De opkomst van een beschaafd morfeem ?

1
De opkomst van een beschaafd morfeem ?

• De verandering van het verkleinsuffix je naar
  ie

Westfälische Wilhelms-Universität
Münster Institut für Niederländische
Philologie WS 2007/08 Hauptseminar
Taalverandering Dozent Dr. Truus
Kruyt Referenten Petra Schoo, Stephanie
Leiske 22.11.2007
2
Inhoudsopgave

• 1. Het fenomeen van het verkleinsuffix ie
• 2. ie aan het voorbeeld Rotterdams
• 3. Dialect vs. standaardtaal
• 4. Egalisatie van dialecten
• 5. Oorzaak van taalverschillen
• 6. Discussie

3
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Verkleinsuffix ie wordt als onbeschaafd en
  informeel beschouwd (bijv. pakkie)
• Vaak stadsdialecten
• Dringt meer en meer door tot de standaardtaal

4
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Ontstaan 17de eeuw
• Zuid-Hollandse teksten
• Ontwikkeling tot een kenmerk van Hollandse
  omgangstaal

5
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Loef kwam als broekie bij de kernploeg
• Yvonne-Marie is met haar veertig jaar een jonkie
• Musical Miss Saigon is een opera, geen kat in t
  bakkie

6
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Groeiende populariteit in kranten
• Cluppie, klappie, plekkie, stekkie, koppie,
• bakkie, stukkie, tikkie, sjekkie,
• onderschriffie

7
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Zijn (Marco Bakker) werk is denk om je
  presentatie, verbeter je techniek, hou het koppie
  erbij
• Dat moppie tekst schrijf je in vijf minuten

8
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Groeiende populariteit van het ie suffix
• Registerverandering
• Geen representatief gesproken corpus beschikbaar

9
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Uitwijken naar andere bronnen
• Bellettrie
• Cabaretteksten

10
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix -ie

• Het lot van kunst (1989) van Joop Waasdoorp
• Een stukkie linnen voor een mooi abstrakkie. Je
  bedoelt je kwakkie stukkie kunst
• Een lekker harinkie

11
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix ie

• Koppie thee
• Twee slechte bakkies koffie
• Ik moest nog een brieffie tekenen

12
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix ie

• Het oeuvre van Annie M.G. Schmidt
• Over vijftig jaar
• Gebruikt vaak ie vormen

13
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix ie

• De familie Doorsnee, radioserie (1952 1958)
• hadde we maar een woninkie, een woninkie, dat
  is onze gedachte. Hadde we maar een klein
  gezellig woninkie. Motte we nou zeven jaren op
  wachten, motte we nou nog zeven jaar op een
  lijssie staan.

14
1. Het fenomeen van het verkleinsuffix ie

• Tendens
• Van dialectaal naar hogere algemene
  spreektaalregisters
• Verkleinsuffix ie wordt langzamerhand een
  concurrent van het beschaafde je.

15
2. ie aan het voorbeeld Rotterdams

• Het verkleinsuffix ie is van Afrikaanse
  oorsprong
• Zuid-Hollandse dialect
• Taal van de randstad heeft het meest bijgedragen
  aan de huidige standaardtaal

16
(No Transcript)
17
2. ie aan het voorbeeld Rotterdams

• heb je ? hebbie
• pakje ? pakkie
• horloge ? horlozie
• garage ? garazie

• Werkwoord pers. voornaamwoord
• Zelfstandig naamw. verkleinvorm
• Ongelede woorden kunnen niet in kleinere stukken
  worden verdeeld.

18
2. ie aan het voorbeeld Rotterdams

• Eindigt een woord in de geschreven taal op t
  gebruikt een Rotterdammer nooit de
• ie suffix.
• Hout - houtie
• Gaat - gaatie

19
2. ie aan het voorbeeld Rotterdams

• Ontbreekt de t-klank in de spreektaal aan het
  eind van een woord kan in plaats van het je ook
  ie gebruikt worden.
• lust ? lus ? lussie
• vracht ? vrach ? vrachie

20
2. ie aan het voorbeeld Rotterdams

• t vs. ie
• Er is een afstotend effect tussen klanken die te
  veel op elkaar lijken.
• t en i allebei coronaal
• allebei min of meer medeklinkerachtig
• Het Rotterdams streeft naar de ideale
  lettergreep!!

21
3. Dialect vs. standaardtaal

• Definitie STANDAARDTAAL
• Norm die aangeeft hoe de taal gebruikt moet
  worden.
• De standaardtaal kan worden beschouwd als het
  sociolect van een bepaalde groep.

22
3. Dialect vs. standaardtaal

• Goed, d.w.z. beschaafd Nederlands spreekt hij,
  aan wie men niet horen kan, uit welk gewest hij
  afkomstig is.
• 
  (Van Haeringen)

23
3. Dialect vs. standaardtaal

• Wie of wat bepaald of een woord tot de
  standaardtaal behoort of niet ?

24
3. Dialect vs. standaardtaal

• Een woord moet een hoge gebruiksfrequentie
  hebben onder de groep die cultureel en economisch
  de toon aangeeft.
• (H.
  Heestermans)
• ?Standaardtaal is het sociolect van de
  ontwikkelde taalgebruiker (educated speaker)

25
3. Dialect vs. standaardtaal

• De norm volgens welke bepaald kan worden of een
  woord tot de standaardtaal behoort of niet is
  gebaseerd op drie criteria
• Frequentie
• Sociolect van de educated speaker
• stabiliteit

26
3. Dialect vs. standaardtaal

• Definitie DIALECT
• Streektaal van een klein geografisch bereik
• Variëteit van de standaardtaal

27
4. Egalisatie van dialecten

• In de laatste decennia is de belangstelling voor
  het onderzoeken van taalverandering sterk
  toegenomen.
• ? dialecten
• ? sociolecten

28
4. Egalisatie van dialecten

• 18de eeuw ? 19de eeuw geen grote veranderingen
• Bereik was sterk beperkt tot één of een paar
  dorpen per dialect.

29
4. Egalisatie van dialecten

• 19de eeuw contacten tussen sprekers werden
  intensiever en veelvuldiger.
• spoor en tramwegen
• radio
• auto
• ? Proces van egalisatie van de dialecten

30
4. Egalisatie van dialecten

• Het traditioneel beeld van al die stabiele en
  lokale dialecten is verdrongen.
• Dynamische taalontwikkeling
• Groeiende dialecten die zich ontwikkelen tot
  grotere gehelen.
• Regionalen ? mengtalen
• ? Dialectenveranderingen betekenen een
  verschuiving haar de standaardtaal

31
4. Egalisatie van dialecten

• Toenemende tolerantie
• Toenemende verandering van het ABN
• Een accentloos Nederlands bestaat niet meer
• Groter wordende tolerantie van een correct
  Nederlands

32
5. Oorzaak voor taalschillen

• Taalverandering en variatie om identiteit vorm te
  geven
• Vorming van identiteit door gedrag, kleding,
  taal,
• Taalgebruik soms onbewust

33
5. Oorzaak voor taalschillen

• Suffixen, zinsconstructies, bepaalde woorden,
• Er ontstaan hypercorrecte verbeteringen
• Voorbeeld makkie ? makje
• bakkie ? bakje

34
5. Oorzaak voor taalschillen

• Spanningsveld tussen nabootsing en differentie
• Geografische spreiding
• Economische en sociaal-culturele veranderingen

35
Discussie
36
Literatuur

• Basisliteratuur
• Hermans,C., Im Westen nichts neues over de
  opkomst van een beschaafd systeem. In Van Santen
  en Van der Wal (red.) (1997), Taal in tijd en
  ruimte, pp. 237-245.
• Bennis, H., Cornips, L. en van Oostendorp,
  M.Verandering en verloedering. Normen en waarden
  in het Nederlands. Amsterdam 2004.
• Haeseryn,W. et al. Algemene Nederlandse
  Spraakkunst, Band 1, Tweede, geheel herziene
  druk, Groningen 1997.
• Heestermans,H. Variatie en norm in de
  standaardwoordenschat enige punten ter inleiding
  van een discussievergadering, In J. de Rooij
  (red.). Variatie en norm in de standaardtaal,
  1987.
• Stroop,J. Weg standaardtaal. De nieuwe koers van
  het Nederlands, In Onze taal 61 (9), 1992, pp.
  179-182.
• Velde, van de, H. Variatie en verandering in het
  gesproken standaard Nederlands
  (1935-1993),1996.
• Vries, de, J. W., et al Het verhaal van een
  taal. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam 1993.

37
Literatuur

• Internet
• http//www.dbnl.org/tekst/cohe001nede01/cohw001ned
  e01_001.html
• http//neon.niederlandistik.fu-berlin.de/langvar/r
  otterdams/Rottejdoms/document_view.html
• http//www.vanoostendorp.nl/fonologie/tongval/t06.
  html
• http//www.onzetaal.nl/dossiers/tongval/t06.php