TAD DUYUSU

1
TAD DUYUSU

• Uzm.Dr.Mustafa SARIKAYA

2
(No Transcript)
3
Tad Uyaranlari Agizdaki Tad Hücreleri ile Saptanir

• Tadi alinabilen moleküller, dil, damak, farenks,
  epiglot ve özefagusun üst üçte birinde taninir.
  Dildekiler, en çok, epitele dösenmis papillalarda
  bulunur.
• Insanda, dilin farkli bölgelerinde dört
  morfolojik tip papilla bulunur

4

• Vida biçimli birkaç yüz fungiform papilla daha
  çok dilin üçte iki ön bölgesindedir.
• Dilin üçte iki ön bölgesinde çukur bir çemberle
  çevrili filiform papilla bulunur
• Arka üçte birde, çukur bir çemberle çevrili,
  büyük sirkumvalat papillalar yer alir.
• Dilin arka bölge kenarlarinda bulunan foliat
  papillalar yapraga benzer ve çukur bir çemberle
  çevrilmistir.
• Her bir fungiform papilla 1-5, digerleri ise
  yüzlerce tad tomurcugu içerir.

5
(No Transcript)
6

• Her tad tomurcugunda, birbirinden farkli dört tip
  hücre vardir
• Bazal,
• açik renk,
• koyu renk ve
• ara hücreler
• Tabandaki bazal olanlar kök hücredir.
• Tad hücreleri çok kisa ömürlüdür ve sürekli
  yenilenir.
• Farkli hücreler, farklilasma evrelerini temsil
  eder
• Hepsi de uzun, oval, bipolar ve mikrovilluslari
  (dendritleri) tad gözenegine açilan hücrelerdir.
• Mikrovilluslar agiz boslugu ile temasta olan tek
  reseptör bölümleridir

7
(No Transcript)
8

• Hücreler bazal kutuplarinda primer tad
  aferentleri ile inerve olurlar.
• Tad hücreleri epitel olmalarina karsin aferentler
  ile kimyasal sinaps yapabilecek donanimdadir.
• Ayrica, voltaja bagimli sodyum, potasyum ve
  kalsiyum kanallari sayesinde, uyarilabilir ve
  aksiyon potansiyeli olusturabilir özelliktedirler

9
(No Transcript)
10
Tad sistemi

• Tad sistemi, dört temel uyarani ayirt eder
• Aci,
• Tuzlu,
• Eksi ve
• Tatli
• Bazilarina göre, umami adi verilen monosodyum
  glutamat besinci tadi temsil eder

11
ACI
EKSI
TUZLU
TATLI
12

• Genelde, tad etkeni, apikal membrandaki iyon
  kanallari veya özgül reseptörlerlerle etkilesir.
• Jeneratör potansiyeller, tad hücresinde aksiyon
  potansiyeli olusturur, voltaja bagimli
  kanallardan hücre içine kalsiyum girer ve
  nörotransmiter salimi ile sinaps gerçeklesir.
• Alternatif olarak, sitozolik kalsiyum da
  serbestlenebilir

13
(No Transcript)
14
Tatli

• Iki ayri mekanizma aracilik edebilir
• 1) Kemirgenlerde, G protein ile eslesen
  reseptörün uyarilmasi ile cAMP düzeyleri
  yükselir, kinaz aktive olur, potasyum kanallarini
  fosforiller ve inaktive (bloke) eder,
  depolarizasyon olusur.
• 2) Bazi yapay tadlandiricilar, inozitol trifosfat
  artisini uyarir, hücre içi depolardan kalsiyum
  salimini tetikler.
• 3) G protein gustdusini bulunmayan mutant farede
  tatliya yanitlar normal degildir. Bu protein,
  görsel sistemdeki siklik nükleotid yikici
  transdüsine benzer.

15
(No Transcript)
16
Aci

• Aci tad genellikle toksik bilesiklerle
  iliskilidir ve koruyucu rol üstlenir.
• Bu tadi veren etkenler, divalan katyonlar, bazi
  amino asidler, alkaloyidler ve bilinen en aci
  bilesik denatonyumdur.
• Denatonyum, bir G proteinle eslesen reseptörü
  uyarinca inozitol trifosfat aktive olur ve hücre
  içi kalsiyum serbestlesir

17

• Bazi aci reseptörleri de tatli reseptörleri gibi
  gustdusin ile eslesir. Bu protein
  fosfodiyesterazi uyarir, hücre içi cAMP ve cGMP
  düzeyleri düser.
• Kinin benzeri bilesikler apikal yerlesimli
  potasyum kanallarini bloke eder. Bu kanallari
  bloke eden bir çok madde acidir

18
(No Transcript)
19
Tuzlu

• Tuzlu uyaranlar, örnegin NaCl, kismen, apikal
  amilorid-duyarli sodyum kanallarindan
  elektrokimyasal gradyan yönünde difüze olur,
  depolarizasyona yol açar.
• Potasyum tuzlarinin transdüksiyonu da, apikal
  kanallardan potasyumun hücre içine girisi ile
  olur.
• Farkli sodyum tuzlarinin, tad hücrelerindeki siki
  baglantilardan geçebilme özelliklerindeki
  farklilik, tad çesitliligini açiklar

20
(No Transcript)
21
Eksi

• Apikal iyon kanallarinin protonlar ile blokaji
  transdüksiyonu saglar. Mudpuppyde (küçük bir
  amfibi) eksi etkeninin apikal potasyum
  kanallarini hidrojen iyonu ile bloke etmesi
  suretiyle (depolarizasyon olusmasi sonucu)
  algilanir.

22

• Hamsterde, amiloride duyarli sodyum kanallarindan
  hidrojen içe girisi ile transdüksiyon
  gerçeklesir.
• Bu kanallarin, salya sodyum yogunlugu düsük
  oldugunda, protonlara geçirgen oldugu
  bilinmektedir.
• Sodyum yogunlugu yüksek oldugunda, protonlar,
  sodyum kanallarini bloke eder ve NaCle yaniti
  engeller.
• Insanda, asidler tuz tadi yogunlugunu azaltir

23
(No Transcript)
24
Umami

• Monosodyum glutamat, beyinde de bulunan özgül bir
  reseptörü uyarir

25

• Özetle, tad hücreleri, iki genel kategoriye
  ayrilir
• Özgül bir membran reseptörü ve ikinci haberci
  sistemi olanlar ve
• membrani dogrudan geçen veya iyon kanallarini
  bloke edenler.
• Salyadaki (tad etkeni baglayan) proteinler,
  molekülleri yogunlastirip, (özellikle suda
  çözünenleri) membrandan geçirerek veya
  uzaklastirarak tad duyusu modülasyonu saglarlar

26
Tad Bilgisi Talamustan Geçerek Kortekse Ulasir

• Farkli tad hücrelerinin farkli tad uyaranlarina
  yanit verdigine iliskin bazi kanitlar vardir.
  Ancak, her bir hücrenin yalnizca tek bir tada mi,
  yoksa tadlarin bilesimine mi yanit verdigi
  bilinmemektedir.
• Her tad hücresi, tabaninda, primer gustator
  liflerin periferik dallari ile inerve olur

27

• Her duysal lif bir çok kez dallanir, çok sayida
  tad tomurcugu ve bunlardaki tad hücresini inerve
  eder.
• Tad hücrelerinden nörotransmiter salinmasi ile
  duysal liflerle sinaps gerçeklesir burada olusan
  aksiyon potansiyelleri beyine dogru iletilir.

28

• Dilin üçte iki ön tarafindaki fungiform
  papillalar, VII. (N.facialis) kranyal sinirin
  korda timpani dali içinde seyreden genikülat
  gangliyon duysal nöronlari tarafindan inerve
  edilir
• Dilin arka üçte bir bölümündeki tad tomurcuklari
  ise, IX. (N.glossofarengeus) kranyal sinirin
  petrozal gangliyon duysal nöronlari tarafindan
  inerve edilir

29

• Dilin tad duyusu
• 2/3 ön ? N.facialisin Chorda Tympani dali
• 1/3 arka ? N.glossofarengeus
• Farenks,larenks,epiglottis ? N.vagus
• Dilin diger duyulari
• 2/3 ön ? N.trigeminusun N.lingualis dali
• 1/3 arka ? N.glossofarengeus
• Dilin motor duyusu (hareket)
• N.hypoglossus

30
(No Transcript)
31

• Bu sinir lifleri, bulbustaki traktus solitaryusa
  girer ve soliter çekirdek ön ve dis tarafindaki
  tad alaninda bulunan ince bir sutün halindeki
  nöronlarla sinaps yapar.
• Buradaki nöronlarin uzantilari ise, talamustaki
  ventral posterior medial çekirdek bölgesinde
  bulunan küçük hücrelerde (parvoselüler) sinaps
  yaparlar.
• Burada, taddan sorumlu hücreler, dilin diger
  modaliteleri ile iliskili nöronlardan ayrilan bir
  yerlesim gösterir.

32

• Talamus parvoselüler hücre uzantilari,
  ipsilateral serebral korteks anteriyor insula ve
  frontal operkulumuna projekte olur
• Bu bölge, dilin somatoduysal (degi, agri ve
  sicaklik) temsilinin rostralindedir. Bu
  projeksiyon, tad algisi ve ayirimindan sorumlu
  yapi ve düzenlenme olarak kabul edilir.

33
(No Transcript)
34
Lezzet Duyumu (Algisi) Güstatör, Olfaktör ve
Somatoduysal Girdilerin Bilesiminden Olusur

• Yiyeceklerin lezzeti, büyük ölçüde, olfaktör
  sistemin sagladigi bilgilerle olusur.
• Yiyecek ve içeceklerin salinan uçucu moleküller,
  çigneme ve yutma sirasinda, dil, yanaklar ve
  bogaz tarafindan burun boslugunun gerisine
  pompalanir.

35

• Olfaktör epitelyum, tad duyumuna çok belirgin bir
  katkida bulunmasina karsin, biz, tadi, burnumuzda
  degil, agzimizda duyariz.
• Bu lokalizasyonda somatoduysal sistem de rol alir
  ve dilin somatoduysal uyarimi ile koku
  etkenlerinin retronazal pasaja geçisinin
  eszamanli olmasi, bu moleküllerin sanki agizdaki
  lezzet gibi algilanmasina neden olur

36
(No Transcript)