Polscy podr

1
Polscy podróznicy i odkrywcy
Wyklad V, VI

• Nomenklatura geograficzna
• Polskie nazwy geograficzne

2
Poznanie swiata w sredniowieczu
Regres wiedzy tylko wojownicy i misjonarze
podtrzymuja kontakt ze swiatem
zewnetrznym 1054 Schizma Wschodnia
rywalizacja (Bizancjum az po Altaj, Papiestwo
Europa Zach.) Poselstwa i podróze misyjne
Europejczyków do Azji, pielgrzymki do Ziemi
Swietej

• 1245/48 - wyprawa Benedykta Polaka z Lyonu do
  letniej
• rezydencji chana w Syr Orda w Mongolii
• - misja wyslanników papieza Giovanni da Pian del
  Carpine
• polityczne fiasko wyprawy
• 4 lata badan i zbiór wiadomosci o panstwie
  mongolskim
• Historia Tartarorum poczatek polskiego
  pismiennictwa
• podrózniczego Historia Mongolorum Carpiniego

3
Odrodzenie Epoka wielkich odkryc geograficznych

• Czynniki wypraw
• rekonkwista, opanowanie basenu M. Sródziemnego
  przez Turków,
• rozwój miast, handlu, pieniadza i techniki
  zeglarskiej,
• rozwój nauki (teoria Kopernika),
• zadza przygód i bogactwa (przyprawy,
  awanturnictwo).

1517 Maciej z Miechowa (Miechowita) Traktat o
obu Sarmacjach opis obszarów od Wisly do
Kubania, Tereku od M. Kaspijskiego, Azowskiego i
Arktycznego (opis narodów zamieszkujacych Rus
charakterystyka Europy Wschodniej pokrewienstwo
Finów i Wegrów z ludami wschodu)
1578 Marcin Broniewski (sekretarz Stefana
Batorego) wyslany do chana Tatarów Krymskich, I
Opis Krymu i Dzikich Pól (obszary na N od M.
Czarnego) wspólpraca z Andrzejem Taranowskim
4
Wklad Polaków w poznanie starego kontynentu
(EUROPA)
Jan Dlugosz Chorografia Regni Poloniae (obszary
od Odry po Dniepr) Benedykt Polak, Maciej
Miechowita, Waclaw Grodecki, Mikolaj
Radziwill-Sierotka, Andrzej Mirowski, Wojciech
Tylkowski, Marcin Broniewski
1721 I szczególowy opis fizjograficzny
terytorium Polski Gabriela Rzaczynskiego 1765
Opis Królestwa Polskiego Szymona
Starowolskiego XVIII/XIX w. Stanislaw Staszic,
Hugo Kolaltaj, Jan Sniadecki XIX w. Atlas
Królestwa Polskiego Juliusza Kolberga Atlasy
historyczne Joachima Lelewela Mapa
Kwatermistrzostwa (1839 r.) Mapa Polski (1859
r. Wojciecha Chrzanowskiego) Wincenty Pol,
Waclaw Nalkowski
5
AZJA
Bliski Wschód szlaki pielgrzymkowe i handlowe
Jan Dantyszek I relacja bpa warminskiego,
dyplomaty i sekretarza Zygmunta Starego 1583
Mikolaj Radziwill (Syria, Galilea, Samaria,
Jerozolima, I rzeletny opis) 1596 Krzysztof
Pawlowski (od wybrzezy N Afryki do Goa) 1817-
1820 orientalista Waclaw Rzewuski (Arabia,
Syria, Irak, Liban, Palestyna, Turcja)
Monografia Arabii 1836-37 archeolog w Iraku M.
Ryllo 1869/70 1882/85 Aleksander Jablonowski i
Karol Lanckoronski (Anatolia, Syria, Kurdystan,
Syria, Palestyna i Egipt, Turcja i Krym) Zapiski
historyczne, etnograficzne, zbiór okazów
botanicznych XIX/XX w. Karol Brzozowski (Turcja
i Syria) Projekt dla rzadu uregulowania Tygrysu
i usprawnienia zeglugi na Eufracie aktywizacja
gospodarcza (rolnicza) Kurdystanu Wlodzimierz
Antoniewicz archeolog (Turcja, Syria,
Palestyna i Zakaukazie)
6
AZJA
Daleki Wschód i Syberia najwiekszy poligon
badawczy Polaków glównie zeslancy po
1830 r.
1660 Adam Dluzyk-Kamienski (pierwszy opis
Syberii i Jakutów) Diariusz wiezienia
moskiewskiego miast i miejsc 1794 Józef Kopec
zeslaniec na Kamczatke po powstaniu
kosciuszkowskim opis przyrody i ludów
Kamczatki (Kazan, Tobolsk, Irkuck,
Ochock) Filareci 1828-1833 Józef Kowalewski
(Kazan, Zabajkale, Chiny) przebywal wsród
Buriatów, Mongolów, Tunguzów, wykladowca znal
wiele jezyków Slownik mongolsko-rosyjsko-francus
ki Zeslancy po powstaniach listopadowym i
styczniowym Benedykt Dybowski Aleksander
Czekanowski Jan Czerski
7
Syberia wybitni uczeni Dybowski, Czekanowski,
Czerski

• Benedykt Dybowski osadzony w Czycie na Zabajkalu
• prace naukowe glownie z ichtiologii i
  ornitologii (G. Jablonowe, Bajkal
• dorzecze Amuru i Ussuri, Kamczatka, Sachalin,
  Komandory i Kuryle)
• odkryl wiele gat. zwierzat, przeciw pogladom
  rosyjskich zoologów,
• 40 publikacji o dwóch akwenach Bajkalu,
  wspóltwórca limnologii,
• wspólpracownicy Przewalski, Wronski, Godlewski,
  Czekanowski

• Aleksander Czekanowski (gubernia Irkucka, wyprawy
  w Sajany, Lena)
• zebranie okazów
• 4 000 paleontologicznych, 18 000
  zoologicznych, 9 000 botanicznych
• 23 odmiany skamielin nosza jego imie, 5 gat.
  flory, nazwa osady k/Irkucka
• mapy

Jan Czerski, uczen Czekanowskiego geolog,
tektonik, geograf (Omsk, Wsch. Syberia, wyprawy
wzdluz Irtyszu), zwolnienie 1871 - wyprawy do
Irkucka, badania geol. wybrzeza Bajkalu 1891
wyprawa na Kolyme, Jane, Indygirke z zona
Marwa imieniem Czerskiego nazwano miasto, dwa
pasma górskie i dwa szczyty na Zabajkalu
8
SYBERIA INNI BADACZE
Józef Moroziewicz (1903) Nowa Ziemia, Wyspy
Komandorskie Józef Ciaglinski, Leon Falski
stacja meteo. W G. Chamar-Daban Konstanty
Wollosowicz badania geol.-paleontol., zdjecia
topogr. Henryk Czeczot (1911-13)- badania geol.
Altaju, Mongolii, Uzbekistanu Leonard Janczerski
badania wieloletniej zmarzliny, wulkanów
Sajany Emil Dunikowski, Eugeniusz Romer, Julian
Tokarski, Maria Czaplicka
Jenisej Przyroda Syberii Mikolaj
Hartung (entomolog), Antoni Walecki (fauna i
flora Zabajkala) Zygmunt Weglowski, Michal
Jankowski, Michal Kulaszynski (Sajany)
9
Polacy w ekspedycjach miedzynarodowych badajacych
Syberie
Karol Bohdanowicz 1884-1889 - Ural, Kraj
Zakaspijski, Persja, Tybet,Takla-Makan 1892-1898
bad. hydrogeol. wzdluz magistrali
transsyberyjskiej, wybrzeze M. Ochockiego,
Alaska, Czukotka, Kamczatka, C. Beringa Wielka
Mapa Syberii 1 4,2 mln opracowana z
Oburczewem Bronislaw Grebczewski ekspedycja do
Buchary, Samarkandy, Tien-Szan, Kokandy,
Kaszgarii, dorzecza górnego Indusu
1871 Tomasz Augustynowicz lekarz oddelegowany
na Sachalin (badania katorzników) Leon
Barszczewski - przyrodnik, glacjolog,
geograf Kazimierz Grochowski geolog, archeolog,
etnograf Dalekiego Wsch.
10
KAUKAZ
Józef Chodzko - geodeta, kartograf wojsk
rosyjskich prace topogr. na Zakaukaziu (1400
punktów triangulacynych) jako pierwszy Polak
wszedl na Ararat 1854 - prace w
Turcji podczas wojny krymskiej Hieronim Stebnicki
1868 - mapa rzezby Kaukazu, Turkmenia - pr.
Geograficzne, pierwszy opis Amu-Darii J. Kolski,
K. Lopaczynski, L. Mlokosiewicz, B.
Hryniewiecki Zeslancy Michal Andrzejkowicz-Butow
t (Dagestan, Gruzja, Azerbejdzan)
AZJA POLUDNIOWO-WSCHODNIA
Michal Boym opracowanie fauny Chin Marian
Raciborski zalozyciel Instytutu Botaniki UJ
florysta, etnograf Na zaproszenie rzadu
holenderskiego udal sie na Jawe (Bogor), Sumatre,
Kratakau 1896 wspólautor Podrecznego slownika
nauk przyrodniczych
11
AFRYKA
Polacy jako misjonarze, kupcy, zolnierze,
turysci, mysliwi i naukowcy
Mikolaj Radziwill (1583), wszedl na piramide
Cheopsa i plynal Nilem 1596 - K. Pawlowski N
wybrzeza Afryki 1643 jezuita Boym Mozambik,
opis Przyladka Dobrej Nadziei XVIII w. Maurycy
Beniowski Madagaskar (tworzyl 4 tys. korpus) Jan
Potocki (3 wypr. 1779, 1984, 1791) opis Tunisu,
Maroka, Atlasu

• XIX w. po powstaniach Ludwik Bystrzowski
  (Algieria)
• Tomasz Bartmanski (Egipt, Etiopia), zródla Nilu
• L. Cienkowski z Kowalewskim ekspedycja wzdluz
  Nilu Blekitnego
• Antoni Waga (1883/4, entomolog) i A. Branicki
  (Afryka N, fauna)
• 1870, 1875-77 Antoni Rehman - Afryka S
  Kapsztad, Oranje, Kimberley, Durban (opis
  burskich republik, 30 000 okazów przyrodn.)
• Szolc-Rogozinski badania Kamerunu, Gabonu,
  Madery, J. Mbu, W. Kanaryjskie, czynny wulkan
  Mengo ma Loback, Mungo, mapa Makunda
• Jan Dybowski badania antopolog. Pigmejów,
• J. Kiwu, Edwarda, Alberta, Kongo
• Jakubowski (fauna Malawi,) R. Zuber (Nigeria), L.
  Sawicki (Etiopia)

12
AMERYKA PÓLNOCNA
Glówny kierunek emigracji polskiej, badacze
czesto bezimienni
Pionierskie rody Zaborowskich, Sadowskich
Pensylwania, Wirginia, Kentucky i Ohio, w dól
Missisippi do Nowego Orleanu Mateusz Stach
(misjonarz, arianin) w Grenlandii spedzil 37
lat Stworzyl slownik i gramatyke Eskimosów
1784 prace inz.-tech.-topogr. podczas walk o
niepodleglosc wsch. wybrzeze po Charleston
(South Karolina) T. Kosciuszko 1802-1806 Julian
Niemcewicz (obserwacje geogr. etnograficzne,
polityczne, opis Niagary i Krainy Wielkich
Jezior) 1848 - Aleksander Zakrzewski w San
Francisco prowadzil zaklad kartograficzny, autor
mapy Arizony, Glówny Urzad Mierniczy USA,
KANADA
Karol Horecki Kampania Zatoki Hudsona, budowa
transkanad. drogi Kazimierz Gzowski prace
inz.-drogowe inicjator Parku Nar.
Niagara Kalikst Wolski, Roger Lubienski, Emil
Dunikowski, Arkady Fiedler
13
AMERYKA SRODKOWA
Tragiczna wyprawa legionistów na Santo-Domingo
(Haiti) Po powstaniach XIX w. geodeci i
kartografowie Aleksander Bielawski (Floryda i
Meksyk - 1837), Józef Gorlinski (Luizjana i Utah
1843/44), Aleksandrer Horynski (Teksas, mapa
Kalifornii - 1845) 1848 Karol Radziminski
sekretarz mieszanej Komisji ds. granic
USA/Meksyk prace pzryrodnicze 1837-36 Pawel
Strzelecki (przejazdem) Kraina Wlk. Jezior,
Zat. Sw. Wawrzynca, Nowy Brunszwik, Floryda, Zat.
Meksykanska, Kuba, Antyle Bronislaw Malinowski
badania Indian
14
AMERYKA POLUDNIOWA

• Od czasu wielkich odkryc do XIX w. Eksploracja b.
  powolna
• 1629-39 Krzysztof Arciszewski gen. armii
  koronnej
• prace kartograf. na zlecenie holend.
  Kampanii Indii Zachodnich
• 1836 Pawel E. Strzelecki w trakcie podrózy
  dookola swiata zainicjowal badania w
  Brazylii
• obserwatorium meteorologiczne,
• budowa geologiczna Minais Gerais,
• przeplynal Parane do ujscia La Platy (badania
  gleb, etniczne),
• dalsze podróze Urugwaj Argentyna Chile
  (Atacama) Peru Ekwador Kostaryka Salwador

• 1938 Ignacy Zegota-Domeyko przybyl do La Serena
  w Chile (wyklady)
• odkryl zyly zlota w Canquenes, srebra w
  Arqueros, wegla w Valdivia,
• zloza saletry na Pustyni Atacama
• napisal podrecznik mineralogii i stworzyl I mape
  geologiczna Chile,
• uwazany za prekursora geologii Chile, Andów 300
  prac,
• zainteresowania etnograficzne Aurakanów,
  Pehuelczów zmiana nastaw.
• ojciec szkolnictwa chilijskiego (reforma
  oswiaty),
• stanowiska, nazwy pasma, ulice, place, kopalnie,
  skamieliny, mineraly

15
AMERYKA POLUDNIOWA

• 1850 J. Warszewicz botanik przybyl z A.
  Srodkowej do Kolumbii,
• Peru Boliwii Ekwadoru Chile Brazylii
  Argentyny
• badacz pampasów i roslinnosci górskiej
• stworzyl kolekcje roslin (30 nosi nazwe od jego
  imienia lub nazwiska)
• Piotr Czerniewicz opis wód mineralnych
• II pol. XIX w.
• 1852 Ernest Malinowski inz. ladowy, budowa
  dróg i mostów, kolei
• przyjazd do Limy, badanie terenu Peru w celach
  aktywizacji gospod.
• pomoc w zwyciestwie nad Hiszpanami (1866)
  budowa fortyfikacji
• budowa w Ekwadorze linii kolejowej z Quito do
  Guayaquil
• Wladyslaw Folkierski inzynier, matematyk,
  astronom,
• zaangazowany przy budowie linii kolejowej do
  Cuzco
• zainicjowal budowe obserwatorium astronomiczne w
  Arequipie
• badania geofizyczne, ocena zloz saletry w Chile
• XIX/XX w. Józef Siemiradzki geolog,
  paleontolog, etnograf

16
AUSTRALIA

• 1838 Pawel Strzelecki Markizy, Hawaje
  (badania nad wulkanizmem)
• Tahiti Nowa Zelandia (zycie Maorysów)
  Australia (1839)
• badania Wielkich Gór Wododzialowych odkrycie G.
  Snieznych
• nazwanie najwyzszego szczytu G. Kosciuszki
• odkrycie zyznej krainy Gippsland (na SE),
  zlota w Clowydd (tajemnica)
• badania geol. Tasmanii (1840) - rudy miedzi,
  zlotodajny kwarc
• Phisical Description of the New South Wales
  and Van Diaments Land
• kilka nazw miejscowosci, szczyt, rzeka uchodzaca
  do J. Blonche

POLINEZJA
1850 Seweryn Korzelinski, Dolanski goraczka
zlota 1850 Adam Kulczycki obserwatorium
astronomiczne, mapy, pomiary gór Haiti, Archip.
Tuamotu, N. Kaledonia, Markizy, Hawaje
obserwacje zacmienia Slonca Sygurd Wisniowski E
czesc Australii, od Gippslandu po Zatoke
Karpenterów, Nowa Zelandia, Fidzi (badania
Maorysów) 1868 Jan Kubary badacz Mikronezji,
Wysp Marshalla, Gilberta, Salomona, Palau 28 lat
badan i zasilanie muzeów w okazy, publikacje
1914 Bronislaw Malinowski antropolog ,
profesor wielu uczelni (Nowa Gwinea, Wyspy
Salomona (kultura) Zycie seksualne dzikich
17
BIEGUN PÓLNOCNY, ARKTYKA, GRENLANDIA
Daniel Strejc z Leszna podróze do Islandii
(sprawozdania) XIX w. Edmund Chojecki
(geologia, antropologia, etnorafia) 1711-13
Jan Kozyrewski (Ignacy Kosarzewski) zeslaniec
prowadzil badania na Kurylach, Japonii, C.
Beringa Aleksander Czekanowski, Jan Czerski N
Syberia XIX w. L. Hryniewiecki, J.
Moroziewicz obserwatorium meteorologiczne
na Nowej Ziemi Okres miedzywojenny W ramach II
Miedzynarodowego Roku Polarnego stacja polarna
dzieki Antoniemu Dobrowolskiemu na Wyspie
Niedzwiedziej (polskie badania na
Spitsbergenie) 1934 St. Siedlecki, St.
Bernardzikiewicz, Stefan Rózycki 1937 badania
Grenlandii (kier. Aleksander Kosiba) Po II
wojnie, od 1978 stacja na Spitsbergenie pracuje
caly rok
18
ANTARKTYDA

• 1772 75 Forsterowie polskiego pochodzenia
• 1898 1899 wyprawa Belgiki, badania oceanogr.,
  geol., glacjol., meteorol.
• z Henrykiem Arctowskim i Antonim Dobrowolskim
• Wyspy Sandwich, Szetlandy Poludniowe oraz Ziemia
  Grahama
• na przedluzeniu luku Andów
• izostazja, dociazenie Antarktydy lodem (400
  prac),
• prace geofizyczne na Ziemi Grahama stacja
  naukowa na
• Wyb. Knoxa oraz w Oazie Bungera (przekazana
  przez ZSRR)
• 1975 stacja Arctowski na Wyspie King George,
  prace biologii morza

19

• Nomenklatura geograficzna, nazewnictwo
  geograficzne - ogól nazw wlasnych, uzywanych do
  okreslenia wszelkich obiektów geograficznych,
  zarówno
• naturalnych góry, jeziora, rzeki, lasy, morza,
  regiony, itp.), jak i antropogenicznych
• (jednostki administracyjne, miejscowosci,
  zbiorniki wodne, kanaly, okregi
  przemyslowe, krainy historyczne itp.).
• Wiekszosc nazw geograficznych powstala
• samorzutnie, wraz z zasiedlaniem lub
  zagospodarowaniem przez czlowieka danego
  obszaru,
• na skutek decyzji administracyjnych (np. wraz
  z nowym podzialem terytorialnym kraju,
  polaczeniem kilku miejscowosci w jedna itp.),
• swiadomie nadawanych jest przez odkrywców (np.
  wszystkie nazwy na Antarktydzie) lub geografów
  i historyków (nazwy regionów, krain).

20

• Niektóre obiekty geograficzne posiadaja po kilka
  zupelnie róznych nazw, co wiaze sie
• ze wspólistnieniem na danym obszarze róznych
  kultur
• z polozeniem obiektu (obecnie lub w przeszlosci)
  w obrebie róznych panstw,
• np. z okresu zaborów pochodzi zachowana do dzis
  dwoistosc nazwy plynacej przez Kraków rzeki,
  która
• w górnym biegu (dawniej Królestwo Polskie) nosi
  nazwe Pradnik,
• w dolnym biegu (dawna Galicja) - Bialucha.
• Zmiany nazw moga miec tez charakter polityczny,
  np. najwyzszy szczyt Tatr Gerlach nosil
  w przeszlosci nazwy
• Szczyt Franciszka Józefa i Szczyt Stalina
• (w przedwojennej Polsce Garluch)
• W wielu krajach nad prawidlowoscia nowo
  nadawanych nazw czuwaja specjalne komisje lub
  zespoly opiniodawcze.

21
Polskie nazwy wystepujace na mapach Spitsbergenu
w wiekszosci zwiazane sa z Pierwsza Polska
Wyprawa w 1934 r. Siedmiu uczestników tej
wyprawy, pod kierownictwem Stefana
Bernadzikiewicza, pracowalo od 24 czerwca do 27
sierpnia 1934 r. w zachodniej czesci Torell Land,
pomiedzy fiordami Van Keulenfjorden i Hornsund.
Plonem wyprawy bylo wykonanie dokladnej mapy
topograficznej i geologicznej badanego rejonu, a
takze naniesienie na te mape szeregu polskich
nazw. Równiez powojenna dzialalnosc polskich
polarników na Spitsbergenie zaowocowala kilkoma
polskimi nazwami. Wymienione ponizej nazwy
zostaly zatwierdzone przez Norweski Instytut
Polarny i znalazly sie na norweskich
mapachNazwy (do 1955 r.) umieszczone w "THE
PLACE-NAMES OF SVALBARD", NORSK POLARINSTITUTT -
OSLO 1991.
22
ARCTOWSKIBREEN - 7810'N - 1630'EMaly lodowiec
na poludnie od Sassenfjorden (Vestspitsbergen).
Nazwa Henryk Arctowski (1871 - 1958), polski
geofizyk, uczestnik Ekspedycji Belgica do
Antarktyki 1897-1899.ARCTOWSKIFJELLET - 7810'N
- 1630'EGóra 973 m n.p.m., na poludnie od
Sassenfjorden.BARANOVSKIODDEN - 77N -
1535'EPrzyladek przy czole lodowca Hansbreen
(Hornsund). Nazwa Stanislaw Baranowski (1935 -
1978), wybitny polski glacjolog, uczestnik wypraw
do Antarktyki i na Spitsbergen. Inicjator budowy
i budowniczy Stacji Glacjologicznej Uniwersytetu
Wroclawskiego przy morenie lodowca
Werenskioldbreen.BERNADZIKIEWICZFJELLET -
7715'N - 1600'EGóra 751 m n.p.m., we
wschodniej czesci gór Pilsudskifjella. Nazwa
Stefan Bernadzikiewicz (1907 - 1939), inzynier,
kierownik Polskiej Ekspedycji do Spitsbergenu w
1934 r.STASZICFJELLET - 7715'N - 1520'EGóra
991 m na poludnie od lodowca Penckbreen.Nazwa
Stanislaw Staszic (1755 - 1826).
23
John Pawelczyk (Kolumbia, neurobiolog) Andrzej
Woloszyn
Wanda Rutkiewicz Jerzy Kukuczka Krzysztof
Wielicki Leszek Cichy, A. Bielicki Andrzej Zawada

Jacek Palkiewicz - zródla Amazonki Bogdan
Zurawski Egipt, Abu Hamed (miedzynarodowa akcja
ratunkowa)
Badania naukowe, Wyprawy ratunkowe
Ekspolaracja Kosmosu
Himalaizm
WSPÓLCZESNE BADANIA GEOGRAFICZNE
- wybrane przyklady
Podróznictwo, dziennikarstwo, dokumentalizacja
Sporty ekstremalne
Ziemia Baffina 1200 m urwisko Mont Thor
Krzysztof Belczynski, Michal Bzulik Samotne
Rejsy dookola swiata W. Listkiewicz, W.Teliga
(The Race) Zdobycie biegunów Wojciech Moskal,
Marek Kaminski Rajdy terenowe Marek Tomalik
Elzbieta Dzikowska i Tony Halik , Wlodzimierz
Puchalski , Marcin Kydrynski, B. Pawlikowska, W.
Cejrowski, Preisner, Z. Zyburtowicz