HE

1
HEÄ THOÁNG CANH TAÙCCAÙC KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG
PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU

• Giaûng vieân NGUYEÃN MINH ÑÖÙC

2
KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU THEO KIEÅU AÙP ÑAËT
TÖØ TREÂN XUOÁNG

• - Noâng daân caàn phaûi laøm theo söï chæ daãn
  cuûa caùc nhaø khoa hoïc döïa treân caùc keát
  quaû nghieân cöùu
• - Moät soá thaønh töïu nhaát ñònh, ñaëc bieät
  trong cuoäc Caùch maïng Xanh
• söï xuaát hieän cuûa caùc gioáng caây troàng
  vaø vaät nuoâi cho naêng suaát cao
• saûn löôïng noâng nghieäp gia taêng ñaùng keå
  ôû caùc nöôùc chaâu AÙ töø nhöõng naêm 1960.

3
KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU THEO KIEÅU AÙP ÑAËT
TÖØ TREÂN XUOÁNG

• - khoâng thích hôïp vôùi thöïc teá saûn xuaát
  cuûa noâng daân ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån
• - 80 caùc chöông trình nghieân cöùu hay phaùt
  trieån noâng thoân bò thaát baïi
• - Nguyeân nhaân thaát baïi chæ nghieân cöùu vaø
  chuyeån giao kyõ thuaät cho noâng daân theo keá
  hoaïch töø treân xuoáng, khoâng quan taâm ñeán
  caùc hoaøn caûnh, nguoàn löïc cuûa noâng hoä

4
KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU ÑÔN NGAØNH

• Chæ nghieân cöùu caùc giaûi phaùp kyõ thuaät ñôn
  leû theo töøng chuyeân ngaønh roõ reät
• Khoâng quan taâm hay phoái hôïp vôùi caùc chuyeân
  ngaønh nghieân cöùu khaùc
• Chöa toái ña hoùa vieäc söû duïng nguoàn löïc
  cuûa noâng hoä vaø chöa quan taâm ñeán moái töông
  taùc qua laïi trong heä thoáng canh taùc
• Taïo ra nhöõng khoù khaên môùi vaø khoâng nhaân
  roäng caùc tieán boä kyõ thuaät ñöôïc.

5
KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU ÑÔN NGAØNH

• Caùc ví duï
• caûi tieán gioáng caây troàng, vaät nuoâi, nhaäp
  gioáng môùi coù naêng suaát cao
• xaây döïng heä thoáng thuûy lôïi chæ phuïc vuï
  troàng luùa
• xaây döïng vuøng nuoâi toâm coâng nghieäp trong
  khu vöïc röøng ngaäp maën
• Caùc nguy cô cuûa NOÂNG NGHIEÄP HIEÄN ÑAÏI

6
CAÙC QUAN ÑIEÅM MÔÙI TRONG NGHIEÂN CÖÙU HEÄ
THOÁNG CANH TAÙC

• quan ñieåm heä thoáng
• quan ñieåm lieân ngaønh
• quan ñieåm nghieân cöùu töø döôùi leân
• caùch tieáp caän coù söï tham gia coäng ñoàng
• phöông phaùp tieáp caän sinh keá beàn vöõng

7
QUAN ÑIEÅM HEÄ THOÁNG

• Xem xeùt moïi söï vaät vaø hieän töôïng nhö moät
  theå thoáng nhaát, khoâng phaûi laø pheùp coäng
  ñôn thuaàn cuûa caùc thaønh phaàn rieâng leû.
• Quan taâm ñeán caùc moái quan heä laãn nhau giöõa
  caùc thaønh phaàn beân trong heä thoáng
• Chuù yù ñeán caáp baäc cuûa heä thoáng.

8
SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA VIEÄC NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÙT
TRIEÅN HEÄ THOÁNG CANH TAÙC ÔÛ VIEÄT NAM

• Vieät nam coù 9 vuøng sinh thaùi khaùc nhau
• Moãi vuøng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau, coù
  caùc lôïi theá khaùc nhau vaø thích hôïp vôùi
  nhöõng heä thoáng canh taùc khaùc nhau
• Toái öu hoùa vieäc söû duïng caùc nguoàn löïc
  saün coù nhaèm ñaït ñöôïc söï phaùt trieån beàn
  vöõng

9
KHAÙI NIEÄM VEÀ HEÄ THOÁNG

• Heä thoáng laø moät taäp hôïp cuûa nhöõng thaønh
  phaàn coù töông quan vôùi nhau trong moät ranh
  giôùi (Von Bertalanffy, 1978 Conway, 1984)
• - Heä thoáng laø toå hôïp caùc thaønh phaàn coù
  töông quan vôùi nhau, giôùi haïn trong moät ranh
  giôùi roõ reät, hoaït ñoäng nhö moät toång theå
  cuøng chung muïc tieâu, coù theå taùc ñoäng qua
  laïi laãn nhau vaø taùc ñoäng vôùi moâi tröôøng
  ngoaøi (Spedding, 1979)

10
CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG

• Coù muïc tieâu chung
• Coù ranh giôùi, phaïm vi roõ reät
• Coù caùc yeáu toá ñaàu vaøo vaø ñaàu ra
• Coù caùc thuoäc tính cuûa caùc thaønh phaàn
• Coù tính caáp baäc
• Thay ñoåi theo thôøi gian vaø khoâng gian
• Caùc ví duï veà heä thoáng 1,2,3,4,5,6,7.

11

• Thöù baäc cuûa heä thoáng sinh thaùi noâng
  nghieäp vaø thuûy saûn

12
 
                                                 
                         
Moâi tröôøng kinh teá xaõ hoäi cuûa caùc heä
thoáng canh taùc
13
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG
Caùc nguyeân taéc trong nghieân cöùu heä thoáng

•   keát hôïp phaân tích vaø toång hôïp
• chöùc naêng cuûa caùc thaønh phaàn beân trong
• moái töông quan giöõa caùc thaønh phaàn
• taùc ñoäng qua laïi vôùi moâi tröôøng beân
  ngoaøi
• keát hôïp ña ngaønh, lieân ngaønh

14
Phöông phaùp nghieân cöùu heä thoáng

• Böôùc 1 Xaùc ñònh vaán ñeà
• Böôùc 2 Ñònh vò heä thoáng
• Böôùc 3 Moâ taû heä thoáng
• - ranh giôùi, phaïm vi cuûa heä thoáng
• - caùc yeáu toá thaønh phaàn taïo neân heä
  thoáng
• - caùc quaù trình taùc ñoäng ñeán heä thoáng
• - hieän traïng ban ñaàu cuûa heä thoáng
• - caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng

15
Phöông phaùp nghieân cöùu heä thoáng

• Böôùc 4 Phaân tích vaán ñeà
• Böôùc 5 Giaû ñònh moät giaûi phaùp
• Böôùc 6 Thöû nghieäm giaûi phaùp
• - Ñoaùn vaø ñi
• - Thöïc nghieäm
• - Moâ hình thöïc nghieäm (modeling)

16
Caùc tröôøng hôïp söû duïng phöông phaùp heä
thoáng

• phaân tích moät heä thoáng saün coù trong caùc
  khaùi nieäm sinh hoïc hay kinh teá xaõ hoäi
• caûi tieán moät heä thoáng saün coù
• tìm kieám caùc cô hoäi ñeå phaùt trieån moät
  heä thoáng môùi (vd heä thoáng nuoâi thuûy saûn)
  ôû nhöõng nôi heä thoáng ñoù chöa toàn taïi
• thieát keá vaø thöû nghieäm moät heä thoáng
  môùi tröôùc khi chuyeån giao cho ngöôøi daân ñeå
  toái thieåu hoùa caùc ruûi ro cho sinh keá cuûa
  hoï

17
4 chæ tieâu ñeå ñaùnh giaù HTCT thaønh coâng

• naêng suaát ñöôïc toái ña hoùa.
• khaû naêng sinh lôïi cao
• söï ruûi ro ít
• chi phí ñaàu tö thaáp

18
HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

• söï saép xeáp, phoái hôïp duy nhaát vaø oån ñònh
  nhaát caùc hoaït ñoäng cuûa noâng hoä
• - trong ñieàu kieän moâi tröôøng vaät lyù, sinh
  hoïc, kinh teá xaõ hoäi
• - phuø hôïp vôùi muïc tieâu, sôû thích vaø caùc
  nguoàn löïc saün coù.
• söï phoái hôïp treân taùc ñoäng ñeán saûn phaåm
  laøm ra vaø phöông aùn saûn xuaát.

19
ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

• Ranh giôùi noâng traïi
• Thaønh phaàn
• - heä thoáng noâng traïi-noâng hoä
• - moät hoaëc caùc heä thoáng caây troàng
  chaên nuoâi thuûy saûn
• - caùc yeáu toá kinh teá xaõ hoäi
• Thöù baäc
• - vò trí döôùi Heä Thoáng Noâng Nghieäp Quoác Gia
  vaø
• Heä Thoáng Noâng Nghieäp Toaøn Vuøng
• - vò trí treân Heä Thoáng Noâng Traïi/ Noâng Hoä
  vaø
• Heä Thoáng Caây Troàng/ Vaät Nuoâi/ Thuûy Saûn

20
Ví duï veà caùc caáp baäc cuûa heä thoáng canh
taùc
21
ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

• Thuoäc tính cuûa heä thoáng canh taùc
• Naêng suaát
• Tính oån ñònh
• Tính beàn vöõng
• Tính coâng baèng
• Khaû naêng sinh lôïi

22
(No Transcript)
23
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU HTCT

• boá trí canh taùc hôïp lyù ñeå söû duïng toái öu
  caùc taøi nguyeân töøng vuøng sinh thaùi vaø cuûa
  noâng hoä
• tìm ra caùc bieän phaùp kyõ thuaät thích hôïp
  vôùi ñieàu kieän töï nhieân, phuø hôïp vôùi caùc
  ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi, taäp quaùn cuûa
  noâng daân
• naâng cao hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi vaø ñaûm
  baûo moät söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc
  heä thoáng canh taùc

24
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
ÑAËC TRÖNG CUÛA NGHIEÂN CÖÙU HTCT

• ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc noâng traïi
  nhoû
• noâng daân tham gia chaët cheõ vaøo quaù trình
  nghieân cöùu
• nghieân cöùu mang tính lieân ngaønh, keát hôïp
• - giöõa khoa hoïc töï nhieân vaø khoa hoïc xaõ
  hoäi
• - giöõa caùn boä ñòa phöông noâng daân nhaø
  nghieân cöùu ngöôøi hoaïch ñònh chính saùch

25
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
ÑAËC TRÖNG CUÛA NGHIEÂN CÖÙU HTCT
26
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
TIEÁN TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÙT TRIEÅN HTCT

• Choïn ñieåm nghieân cöùu
•  
• Yeâu caàu cuûa moät ñieåm ñöôïc choïn
• - ñaïi dieän cho vuøng sinh thaùi
• - nhaän ñöôïc söï tham gia cuûa coäng ñoàng
• - neân gaàn heä thoáng giao thoâng hay TT
  Nghieân Cöùu ñeå taïo thuaän lôïi cho vieäc tham
  quan, hoïc hoûi cho noâng daân ôû caùc vuøng
  khaùc.

27
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
TIEÁN TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÙT TRIEÅN HTCT
Moâ taû ñieåm nghieân cöùu

• nhaèm hieåu bieát roõ hôn caùc heä thoáng canh
  taùc vaø caùc kyõ thuaät ñang ñöôïc noâng daân
  aùp duïng
• nhaèm coù ñöôïc caùc thoâng tin ñaày ñuû veà caùc
  ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi,
• nhaèm phaùt hieän caùc kyõ thuaät ñòa phöông
  (ITK), caùc moâ hình phuø hôïp cho hieäu quaû cao
  coù theå ñöôïc aùp duïng trong vuøng nghieân cöùu
• nhaèm thu thaäp caùc thoâng tin caàn thieát cho
  vieäc thieát keá caùc keá hoaïch thöû nghieäm
• nhaèm choïn ñöôïc noâng daân coäng taùc
• nhaèm cung caáp caùc soá lieäu ban ñaàu, ñaùnh
  giaù taùc ñoäng cuûa caùc giaûi phaùp kyõ thuaät

28
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
TIEÁN TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÙT TRIEÅN HTCT

• Giai ñoaïn moâ taû sô khôûi
• giai ñoaïn naøy ñöôïc tieán haønh trong suoát
  quaù trình nghieân cöùu ñeå ruùt kinh nghieäm vaø
  hieäu chænh giaûi phaùp kyõ thuaät
• xaùc ñònh caùc khoù khaên, thuaän lôïi
• ñaùnh giaù tính khaû thi cuûa giaûi phaùp kyõ
  thuaät ñöôïc ñeà xuaát
• Giai ñoaïn moâ taû chi tieát
• ñöôïc tieán haønh ôû hai thôøi ñieåm tröôùc vaø
  sau quaù trình nghieân cöùu
• phuïc vuï cho ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa caùc
  giaûi phaùp kyõ thuaät ñöôïc ñeà xuaát

29
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Thoâng tin caàn thieát ñeå moâ taû ñieåm nghieân
cöùu

• Caùc ñieàu kieän töï nhieân trong vuøng khaûo
  saùt
• ñòa hình (ñoài nuùi, thung luõng, ñoàng
  baèng...)
• soâng ngoøi, keânh raïch
• ñieàu kieän khí haäu
• caùc thaûm thöïc vaät töï nhieân
• caùc gioáng loaøi thuù vaø thuûy saûn hoang
  daõ...

30
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Thoâng tin caàn thieát ñeå moâ taû ñieåm nghieân
cöùu

• Tình hình kinh teá xaõ hoäi ôû ñòa phöông
• Cô caáu daân soá vaø söï phaân boá daân cö, tæ
  leä nam nöõ, qui moâ cuûa moät noâng hoä, soá
  ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng.
• Daân toäc vaø toân giaùo, caùc phong tuïc taäp
  quaùn
• Cheá ñoä sôû höõu ñaát canh taùc
• Möùc soáng cuûa daân cö trong vuøng, caùc ngaønh
  ngheà hoaït ñoäng cuûa ngöôøi daân, ngheà nghieäp
  chính trong vuøng
• Trình ñoä vaên hoùa, ngoân ngöõ söû duïng
• Cô sôû haï taàng noâng thoân ñöôøng giao thoâng,
  heä thoáng ñieän, nöôùc, thoâng tin
• Soá löôïng tröôøng hoïc, caâu laïc boä, soá traïm
  y teá, beänh vieän
• Caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, caùc
  hình thöùc giaûi trí, giao löu vaên hoùa

31
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Thoâng tin caàn thieát ñeå moâ taû ñieåm nghieân
cöùu

• Tình hình saûn xuaát noâng nghieäp
• Troàng troït tình hình söû duïng ñaát caùc
  loaïi caây troàng chính muøa vuï, qui moâ saûn
  xuaát vaø söï phaân boá caùc gioáng loaøi caây
  troàng caùc kyõ thuaät canh taùc caùc phöông
  thöùc thu hoaïch vaø mua baùn, caùc khoù khaên
  hieän nay...
• Chaên nuoâi caùc loaïi gia suùc, gia caàm naøo
  ñöôïc nuoâi phoå bieán hình thöùc nuoâi (gia
  ñình hay traïi lôùn) cheá ñoä chaêm soùc nguoàn
  cung caáp thöùc aên vaø caùc dòch vuï thuù y
  caùc khoù khaên hieän nay...
• Thuûy saûn tình hình söû duïng maët nöôùc hình
  thöùc nuoâi thuûy saûn caùc kyõ thuaät nuoâi
  (chuaån bò ao, gioáng loaøi thaû nuoâi, cheá ñoä
  chaêm soùc, loaïi thöùc aên, phoøng trò
  beänh...) caùc nguoàn cung caáp nöôùc, con
  gioáng, thöùc aên caùc phöông thöùc thu hoaïch,
  baûo quaûn, cheá bieán vaø tieâu thuï saûn phaåm
  caùc khoù khaên hieän nay ...

32
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Thoâng tin caàn thieát ñeå moâ taû ñieåm nghieân
cöùu

• Thò tröôøng
• Soá löôïng caùc chôï trong vuøng, thôøi gian hoïp
  chôï, qui moâ cuûa chôï
• Caùc phöông tieän vaän chuyeån noâng haûi saûn
  ñeán chô
• Caùc hình thöùc sô cheá
• Thò tröôøng tieâu thuï caùc saûn phaåm trong
  vuøng hay khoâng
• Caùc keânh tieâu thuï noâng haûi saûn ôû ñòa
  phöông

33
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Tieán trình xaùc ñònh caùc khoù khaên trôû ngaïi
34
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Caùc nhoùm trôû ngaïi thöôøng xaûy ra

• Naêng suaát thaáp so vôùi tieàm naêng
• Söû duïng caùc nguoàn löïc (taøi nguyeân , lao
  ñoäng, voán,) trong noâng hoä chöa hieäu quaû
• Naêng suaát khoâng oån ñònh vaø thieáu beàn vöõng
• Hieäu quaû kinh teá thaáp
• Chi phí saûn xuaát cao
• Thò tröôøng tieâu thuï baáp beânh

35
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Xeáp haïng caùc khoù khaên trôû ngaïi

• Caùc tieâu chí ñeå xeáp haïng öu tieân cho caùc
  khoù khaên trôû ngaïi laø
• taàn suaát xaûy ra cuûa caùc khoù khaên (xaûy ra
  coù thöôøng xuyeân khoâng? Coù phoå bieán trong
  ña soá ngöôøi daân trong vuøng khoâng?)
• möùc ñoä aûnh höôûng cuûa khoù khaên trôû ngaïi
  ñoái vôùi toaøn boä heä thoáng canh taùc
• khaû naêng giaûi quyeát caùc khoù khaên trôû
  ngaïi ñoù

36
Moät khoù khaên do nhieàu nguyeân nhaân
37
Moät nguyeân nhaân gaây ra nhieàu khoù khaên
38
Khoù khaên cuûa saûn xuaát NN taïi Tam bình, Vónh
Long
39
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp khaû thi

• Sau khi xaùc ñònh caùc khoù khaên trôû ngaïi
• Coù söï tham gia cuûa nhoùm nghieân cöùu, caùn
  boä ñòa phöông, noâng daân.
• Coù theå töø caùc taøi lieäu coù saün, töø caùc
  nghieân cöùu tröôùc ñoù coù theå töø kinh
  nghieäm, kieán thöùc ñòa phöông
• Coù theå laø nhöõng giaûi phaùp cuï theå coù
  theå laø nhöõng ñeà xuaát veà chính saùch

40
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Choïn löïa öu tieân caùc giaûi phaùp

• -         thích hôïp vôùi ñieàu kieän sinh thaùi
  noâng nghieäp
• -         phuø hôïp vôùi trình ñoä canh taùc cuûa
  noâng daân
• -         coù hieäu quaû kinh teá cao
• -         taän duïng ñöôïc caùc nguoàn löïc cuûa
  noâng hoä
• -      ñöôïc chaáp nhaän cuûa xaõ hoäi (bao goàm
  caû caùc yeáu toá taäp quaùn, vaên hoùa)
• -         giaûm thieåu söï ruûi ro cho noâng daân
• -         toân troïng quyeàn lôïi vaø muïc tieâu
  cuûa noâng daân
• -         phuø hôïp vôùi ñieàu kieän ngaân saùch,
  toå chöùc khuyeán noâng, maïng löôùi cung öùng
  dòch vuï taïi ñòa phöông
• -         deã daønh nhaân roäng vaø quaûng baù
  cho toaøn khu vöïc

41
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
ÑIEÀU TRA CHI TIEÁT

• Söû duïng caùc baûng caâu hoûi ñöôïc soaïn saün
  vaø döïa treân caùc muïc tieâu cuûa nghieân cöùu
• Ñöôïc tieán haønh döôùi hình thöùc phoûng vaán
  töøng noâng hoä keát hôïp vôùi vieäc quan saùt
  thöïc teá.
• Soá löôïng maãu ñieàu tra phaûi ñuû lôùn, theå
  hieän ñöôïc tính coäng ñoàng (caáp xaõ, huyeän,
  tænh, khu vöïc,)
• Ñöôïc trôï giuùp bôûi caùc phöông phaùp thoáng
  keâ  
• Toán nhieàu thôøi gian, kinh phí, nhaân löïc
•   Ñieàu tra chi tieát ñöôïc tieán haønh khi caàn
  caùc thoâng tin chi tieát, coù ñoä chính xaùc cao
  nhaèm so saùnh keát quaû tröôùc vaø sau

42
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Tieán trình thöïc hieän cuoäc ñieàu tra chi tieát

• Xaây döïng phieáu ñieàu tra, baûng caâu hoûi
• Choïn vaø taäp huaán ñieàu tra vieân
• Toå chöùc ñieàu tra thöû vaø hieäu chænh baûng
  caâu hoûi
• Choïn noâng hoä ñeå phoûng vaán
• Döï truø kinh phí cho cuoäc ñieàu tra
• Xöû lyù nhöõng tröôøng hôïp nhieãu thoâng tin
• Xöû lyù, phaân tích vaø trình baøy keát quaû.

43
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
PHÖÔNG PHAÙP ÑAÙNH GIAÙ NHANH NOÂNG THOÂN RRA

• Caùc nguyeân taéc chính cuûa phöông phaùp RRA
•  
• - Ñònh höôùng ña ngaønh vaø lieân ngaønh
  (multidiscipline, interdiscipline) vaø laøm vieäc
  theo nhoùm (team working)
• - Mang tính chaát khaùm phaù
• - Laäp ñi laäp laïi
• - Nhanh nhöng khoâng voäi vaõ
• - HoÏc taäp caùc tieán boä
• - Kieåm tra cheùo (cross-checking,
  triangulation)
• - Söû duïng caùc kieán thöùc ñòa phöông
  (indigeneous knowledge)
• - Hieäu chænh ñuùng ñaén, coù yù thöùc

44
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Choïn löïa öu tieân caùc giaûi phaùp

• Caùc kyõ thuaät (coâng cuï) thöôøng ñöôïc söû
  duïng trong RRA goàm
•  
• - Quan saùt thöïc teá
• - Phoûng vaán nhöõng ngöôøi coù vai troø quan
  troïng nhö laõnh ñaïo ñòa phöông, ngöôøi phuï
  traùch chuyeân ngaønh, caùc giaø laøng,...
• - Kieåm tra cheùo (triangulation, sondeo) lieân
  ngaønh vaø ña lónh vöïc vôùi caùc nguoàn thoâng
  tin khaùc nhau
• - Phoûng vaán khoâng chính thöùc (informal
  interview)
• - Phoûng vaán nhoùm (group interview)

45
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Qui taéc phoûng vaán baùn kieán truùc

• - Neân töï giôùi thieäu veà nhoùm ñieàu tra,veà
  muïc ñích cuoäc ñieàu tra
• - Neân ñaët nhöõng caâu hoûi deã hieåu, deã laøm
• - Neân hoûi giaùn tieáp neáu gaëp nhöõng vaán
  ñeà nhaïy caûm, teá nhò
• - Neân tieát kieäm thôøi gian cuûa ngöôøi daân
• - Neân thu thaäp caùc caâu traû lôøi töø caùc
  nhoùm ñaïi dieän khaùc nhau
• - Neân kheùo leùo traùnh söï ñoäc quyeàn thoâng
  tin cuûa moät soá ngöôøi
• - Khoâng hoûi nhöng caâu hoûi daãn daét, daøi
  doøng
• - Khoâng ghi cheùp, thu aâm neáu khoâng ñöôïc
  pheùp
• - Khoâng höùa heïn baát cöù ñieàu gì
• - Khoâng hoûi moät luùc nhieàu caâu hoûi

46
(No Transcript)
47
PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN NOÂNG THOÂN COÙ SÖÏ THAM
GIA COÄNG ÑOÀNG (PRA)
Khaùi nieäm veà PRA

• Nhaèm tìm hieåu vaø phaân tích thöïc traïng
  noâng thoân moät caùch linh hoaït hôn
• Caùc kyõ thuaät tieáp caän cuûa PRA
• - moâ taû thöïc teá
• - phoûng vaán
• - laøm vieäc theo nhoùm
• Raát höõu ích trong vieäc giuùp chuùng ta hieåu
  ñöôïc
• - söï nhaän thöùc cuûa noâng daân veà giaù trò
  cuûa caùc nguoàn lôïi
• - caùc quaù trình ñoåi môùi noâng nghieäp,
  noâng thoân,
• - caùc moái quan heä vaø toå chöùc trong xaõ
  hoäi

48
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Khaùi nieäm veà PRA

• Taäp hôïp caùc chuyeân gia, caùc caùn boä hoaït
  ñoäng trong caùc lónh vöïc khaùc nhau nhö noâng
  nghieäp, chaên nuoâi, thuûy saûn, y teá, phaùt
  trieån noâng thoân, xoùa ñoùi giaûm ngheøo,
• Cuõng nhö caùc hình thöùc, döï aùn, keá hoaïch
  phaùt trieån khaùc nhau lieân quan ñeán sinh keá
  cuûa ngöôøi daân.
• Taïo cô hoäi cho ngöôøi daân ñòa phöông cuøng
  tham gia vaøo vieäc hoaïch ñònh vaø thöïc hieän
  caùc hoaït ñoäng phaùt trieån nhaèm naâng cao
  ñôøi soáng cho chính hoï.
• Söï tham gia cuûa nhöõng ngöôøi beân ngoaøi vaø
  beân trong coäng ñoàng trong vieäc trao ñoåi
  thoâng tin vaø ñaùnh giaù tình hình thöïc teá
  cuûa ñòa phöông.

49
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Khaùi nieäm veà PRA

• giuùp cho nhöõng ngöôøi beân ngoaøi ñaùnh giaù
  ñuùng thöïc traïng cuûa ñòa phöông
• khuyeán khích ngöôøi daân taïi ñòa phöông söû
  duïng caùc coâng cuï cuûa PRA ñeå hoï töï ñaùnh
  giaù sinh keá cuûa chính hoï, hieåu roõ hôn moâi
  tröôøng töï nhieân vaø xaõ hoäi lieân quan ñeán
  chính hoï, töø ñoù coù theå töï ñöa ra caùc bieän
  phaùp ñeå töï giuùp ñôõ hoï naâng cao ñôøi soáng
  cuûa chính mình

50
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Nhöõng thuaän lôïi cuûa phöông phaùp PRA

• Xaùc ñònh nhöõng öu tieân chính cho caùc nhoùm
  ngöôøi khaùc nhau trong coäng ñoàng
• Naâng cao traùch nhieäm quaûn lyù cuûa ngöôøi
  daân
• Khuyeán khích vaø huy ñoäng caùc caùn boä phaùt
  trieån laøm vieäc taïi ñòa phöông
• Hình thaønh caùc moái quan heä toát hôn giöõa
  coäng ñoàng vaø caùc toå chöùc phaùt trieån
• Huy ñoäng caùc nguoàn löïc cuûa coäng ñoàng
• Gia taêng tính beàn vöõng cho caùc hoaït ñoäng
  phaùt trieån

51
PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC
Caùc khoù khaên trong vieäc thöïc hieän PRA

• Coù theå khoâng ñaùp öùng ñöôïc söï mong ñôïi
  cuûa ngöôøi daân
• Nhöõng ñeà xuaát cuûa keá hoaïch phaùt trieån
  khoâng ñöôïc caùc beân tham gia chaáp nhaän
• Ruûi ro trong vieäc naém baét caùc hoaït ñoäng
  cuûa ngöôøi daân ñòa phöông
• Khoù khaên trong vieäc phaân chia caùc nhoùm lôïi
  ích trong coäng ñoàng

52
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
SINH KEÁ LAØ GÌ?

• Laø nhöõng cô hoäi, khaû naêng vaø phöông caùch
  maø con ngöôøi söû duïng caùc nguoàn löïc cuûa
  hoï ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa mình
• Laø taát caû caùc khaû naêng, taøi saûn (caùc
  nguoàn löïc vaät chaát, töï nhieân, xaõ hoäi,)
  vaø caùc hoaït ñoäng caàn thieát cho vieäc kieám
  soáng (Chambers, 1988 vaø Conway, 1992).
• Moät sinh keá ñöôïc goïi laø beàn vöõng khi
• - coù theå traùnh khoûi caùc cuù soác do ruûi
  ro
• - coù theå phuïc hoài, duy trì hay phaùt trieån
  caùc khaû naêng vaø
• caùc nguoàn löïc ôû thôøi ñieåm hieän taïi cuõng
  nhö ôû töông lai

53
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
Noäi dung phaân tích cuûa phöông phaùp tieáp caän
sinh keá beàn vöõng (Nguoàn Allis, 2000 Nguyeãn
Minh Ñöùc, 2002)
54
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
KHI NAØO CAÀN PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ
BEÀN VÖÕNG?

• hoaïch ñònh caùc hoaït ñoäng phaùt trieån
• ñaùnh giaù söï ñoùng goùp cuûa caùc hoaït ñoäng
  hieän taïi ñoái vôùi söï beàn vöõng cuûa cuoäc
  soáng ngöôøi ngheøo.
• tìm hieåu thöïc traïng cuoäc soáng muoân maøu
  muoân veû cuûa ngöôøi daân
• xaùc ñònh caùc theá maïnh, caùc yeáu toá thuaän
  lôïi cuûa ngöôøi daân bao goàm caùc nguoàn löïc
  veà vaät chaát, xaõ hoäi, theå cheá chính saùch
  cuûa coäng ñoàng cuõng nhö tìm hieåu xem caùc
  phöông caùch maø ngöôøi daân chuyeån hoùa caùc
  nguoàn löïc treân thaønh caùc thaønh quaû cuûa
  sinh keá

55
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
LÔÏI ÍCH CUÛA PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ
BEÀN VÖÕNG?

• taäp trung vaøo yeáu toá con ngöôøi trong quaù
  trình phaùt trieån, khoâng mong muoán trình baøy
  moät moâ hình cuûa cuoäc soáng.
• giuùp taát caû caùc beân lieân quan tham gia vaøo
  quaù trình tìm kieám caùc yeáu toá aûnh höôûng
  ñeán cuoäc soáng töø ñoù, giuùp xaùc ñònh caùc
  ñieåm khôûi ñaàu cho vieäc naâng cao ñôøi soáng
  cho ngöôøi ngheøo.
• döïa treân nieàm tin raèng con ngöôøi luoân luoân
  caàn haøng loaït caùc nguoàn löïc khaùc nhau
  nhaèm laøm cho cuoäc soáng toát ñeïp hôn vaø
  khoâng coù moät nguoàn löïc ñôn leû naøo coù theå
  giuùp ngöôøi daân ñaït ñöôïc taát caû caùc thaønh
  quaû toát ñeïp vaø ña daïng trong cuoäc soáng

56
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
NGUOÀN LÖÏC LAO ÑOÄNG

• taát caû khaû naêng lao ñoäng, kyõ naêng, kieán
  thöùc, kinh nghieäm vaø söùc khoûe ñeå giuùp con
  ngöôøi coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc keá sinh
  nhai cuûa mình nhaèm ñaït ñöôïc caùc keát quaû
  vaø muïc tieâu cuûa cuoäc soáng
• bao goàm caû soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa
  ñoäi nguõ lao ñoäng saün coù
• laø moät nguoàn löïc toái quan troïng cho ngöôøi
  ngheøo vì coù theå söû duïng caùc nguoàn löïc
  khaùc cuõng nhö söû duïng chính noù ñeå ñaït
  ñöôïc thaønh quaû cuûa cuoäc soáng

57
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
NGUOÀN LÖÏC TÖÏ NHIEÂN

• taát caû nhöõng nguoàn lôïi thuoäc veà töï nhieân
  maø ngöôøi daân söû duïng ñeå kieám soáng
• haøm chöùa taát caû töø nhöõng taøi saûn chung
  cho moïi ngöôøi nhö khí haäu, nhieät ñoä, khoâng
  khí, söï ña daïng sinh hoïc cho ñeán caùc taøi
  nguyeân ñöôïc söû duïng tröïc tieáp cho saûn
  xuaát nhö ñaát ñai, nguoàn nöôùc, caây troàng,
  vaät nuoâi,
• raát gaàn vôùi caùc khaùi nieäm ruûi ro
• Nguoàn löïc töï nhieân coù vai troø raát quan
  troïng ñoái vôùi noâng daân vì hoï leä thuoäc
  raát nhieàu vaøo thieân nhieân

58
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
NGUOÀN LÖÏC XAÕ HOÄI

• caùc maïng löôùi vaø söï lieân keát ôû caùc caáp
  khaùc nhau hay ôû caùc ngaønh ngheà khaùc nhau
  giöõa nhöõng ngöôøi chia seû cuøng loaïi lôïi ích
  hay coù cuøng loaïi sôû thích
• goàm quyeàn thaønh vieân trong vieäc tham gia
  caùc hieäp hoäi, ñoaøn theå vaø caû caùc moái
  quan heä vôùi caùc toå chöùc khaùc nhau trong xaõ
  hoäi

59
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
NGUOÀN LÖÏC VAÄT CHAÁT

• caùc cô sôû haï taàng cô baûn
• caùc tö lieäu saûn xuaát
• giuùp cho ngöôøi daân coù theå theo ñuoåi keá
  sinh nhai cuûa mình
• Cô sôû haï taàng (ñöôøng giao thoâng, nôi ôû,
  nguoàn caáp thoaùt nöôùc, naêng löôïng vaø heä
  thoáng truyeàn thoâng, ) thöôøng laø caùc taøi
  saûn coâng coäng, coù theå söû duïng maø khoâng
  traû tieàn tröïc tieáp
• Caùc tö lieäu saûn xuaát thöôøng do sôû höõu caù
  nhaân hay taäp theå hoaëc coù theå ñöôïc thueâ
  möôùn
• Vieäc thieáu thoán hay haïn cheá trong vieäc
  tieáp caän tôùi caùc nguoàn löïc vaät chaát coù
  theå laø moät yeáu toá chính cuûa ñoùi ngheøo

60
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
NGUOÀN LÖÏC TAØI CHÍNH

• taát caû caùc nguoàn tieàn maø ngöôøi daân coù
  ñöôïc ñeå phuïc vuï cho cuoäc möu sinh cuûa mình.
  
• voán töï coù (nhö tieàn maët, trang söùc hay caùc
  loaøi gia suùc coù theå baùn ngay ñeå coù tieàn)
• voán vay (töø ngaân haøng hay baïn beø, ngöôøi
  thaân)
• tieàn trôï caáp

61
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
TAÙC ÑOÄNG QUA LAÏI GIÖÕA CAÙC NGUOÀN LÖÏC
62
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
CAÙC TAÙC ÑOÄNG BEÂN NGOAØI

• caùc xu höôùng xaõ hoäi
• caùc ñôït khuûng hoaûng (bao goàm caû ruûi ro)
• tính muøa vuï, khí haäu
• Caùc taùc ñoäng beân ngoaøi coù theå aûnh höôûng
  tích cöïc hoaëc tieâu cöïc
• Coù nhieàu taùc ñoäng vöøa mang tính tích cöïc
  vöøa mang tính tieâu cöïc (VD söï phaùt trieån
  nuoâi troàng thuûy saûn ôû qui moâ lôùn)

63
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
CAÙC TAÙC ÑOÄNG BEÂN NGOAØI

• Caùc xu höôùng xaõ hoäi bao goàm
• xu höôùng phaùt trieån daân soá
• caùc maâu thuaãn trong söû duïng nguoàn lôïi töï
  nhieân
• caùc xu höôùng phaùt trieån kinh teá caáp quoác
  gia hay quoác teá,
• caùc xu höôùng laäp chính saùch
• caùc xu höôùng phaùt trieån khoa hoïc kyõ thuaät
• khoù cho thaáy caùc aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng
  ngöôøi ngheøo nhöng thöïc ra aûnh höôûng töøng
  ngaøy, töøng giôø taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng daân
  ngheøo

64
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
CAÙC TAÙC ÑOÄNG BEÂN NGOAØI

• Caùc ñôït khuûng hoaûng (cuù soác)
• söï suy suïp veà söùc khoûe
• thieân tai, luõ luït, haïn haùn, saït lôû,
• söï khuûng hoaûng kinh teá (caùc ñôït maát giaù,
  laïm phaùt tieàn teä )
• dòch beänh cuûa gia suùc, vaät nuoâi
• coù theå phaù huûy tröïc tieáp caùc nguoàn löïc
  sinh keá

65
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
CAÙC TAÙC ÑOÄNG BEÂN NGOAØI

• Tính muøa vuï
• bieán ñoäng saûn löôïng vaø giaù caû saûn phaåm
  theo muøa
• bieán ñoåi thôøi tieát,
• söùc khoeû con ngöôøi
• caùc cô hoäi tìm vieäc laøm trong naêm

66
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
CAÙC TOÅ CHÖÙC, ÑÒNH CHEÁ, CHÍNH SAÙCH

• caùc toå chöùc cô quan phaùp luaät, caùc chính
  saùch vaø caùc ñònh cheá, luaät leä, qui ñònh
• vaên hoùa, phong tuïc
• caùc toå chöùc dòch vuï thöông maïi
• caùc toå chöùc phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc
• caùc toå chöùc phi chính phuû
• caùc hình thöùc hôïp taùc trong coäng ñoàng

67
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
KEÁ SINH NHAI

• caùc hoaït ñoäng, caùc cô hoäi, caùc caùch keát
  hôïp caùc nguoàn löïc sinh keá
• thöôøng raát ña daïng vaø linh hoaït

68
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
CAÙC NGUYEÂN TAÉC CUÛA PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN
SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG

• Xem con ngöôøi laø trung taâm cuûa söï phaùt
  trieån
• Coù tính chaát toång theå vaø ñoàng boä
• Tính naêng ñoäng vaø linh ñoäng
• Tìm ra söùc maïnh
• Söï lieân keát ña caáp, giöõa vó moâ vaø vi moâ
• Tính beàn vöõng

69
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
TAÏI SAO PHAÛI PHAÂN TÍCH SINH KEÁ ?

• taïo ra nhöõng cô hoäi thuaän lôïi ñeå thaáy
  ñöôïc thöïc traïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi ngheøo
  vaø chính hoï cuõng thaáy ñöôïc ñieàu ñoù
• giuùp ngöôøi ngheøo phaùt hieän ñöa ra caùc giaûi
  phaùp giaûi quyeát khoù khaên phuø hôïp vôùi caùc
  ñieàu kieän thöïc teá taïi ñòa phöông

70
PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG
PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG

• phöông phaùp ñaùnh giaù noâng thoân coù söï tham
  gia cuûa ngöôøi daân ñöôïc söû duïng nhieàu
• Sinh keá beàn vöõng cuûa ngöôøi daân ñöôïc xaây
  döïng döïa treân phöông thöùc coäng ñoàng khi con
  ngöôøi ñöôïc coi laø yeáu toá trung taâm