VI.

1
VI. ÜNITE
DIN FELSEFESI
2
A. DIN FELSEFESI NEDIR?1. Dine Felsefi Açidan
Bakis2. Teoloji ile Din Felsefesinin FarkiB.
DIN FELSEFESININ TEMEL KAVRAMLARIC. DIN
FELSEFESININ TEMEL PROBLEMLERIÇ. TANRININ
VARLIGI ILE ILGILI GÖRÜSLER1. Tanri'nin
Varligini Reddeden Görüs2. Tanri'nin Varligi
Veya Yoklugunun Bilinemeyecegini Savunan
Görüs3.Tanri'nin Varligini Kabul Eden Görüsler
3
Temel KavramlarIman, Tevhid, Yüce ,
Tanri, Kutsal , Inanç ,Ibadet , Dinî
tecrübe , Teoloji , FitratPeygamber ,
Vahiy
4
A. DIN FELSEFESI NEDIR?
Din bilim, egitim, sanat, ahlak gibi temel
toplumsal kurumlardan biridir. En ilkel
toplumlardan en gelismis toplumlara kadar
hepsinde din kurumunun bulundugunu
görüyoruz.Din genellikle dogaüstü, kutsal ve
ahlaki ögeler tasiyan çesitli ibadet, ayin,
uygulama, deger ve inançlar bütününe verilen
ortak isimdir.
5
Insan dogdugunda kendini, varolus nedenini
hiçbir zaman bilmedigi bir nesneler dünyasi
içinde bulur. Bilincinin gelismeye basladigi
andan itibaren genel anlamda varligin nedenini,
özel anlamda ise kendi varolusunun nedenini ve
anlamini sorgulamaya baslar. Tam da burada din
felsefesi ortaya çikar. Din felsefesi ise dinin
dayandigitemel ilkeleri, dinle ilgili temel
kavramlari, Tanri ile ilgili görüsleri, herhangi
bir din degil de genel olarak din olgusunu ele
alip akla dayali sekilde elestiren ve
degerlendiren felsefe dalidir.Din felsefesi
öncelikle Din nedir? sorusuna cevap verirken bu
açiklama ile ortaya çikan vahiy, Tanri, mucize,
ibadet, iman, peygamber gibi diger dinsel
kavramlari da açiklamaya çalisir insanlik tarihi
boyunca ortaya çikmis olan din ve çesitli inanç
biçimlerini tutarli, sistemli ve elestirel bir
sekilde inceleme konusu yapar.
6
1. Dine Felsefi Açidan BakisIlk Çagda
Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi filozoflar
felsefenin dinden farkli bir bilgi türü oldugunu
israrla savunmuslardir. Sokrates'in bu konudaki
israrli tavri onun Var olan din anlayisina karsi
çikiyor suçlamasiyla, ölüme mahkûm edilmesine
neden olmustur. Orta Çag Döneminde ise din,
felsefeyi buyrugu altina alarak inanci
temellendirme görevini akla yüklemistir. Dinin
dogmatik özelliginden dolayi bu dönemde
felsefenin elestirici ve sorgulayici tavri
ortadan kalkmistir.
7
Bu baskici zihniyetin bir sonucu olarak Gordino
Bruno (1548-1600) yakilmis, Galileo (1564-1642)
ise mahkemede dünyanin hareketiyle ilgili
düsüncesini inkâr etmek zorunda birakilmistir.
Rönesans hareketiyle birlikte felsefe, dinin
emrinden kurtularak elestirici ve sorgulayici
tavrini yeniden kazanmistir. Ancak bu sefer de
din bilim ve felsefenin buyrugu altina girmistir.
8
Dine karsi bir hareket olarak ortaya çikan
Rönesans, bu kez filozoflari degil, din
adamlarini bilimin gelismesine, yayilmasina engel
oluyor suçlamasiyla kimi ülkelerde
cezalandirmistir. Günümüzde felsefe ne dinin
emrinde ne de dini emri altina alma
niyetindedir. Her ikisi de birbirlerini anlamaya
çalisan iki bilgi türü olarak gerekli öneme
sahiptir. Dine felsefe açisindan yaklasmak ise
dini felsefenin konusu yaparak onun üzerine
elestirel, akilci ve bütüncül düsünmektir.
Dinin felsefi temellendirmesinde dinin temel
iddialari hakkinda rasyonel, objektif, kapsamli
ve tutarli bir tarzda düsünmek ve konusmak vardir.
9
Bu tanimlamayi maddeler hâlinde su sekilde
siralayabilirizDin felsefesi dine rasyonel
açidan bakmak durumundadir. Felsefenin dine
bakisi olabildigince kapsamli olmak durumundadir.
Dinin temel iddialarini açiklamaya çalisirken tek
tarafli yaklasim sergilemeden karsit görüslere de
yer vermek gerekir. Tanri'nin varligi sorununa
Tanri vardir. diyen teizmin yaninda Tanri
yoktur. diyen ateizm ve Tanri bilinemez.diyen
Agnostisizm'in görüslerine de yer verilmesi buna
bir örnektir
10
.Felsefenin dine bakisi tutarli olmak
zorundadir. Tutarlilik ileri sürülen bir
düsünce ya da ortaya atilan bir görüsün kendi
içinde çeliskisiz olmasi demektir. Örnegin Ruh
var midir? sorusuna basta Yoktur. deyip sonra
reenkarnasyonu (ruh göçü) savunmak çeliskidir,
yani tutarsizliktir.Felsefenin dine bakis
tarzi nesnel (objektif) olmak zorundadir.
11
2.Teoloji ile Din Felsefesinin FarkiTeoloji
(Tanri bilimi / ilahiyat) Tanri'nin varligini,
niteliklerini insanin Tanri karsisindaki yerini
konu alan bir bilgi dalidir.Teoloji, dogrudan
dogruya inanca dayanir inancin sinirlari disina
çikmaz. Bu nedenle her dinin kendine özgü bir
teolojisi vardir. Din felsefesi ise genel
olarak dinin kavramlarini, anlamini, temel
iddialarini ve insan yasamindaki yerini,aklin
sinirlari içinde kalarak açiklamak, sorgulamak ve
elestirmek amacini tasir. Din felsefesi, dinî
inançlari sorgularken insanlari daha inançli ya
da daha inançsiz yapmaya çalismaz Bütün dinlere
esit uzaklikta kalir. Böylece tarafsizligini
korumus olur. Bundan dolayi din felsefesi insan
yasamini düzenleyecek kurallar koymayi amaçlamaz.
Görüldügü üzere teoloji gibi din felsefesi de
Tanri, evren ve insan konusunu ele alir. Ancak bu
konuya yaklasimlari birbirinden farklidir
12
(No Transcript)
13
(No Transcript)
14
(No Transcript)
15
Zati itibariyla doga ve evrenin ötesinde
olan ve varligini doga ve evrenden almayan, her
seyin yaraticisi olduguna inanilan, zamandan ve
mekândan bagimsiz olarak var olan sonsuz ve yüce
varliktir.Her türlü ölçü ve deger üstünde
yer alan, en üst noktada bulunan, mutlak, sonsuz,
eksiksiz, en.güçlü varlik için kullanilan
özellik..Tanri tarafindan peygamberlere
bildirilen ilahi emir ve sözlerdir. Vahiy, ilahi
veya tanrisal bilgi türü olup inanç
temellidir..Tanri'nin bildirdigi emir ve
sözleri insanlara iletmek için Tanri tarafindan
seçilmis insanlardir.Genel olarak
birini söyledigi sözde tasdik etmek, söyledigini
kabul etmek, gönül huzuru ile benimsemek, süpheye
yer vermeden kalpten tasdik etmek anlamina gelir.
.Dinî anlamda ise evreniyaratan ve
yasalarini koyan bir Tanri'nin varolusuna duyulan
güven ve baglanma duygusudur.Bir
düsünceye gönülden bagli bulunma, inanilan sey,
görüs, ögreti. Tanri'ya, bir dine ve dinin
ögretilerine inanma durumu, duygusu..
16
..Bir seyin tek olduguna hükmetmek ve onun
böyle oldugunu bilmek anlamina gelen
tevhit,.Tanri'nin zatini bütün
tasavvurlardan soyutlamaktir. Bu Tanri'nin
ilahligini tanimak, bir oldugunu tasdik etmek ve
ona hiçbir es, ortak kosmamaktir..Tanri'
nin emri geregi yapilan saygi gösterisi ve
tapinma etkinliklerine ibadet denir.
..Her dini kendine ait ibadet sekilleri
vardir. Örnegin Islam inancina göre namaz, oruç
birer ibadettir..Dini emir ve yasaklara
bagli olarak inanan insanda gerçeklesen her türlü
dini yasanti içerikleri.(dini duygu, düsünce,
uygulama vs.)'dir.Örnegin kutsal mekâni ziyaret
eden bir kisinin o esnada.duydugu manevi haz
durumu.Yaratilistan gelen, dis
etkiler ile bozulmayan yapi...Din
açisindan saygiya layik, degerli ve anlamli
olandir. .Tanri veya Peygamber
tarafindan degeratfedilen her sey. Örnegin
dinler tarafindan önemli görülen yerler kutsal
yerlerdir. Kudüs sehri hem Museviler
hem Hiristiyanlar hem de Müslümanlar tarafindan
kutsal sayilan bir mekândir
17
C. DIN FELSEFESININ TEMEL PROBLEMLERI
18
Din felsefesinin konusunu olusturan sorunlar
çesitli sorular ile ortaya konulur. Bütün
evrensel dinlerde ortak olan bu sorulari
asagidaki gibi siralayabiliriz. a.Tanrinin
Varligi Problemi Tanri var midir? Tanrinin
varligi kanitlanabilir mi? Bu kanitlar nelerdir
ve onlarin geçerligi nedir? Bu sorular ile ortaya
konulan Tanri'nin varligi sorunu yeni sorulari
da beraberinde getirir. Çünkü Tanrinin
varliginin kabul edilmesi durumunda, bu kez
Tanri'nin varliginin özüne iliskin sorular
gündeme gelir.Tanri'nin tek mi yoksa çok mu
oldugu sorulur. b.Evrenin Yaratilisi
Problemi Evren yaratilmis midir? Yoksa ezeli
ve ebedi midir? Tanri ile evren arasinda nasil
bir iliski vardir? Tanri evrenin kendisi midir
yoksa ondan ayri midir? gibi sorular gündeme
gelir.
19
c.Vahyin Imkâni ProblemiTanri, buyruklarini
bir insan ile nasil bildirebilir? Bu mümkün
müdür? Iki farkli varlik olan Tanri ile bir insan
(peygamber) arasinda iletisim nasil
gerçeklesmektedir? Ölümlü ve sonlu olan
peygamber, ezeli ve ebedi bir varlikolan
Tanri'yi nasil görüp iliski kurmaktadir?ç.Ruhun
Ölümsüzlügü ProblemiDünyada her sey bir
degisme içindedir.Insan bedeni de degisir ve
ölür.Insanin ruhu da bedeniyle beraber ölür mü?
Yoksa ruh, bedenin ölümünden sonra da yasar mi?
Ruh ölümsüz müdür? Eger ruh ölümsüz ise bu nasil
kanitlanabilir?
20
(No Transcript)
21
B I L I Y O R M U Y D U N U Z ?Prof. Dr. Hilmi
Ziya Ülken, (1901- 1974). Türk düsünce yasaminda
ve Türkiye'de bir felsefe geleneginin olusmasinda
büyük etkisi olmus bir düsünürdür. 70'i askin
kitabi ve farkli dillerde yazilmis 1300'e yakin
makalesi ile kültür ve düsünce tarihimize
etkileri hala sürmektedir. Hilmi Ziya Ülken'in
etkileri daha çok Türkiye'de felsefe tarihi ve
Islam Felsefesi tarihi alanlarinda olmustur.
Türk Düsünce Tarihi, Türk Filozoflari Antolojisi,
Islam DüsüncesiTürk Düsünce Tarihi
Arastirmalarina Giris, Tarihi Maddecilige
Reddiye,Felsefeye Giris ve Türkiye'de Çagdas
Düsünce Tarihi eserlerinden sadecebirkaçidir.
22
(No Transcript)
23
Tanri'nin varligi konusundaki görüsler üç ana
grupta toplanabilir. Bunlar Tanri'nin varligini
kabul edenler, Tanri'nin varligini reddedenler ve
Tanri'nin varligi veya yoklugunun bilinmeyecegini
savunan yaklasimlardir.1.Tanri'nin Varligini
Kabul Eden GörüslerTeizmTeizm, evrenin ve
evrende var olan her seyin bir Tanri tarafindan
yoktan yaratildigini ve bu Tanri'nin evrenin
mutlak hâkimi ve koruyucusu oldugunu kabul eder.
Bu anlayisa göre Tanri, isiten, gören, bilen,
mutlak güce sahip, ezeli ve edebi olan yüce bir
iradedir. Teist anlayisa göre varliklarin ilk
nedeni olan Tanri, var olma nedeni bulunmayan
temel varliktir
24
DeizmDeizm, dinî açiklamada ve Tanri'nin
varligini temellendirmede teizmden ayrilir.
Deizm, dünyayi akla dayanarak açiklamayi
amaçlayan aydinlanma çaginin (18 .yy.) Tanri
anlayisidir ve Tanri'yi akla dayanarak açiklamak
ister. Tanri'nin varligini kanitlamak için
mucizelere, vahiylere ihtiyaç yoktur. Deizme
göre, Tanri dünyayi bir kere yaratmistir, ondan
sonra dünyaya müdahale etmesi akla aykiridir ve
bu kabul edilemez.
25
PanteizmTeist anlayislar Tanri'yi, dünya üstü,
dünyanin disinda var olan bir varlik olarak
anlarlar. Panteizm ise, Tanri ile evreni bir,
ayni ve özdes olarak kabul eder.Yani Tanri'nin
evrenden ayri ve ondan bagimsiz bir varligi
yoktur. Panteist anlayisin kökleri Hint ve Yunan
felsefelerine kadar uzanir. Plotinos, Bruno,
Spinoza enönemli temsilcileridir. Spinoza Tanri
ve doga bir ve aynidir. der.
26
Panenteizm,Her sey Tanri'dadir diyen ve Tanri
ile evreni bir saymayan Tanri görüsüdür. Buna
ayni zamanda çift kutuplu Tanri anlayisi da
denir. Panenteizm, Tanri'yi soyut mutlak ve
degismez gibi yönleriyle evrenin üstünde somut,
göreli ve degisen yönleriyle de evrenin içinde
görür.Insanin yapmasi gereken bu çoklugun
arkasinda bulunan birlige ulasmak olarak ,
tanimlanmistir. Monoteizm yalnizca tek bir
Tanri'nin var oldugunu yada Tanri'nin bir
oldugunu öne süren ve bundan dolayi çok
tanriciliga ve bir dizi ilahi varliga duyulan
inanca karsi olan Tanri anlayisidir.Politeizm,
tanrisal gerçekligin özü itibari ile, bir degil
de çok oldugunu birden çok tarinin var oldugunu
savunan anlayistir
27
2.Tanri'nin Varligini Reddeden Görüs Ateizm
Tanri'nin varligini reddeden görüse ateizm
denir.Ateizm evrende ve dogada yaratici bir gücün
varligini kabul etmeyip evrenin maddesel bir
bütün olarak kendiliginden var oldugunu öne
sürer. Bundan dolayi ruhun ölümsüzlügünü ve
ahiret hayatini da kabul etmez.Ateizm çok yaygin
olmasa da tarih öncesi dönemlerden akip gelen ve
Karl Marks, Leibniz, Feuerbach Nietzsche, Jean
Paul Sartre gibi bazi filozoflarca da savunulan
bir görüstür. 3.Tanri'nin Varligi Veya
Yoklugunun Bilinemeyecegini Savunan Görüs
Agnostisizm Tanri'nin varliginin veya
yoklugunun bilinemeyecegini savunan görüse
agnostisizm denir. Agnostisizm Tanri'yi
reddetmez. Fakat Tanri ile ilgili bilgiye sahip
olunamayacagindan herhangi bir yargida da
bulunmaz.
28
(No Transcript)
29
FILOZOFLARIN GÖRÜSLERI Evrendeki her sey Tanri
tarafindan yoktan yaratilmistir.Tanri akla
dayandirilarak açiklanmaya çalisilir.Her sey
Tanri'dandir.Tanri isiten, gören, bilen,
ezeli ve ebedi olan yüce iradedir.Tanri ile
evren bir, ayni ve özdestir.Tanri'yi
görelilik, degiskenlik yönleriyle evrenin içinde
görür.Yalnizca tek bir Tanri vardir.Tanri
dünyayi bir kere yarattiktan sonra bir daha
müdahale etmemistir.Birden fazla Tanri'nin var
oldugunu savunur.
30
1-Genellikle doga üstü, kutsal ve ahlaki
ögeler tasiyan çesitli ibadet, ayin, uygulama,
degerve inançlar bütününe verilen ortak
isme. denir.2-. genel
olarak din olgusunu ele alip akla dayali
sekildeelestiren ve degerlendiren felsefe
dalidir.3. Tanri'nin bildirdigi emir ve sözleri
insanlara iletmek için tanri tarafindan seçilmis
olaninsanlara . denir.4. Tanri
dünyayi bir kere yaratmistir ondan dünyaya
müdahâle etmesi akla ayridir diyenanlayisa
.. denir.5.birden çok tanrinin
var oldugunu savunan anlayistir.
31
1. Teoloji, dinî ögretiyi dogmatik otoriteye
bagli kalarak kabul etmez. ( )2. Yüce, din
açisindan saygiya layik, degerli ve anlamli
olandir. ( )3. Panenteizm Tanri ile evreni bir,
ayni ve özdes kabul etmez. ( )4. Agnostikler
Tanri ile ilgili bilgiye sahip olamayacaklarindan
herhangi bir yargida bulunmazlar. ( )5.
Felsefenin dine bakisi rasyonel, kapsamli,
tutarli ve nesneldir. ( )
32
1. Asagidakilerden hangisi yalnizca tek tanrinin
oldugunu ileri süren anlayistir? A)Politeizm
B)Panteizm C)Monoteizm D)Agnostisizm E)Panteizm
2. Tanri ya inanmakla birlikte belli bir dini ve
ilkelerini benimsemeyen Tanri nin evreni
yarattiktan sonra, onu kendi yasasina göre
islemek üzere kendi basina biraktigini ileri
süren ögreti asagidakilerden hangisidir? A)Teizm
B)Deizm C)Panteizm D)Ateizm E)Pananteizm
3.Asagidakilerden hangisinin din felsefesinin
cevap aradigi temel sorular arasinda yer aldigi
söylenemez?A) Evren nasil yaratilmistir?
B)Varlik var midir? C)Vahiy mümkün müdür?D)Ruh
var midir? E)Tanri var midir?
33
4.Asagidakilerden hangisi din felsefesinin temel
kavramlarindan biri degildir? A)Inanç B)Güzel
C)Yüce D)Kutsal E)Vahiy 5.Tanri nin varliginin
veya yoklugunun bilinemeyecegini savunan görüs
asagidakilerden hangisidir?A) Agnostisizm
B)Ateizm C)Deizm D)Teizm E)Pananteizm
34
(No Transcript)
35
(No Transcript)
36
YUKARIDAN ASAGIYA 1. Çok tanricilik.2. Dini
emir ve yasaklara bagli olarak, inanan insan
dagerçeklesen her türlü dini yasanti
içeriklerine denir.5. Evrende var olan her seyin
yaraticisi ve koruyucusu olduguna inanilan yüce
varlik.7. Tanri'nin buyruklarini insanlara
ileten elçi.9. Bir kutsala inanan, onun
etrafinda bir birlik meydana getiren ve
insanlarin o kutsalla ilgili olan inanç, ibadet
ve ayinlerinden olusan sistemdir.12. Tanri'yi ve
dinleri konu alan bilgi dali. Ilahiyat.13.
Tanri'nin varligini kabul etmeyen felsefi
ögreti.14. Tanri'nin evreni yarattiktan sonra
onu kendi yasasina göre islemek üzere kendi
haline biraktigini ileri süren ögreti.16. Bir
dinin inanilmasini istedigi dogrulara
inanmak.17. Tanri'nin buyruklarini yerine
getirmek.
37
SOLDAN SAGA 3. Tek tanricilik.4. Tanri'nin
varliginin ya da yoklugunun bilinemeyecegini
ileri süren felsefi ögreti.6. Din açisindan
saygiya deger olan.8. Tanri'nin ilahligini
tanimak, bir oldugunu tasdik etmek, ona hiçbir
seyi ortak kosmamak.10.Tanri'nin varligini kabul
eden ve onu evrenin yaraticisi, koruyucusu ve
egemeni oldugunu kabul eden ögreti.11.Tüm
tanricilik anlamina gelen, Tanri ile evreni bir
ve ayni gören felsefi ögreti.15. Dinin dayandigi
ilkelerin özünü ve anlamini elestirel, tutarli,
sistemli ve akilci bir tarzda temellendirmeyi
amaçlayan felsefe disiplini.18.Insanca ölçüleri
asan, sinirlanamayan, önünde egilinen.19.Tanri'ni
n kendi buyruklarini peygamberlere
bildirmesidir.20.Yaratilistan gelen dis etkiler
ile bozulmayan yapi.