Title: Te Poutama Tau:
1Te Poutama Tau He Whakaaturanga ma te Kaiako Te
Hautau 1
2Nga whainga mo tenei akoranga
- Kia marama ki nga tikanga matua o te hautau
- Kia ata whakaaroaro ki nga kupu e hangai ana ki
te hautau, me te whakamahinga o aua kupu
3Nga Kupu Hautanga
- He aha nga kupu e whakamahia ana mo nga hautanga
nei? - half
- third
- quarter
- fifth
- tenth
- hundredth
4Nga Kupu Hautanga
- E tino kitea ana te tauira me te tikanga o nga
kupu hautanga i te reo Maori. Ara - haurua (e 2 nga wahanga orite)
- hautoru (e 3 nga wahanga orite)
- hauwha (e 4 nga wahanga orite)
-
- He kupu tawhito te hau mo te wahanga o tetahi
inenga (tirohia te papakupu a Wiremu, wharangi
39).
5Nga Kupu Hautanga
- He aha te raruraru o te whakamahi i nga kupu nei,
te hawhe me te koata? - Kaore pea he raruraru o enei kupu i roto i nga
korero whakawhitiwhiti o ia ra, engari - Ki te whakamahia te hawhe me te koata mo nga
kaupapa pangarau, kaore e tino marama te tauira
me te tikanga o te kupu. - Kaore he hononga o enei kupu ki nga kupu mo era
atu o nga hautanga, pera i te hautoru me te
hautekau.
6He aha tenei mea te hautau?
- Whakawhitiwhiti korero me tetahi hoa, ka tuhi ai
i tetahi rerenga kotahi hei whakautu i tenei
patai. - He tauira rerenga korero
- Ina wawahia tetahi mea ki etahi wahanga orite,
ka kiia era wahanga he hautau.
7He aha tenei mea te hautau?
- E rua nga tino horopaki mo te hautau
- Ko tetahi inenga
- Ko tetahi huinga, ropu ranei
8Te hautau o tetahi inenga
- Tetahi inenga ahu-1 (te roa, te tawhiti ranei)
- Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau
mo tetahi inenga ahu-1 - 1 manomita te tawhiti o te kauhoe
- 3.2 mitarau te whitianga o te porowhita
- 1.72 mita te taroaroa o Hinehou
9Te hautau o tetahi inenga
- Tetahi rohe ahu-2
- Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau
mo tetahi rohe ahu-2 - Wawahia tetahi ahua hei whakaatu hautanga
(porowhita, tapawha hangai
10Te hautau o tetahi inenga
- Tetahi hanga ahu-3
- Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau
mo tetahi hanga ahu-3 - Tapahia kia haurua te aporo
- 1.5 rita te rorahi o te ipu waireka
11Te hautau o tetahi inenga
- Tetahi hurihanga (koki)
- Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau
mo tetahi hurihanga, tetahi koki ranei - Wehea tetahi koki kia hauwha
- Kia toru hauwha te huringa whakatekaraka
12Te hautau o tetahi huinga
- Whakaarohia he horopaki e whakamahia ai te hautau
o tetahi huinga, ropu ranei - Tohaina nga kari 52 kia orite te whiwhinga a nga
tamariki tokowha - Ko te 30 te whakahekenga utu
13Te Tohu Hautau
- Koia nei te tohu mo te kotahi haurua
- He aha te tikanga o te tauraro o te tohu hautau?
- He aha te tikanga o te taurunga o te tohu hautau?
14Te Tauraro o te Hautau
- Ko te tauraro hei tohu i te maha o nga wahanga
orite o te mea tutahi o tetahi huinga tutahi
ranei - Kua wawahia te porowhita me te huinga porotiti
kia rua nga wahanga orite. - Kua whakaaturia nga haurua o te porowhita me te
huinga porotiti - He tau whakawehe te tauraro o te tohu hautau. Kua
wehea te porowhita ki te rua, kua wehea te huinga
porotiti ki te rua.
15Te Taurunga o te Hautau
- Ko te taurunga hei tohu i te maha o nga wahanga e
korerohia ana. - Kua kaurukutia etahi hauwha e toru o te
porowhita. - He kahurangi te toru hauwha o nga porotiti.
- He tau tatau te taurunga o te tohu hautau. Ara,
ko tona tikanga, he tatau i te maha o nga wahanga
e korerohia ana.
16He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- Ka pohehe etahi akonga, he iti iho i te kotahi
nga hautau katoa. - Whakawhitiwhiti korero me tetahi hoa mo te
whakamarama i te tikanga he nui ake i te kotahi
etahi hautau?
17He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- Ma te tuhi pikitia, ma te horopaki ranei e marama
ai te akonga he nui ake i te kotahi etahi hautau.
- Kei te hoko parehe (pita) a Hinemoana hei whangai
i ona hoa tokowhitu. E whakaaro ana ia kia kotahi
hautoru ( ) te parehe ma ia tangata.
18He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- Kei te whakarite a Whaea Wini i nga arani hei kai
ma tana tima poitarawhiti i te wa haurua o te
kemu. Ka whakaritea kia kotahi hauwha ( ) arani
ma ia tamaiti. Tokoiwa katoa kei roto i te tima.
He aha te hautau hei whakaatu i te maha o nga
hauwha arani hei whakarite ma Whaea Wini? Kia hia
nga arani hei hoko mana?
19He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- Ko ehea o enei hautau he nui ake i te kotahi?
- He aha koe i mohio ai he nui ake aua hautau i te
kotahi?
20He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- He orite te rahi o enei hautau ki te kotahi
- No reira
- he iti iho te ¾ i te 1, he nui ake te 5/4 i te 1
- He iti iho te 99/100 i te 1, he nui ake te
101/100 i te 1
21He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- E rua nga momo ingoa mo tetahi hautau nui ake i
te kotahi - Ko te hautau noa (ara, he nui ake te taurunga i
te tauraro - Ko te tau hanumi, ara ko te tauoti me te hautau
22He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- Hurihia enei hautau noa hei tau hanumi.
Whakamaramatia nga rautaki.
23He Hautau Nui Ake i te Kotahi
- Hurihia enei tau hanumi hei hautau noa.
Whakamaramatia nga rautaki.
24Te whiriwhiri i te hautau o tetahi ahua
- He tauira tohutohu, tauira patai
- Tapahia te porowhita kia haurua.
- Kaurukutia te ? o te porowhita.
- E hia nga hauwaru kei roto i te katoa o te
porowhita? - E hia nga hauwaru kei roto i te haurua o te
porowhita? - E hia nga hautoru kei roto i te 2? porowhita?
- He aha etahi atu tauira mahi?
25Te whiriwhiri i te hautau o tetahi ahua
- He whakaahua tenei o tetahi patiki i te pamu a
Herewini, he tapawha hangai te ahua. Kei te
whakatu taiapa a Herewini hei whakahauwha i tenei
patiki. - Ki hea a Herewini whakatu ai i nga taiapa?
- He aha tetahi atu horopaki mo te whiriwhiri i te
hautau o tetahi ahua?
26Te whiriwhiri i te hautau o tetahi huinga
- He tauira tohutohu, tauira patai
- Hauwhatia te huinga porotiti.
- E hia nga porotiti kei roto i te 1¾ o tenei
huinga porotiti? - Tohaina te huinga porotiti kia waru nga ropu
orite. - Me pehea te whakahauwaru i te 16?
- He aha etahi atu tauira mahi, me etahi atu tauira
korero?
27Te whiriwhiri i te hautau o tetahi huinga
- E 24 nga ika i hopukina e Ropata, ka hoatu te ?
ki ona whanaunga. - E hia ka toe mai ki a ia?
- He aha tetahi atu horopaki mo te whiriwhiri i te
hautau o tetahi huinga?
28Te whiriwhiri i te hautau o tetahi rarangi
- Whakaaturia te 5/8 ki te rarangi tau.
- Tohua te 1 3/5 ki te rarangi tau.
- Tohua tetahi hautau e patata ana ki te kotahi
engari kia nui ake i te kotahi. - He aha etahi atu tauira mahi, me etahi atu tauira
korero?
29Te whiriwhiri i te hautau o tetahi rarangi
- Whetuia tetahi ngaku pepa hei whakaatu i ona
hauwaru. Whakamahia tenei ngaku pepa hei ine i te
whanui o to pukapuka. - He aha tetahi atu horopaki?
30Te whiriwhiri i te katoa o tetahi mea tutahi mena
e mohiotia ana tetahi hautanga
Ko te tapawha rite nei, koia ko te ¾ o tetahi ahua. Tuhia te katoa o taua ahua.
Tohua te 1 ki tenei rarangi tau.
14 nga porotiti, koia ko te 7/3 o tetahi huinga porotiti. E hia nga porotiti kei taua huinga porotiti?
31Te whakatairite hautau
- Ko tehea te hautau nui rawa o te 1/8 me te 1/3?
Whakamaramahia te tikanga.
Kua wawahia tenei porowhita kia toru nga wahanga orite ko te 3 te tauraro o te hautau 1/3 Kua wawahi tenei porowhita kia waru nga wahanga orite ko te 8 te tauraro o te hautau 1/8.
32Te whakatairite hautau
- Tuhia tetahi hautau e patata ana ki te 0.
- He aha tetahi hautau kei waenganui i te hautau i
tuhia e koe me te kore?
33Te whakatairite hautau
- E patata ana te 1/10 ki te 0.
- Kua wawahia tenei rarangi kia 10 nga wahanga
orite. - Kua wawahia tenei rarangi kia 11 nga wahanga
orite. - He marama te kitea atu, he iti iho te 1/11 i te
1/10
34Te whakatairite hautau
- Tuhia tetahi hautau e patata ana ki te 1, engari
kia iti iho. - He aha tetahi hautau kei waenganui i te hautau i
tuhia e koe me te kotahi?
35Te whakatairite hautau
- E patata ana te 7/8 ki te 1.
- He nui ake te 8/9 i te 7/8, engari he iti tonu i
te 1. - He nui ake te 1/8 i te 1/9. No reira, e patata
atu ana te 8/9 ki te 1, tera i te 7/8.
36Te whakatairite hautau
- Me pehea te whakatairite i te rahi o enei hautau?
Raupapahia mai i te iti ki te rahi. - E patata ana te 1/8 ki te 0.
- E patata ana te 4/5 ki te 1.
- E patata ana te 9/20 ki te ½.
- No reira, mai i te iti ki te rahi
37Te whakatairite hautau
- Ko tehea te hautau nui rawa o ia takirua hautau?
He aha ai? - 4/5 4/9
- 7/12 5/12
- 3/5 3/7
- 3/8 5/8
- 9/8 4/3
- 8/9 7/8
38Nga tikanga matua i tenei whakaakoranga
- E mohio ana ahau ...
- ina wawahia tetahi mea tutahi ki etahi wahanga
orite, ka kiia era wahanga he hautau - ko te tauraro o te hautau hei tohu i te maha o
nga wahanga orite o te mea tutahi - ko te taurunga o te hautau hei tohu i te maha o
nga wahanga e korerohia ana - he nui ake etahi hautau i te kotahi
- ki te whiriwhiri i te hautau o tetahi ahua
tutahi, o tetahi huinga, o tetahi rarangi ranei - ki te whiriwhiri i te ahua tutahi, i te katoa o
te huinga, i te katoa ranei o te rarangi, mena e
mohiotia ana tetahi hautanga - ki te whakatairite i te rahi o etahi hautau
39He kupu matua i tenei whakaakoranga
- hautau
- taurunga
- tauraro
- tetahi mea tutahi
- tetahi ahua tutahi
- te katoa o tetahi huinga
- wahanga orite
- wawahi
- tohu hautau
- tau whakawehe
- tau tatau
- He aha etahi atu kupu matua mo te hautau?