B

1
BÜTÇE HAKKI KAVRAMI VE GELISIMI

• HAZIRLAYANLAR
• 2010473010 FIKRI BADIOGLU
• 2010473035 HATICE ERYASAR
• 2010473041 YESIM GÜL
• 2010473058 KUBILAY KOÇ
• 2010473111 ERCAN ISLER

2
BÜTÇE HAKKI KAVRAMI

• Bütçe, devletin gelecek belirli bir dönem
  içindeki gelir-giderlerini tahmin eden ve
  bunlarin yürütülüp, uygulanmasina izin veren bir
  hukuki tasarruftur.
• Bütçe hakki ise, yasama organinin halk adina kamu
  gelirlerini toplayip yine halk adina bu gelirleri
  harcamasidir.

3
BÜTÇE HAKKI KAVRAMI

• Bütçe hakki, tarih kapsami içinde uzun
  mücadeleler sonunda monarsinin elinden alinip
  parlementoya verilmesiyle elde edilmistir. Siyasi
  bir kurum olan parlemento, bu hakki bünyesinden
  çikan hükümete bütçe hazirlama yetkisini verip
  hazirlanan tasariyi görüsme, onaylama, hükümet
  uygulamasini ve uygulama sonuçlarini denetleme
  seklinde kullanmaktadir.
• Bütçe ayni zamanda ülkenin bagimsizligi hakkinda
  bir fikir vermektedir. Eger bir ülke kendi
  iradesiyle sinirlari içinde gelirlerini
  toplayabiliyor, harcamalarini yapabiliyor ve bu
  islemler tek bir hazine tarafindan
  gerçeklestiriliyorsa, o ülke bagimsizdir
  denilebilir.

4
BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• Bütçe hakkinin tarih içindeki gelisimi 3 asamadan
  geçerek gerçeklesmistir. Bu 3 asama
• Vergilerin ve diger gelir kaynaklarinin meclis
  tarafindan onaylanmasi,
• Harcamalarin(ödenek tahsisi ile) meclis
  tarafindan onaylanmasi,
• Devletin gelir ve giderlerine ait onay isleminin
  her yil meclis(parlemento) tarafindan yeniden
  yapilmasi, seklinde gerçeklesmistir.
• Bütçe hakkiyla ilgili dünyadaki önemli tarihsel
  süreçler sunlardir Magna Carta(1215), Haklar
  Dilekçesi(1627), Haklar Yasasi(1689), Amerikanin
  bagimsizligiyla vergi koyma ve harcama yapma
  yetkisinin parlementoya verilmesi(1783), Fransiz
  Ihtilalinden sonra Fransiz Anayasasina bütçe
  hakkinin halkin temsilcilerine ait oldugunun
  belirtilmesi(1789).

5
BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• 1215 Magna Carta Libertatum(Great Charter) ile
  baslayan gelir ve giderlerin tür ve miktarinin
  belirleme yetkisinin kime ait oldugu konusunda
  yasanan mücadelelerin sonunda halkin
  temsilcilerinin bütçe üzerinde elde ettikleri,
  yürütmenin vergi toplamasina izin verme ve
  harcama yapmasina onay verme yetkilerinin bütünü
  bütçe hakki olarak kavramsallastirilmistir.
• Ingiliz Parlementosu tarafindan 1688 Büyük
  Devrimi Sonrasinda Haklar Yasasi(Bill of Rights)
  kabul edilmesi ile parlementonun bütçe üzerindeki
  etkisi önemli ölçüde kurumsallasmistir. Haklar
  Yasasi ile vergilerin konulmasi parlementonun
  iznine tabi kilinmistir.
• Bütçe hakkinin yürütme organinin vatandaslara
  ülkenin yönetiminde söz hakki tanimaksizin vergi
  koyma yetkisinin olmadigi seklindeki en temel
  ilkesi Amerikan Devrimine ilham kaynagi olmus ve
  Temsilsiz vergi olmaz. seklinde tarihsel slogan
  olarak kendini göstermistir.

6
BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• Parlementonun kamu harcamalari üzerindeki denetim
  yetkisi, vergi konusundaki yetkilerindeki
  gelismenin aksine, daha agir bir gelisme
  göstermistir. Ingiliz Parlementosu 1688
  tarihinden sonra, ancak kamu harcamalari üzerinde
  onaylama hakkini elde etmistir.
• 1789 Fransiz Ihtilalinden sonra, halk
  temsilcilerinden olusan parlementonun en temel
  unsurunu Bütçe Hakki alanindaki yetkileri
  teskil etmistir.

7
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• Batida halk hareketleri sonucu olusan kurumsal
  gelismeden ziyade, bu kurumlarin yöneticileri
  tarafindan Osmanli Devletini kurtarmak amaciyla
  adapte edilmesi çerçevesinde yasanmistir. Osmanli
  Devletinde devlete ait bir yillik gelir ve gider
  hesaplarinin bir arada gösterildigi metinlere,
  Tanzimat Öncesi dönemlerde rastlamak mümkündür.
  Ancak bu metinler devlet gelirlerinin
  toplanmasina ve giderlerinin yapilmasina izin
  veren hukuki bir metin olarak nitelendirilmez.
• Osmanli Devletinde yürütme organinin
  yetkilerinin sinirlandirilmaya baslamasi
  Tanzimattan sonra olusturulan Meclis-i Vala-yi
  Ahkam-i Adliye adli meclis ile padisahin yasama
  yetkisi ve bu arada halka mali yükümlülükler
  koyma gücü de bürokrasi tarafindan
  sinirlandirilmaya baslamistir.
• Tanzimat döneminde bütçe açiklarinin kapatilmasi
  amaciyla, bir yil önceki giderlere dayanarak
  gelecek yila iliskin harcamalari öngören bütçeler
  yapilmistir.

8
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• 1855 yilinda Hazine-i Celile Muvazane Defterinin
  Sureti Tanzimine Dair Nizamname adiyla tüzük
  çikarilarak bütçenin idari bir belge olarak önemi
  arttirilmistir.
• 1863-1864 yili için hazirlanan Islahat-i Maliye
  Komisyonu tarafindan Batili anlamda ilk bütçe
  hazirlanmistir.
• 1872 yilinda kabul edilen Devlet-i Aliyyenin
  Bütçe Nizamnamesi ile 1855 tarihli nizamnamede
  uygulanmayan bütçenin kontrolüne ait hükümler
  yeniden düzenlenmistir.

9
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• 1. Mesrutiyetin ilan edildigi 1876 tarihli
  Kanun-i Esasi ile bütçe hakki ilk kez halk
  temsilcilerinin de katildigi bir meclis olan
  Meclis-i Umumiye verilmistir. Bu tarih
  Türkiyede bütçe hakkinin gelisiminde önemli bir
  dönem noktasidir.
• 1876 Anayasasi ile Kesinhesap Kanunu Tasarisinin
  en geç 4 yil sonra Meclise sunulmasi ve devlet
  gelirlerinin toplanmasi ve sarfina memur
  olanlarin islemlerini incelemek ve denetlemek
  için bir Divan-i Muhasebat(Sayistay) kurulmasi
  öngörülmüstür. Ancak toplanan parlementonun ömrü
  çok kisa olmus ve 1877 bütçesini kabul etmis ve
  denetim yapamadan dagilmistir.

10
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• Bütçe hakkinin uygulanmasinda esas adim 2.
  Mesrutiyet döneminde atilmistir. 2. Mesrutiyet
  ile birlikte bazi bütçe prensiplerine dayanan ilk
  çagdas bütçe olan 1909 yili bütçesinden sonra,
  1910 yilinda 1050 sayili Muhasebe-i Umumiye
  Kanunu kabul edilmistir. Bu kanun, devlet
  harcamalarinin yapilmasi, gelirlerin toplanmasi
  için yeni esaslar getirmis, harcamalarda ise
  tasarrufu hedef almistir.

11
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• Cumhuriyet Döneminde ise, 1924 Anayasasinda
  bütçe ve vergilemeye iliskin hükümlere yer
  verilmistir. Bu hükümler
• 85. madde Vergilerin ancak kanunla salinacagi ve
  alinacagi hükmüyle vergilerin kanuniligini,
• 96. madde Devlet mallari bütçe disi harcanamaz.
  hükmüyle bütçe disi harcamalarin
  yapilamayacagini,
• 97. madde Bütçe Kanununun geçerligi bir
  yildir. hükmüyle bütçenin yillik ilkesini,
• 99. madde Her yilin Kesinhesap Kanunu Tasarisi,
  o yilin sonundan baslayarak en geç iki yil içinde
  TBMMye sunulur. hükmüyle bütçenin kesinhesap
  denetimini gösterir.

12
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• 1050 sayili Muhasebe-i Umumiye Kanunu bazi
  degisikliklerle 1927 yilinda düzenlenerek
  yürürlüge konulmustur. Bu düzenleme sirasinda,
  merkezi idarenin yani sira belediyeler ile il
  özel idarelerinin hesap ve islemleri de bu kanun
  kapsamina alinarak, TBMM adina Divan-i
  Muhasebatça denetlenmesine baslanmistir.
• 1050 sayili Kanun 1924 ve 1961 Anayasalari
  süresince çesitli degisiklik ve ilavelerle
  uygulanmistir. 1982 Anayasasindan sonra 2003
  yilina kadar yaklasik 80 yil yürürlükte
  kalmistir. 2003 yilinda kabul edilen 5018 sayili
  Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile 1050
  sayili Kanun yürürlükten kaldirilmis ve oldukça
  uzun bir dönem sonunda bütçe 5018 sayili kanun
  ile çerçeve kanun niteliginde bir düzenlemeye
  sahip olmustur.

13
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• 1961 Anayasasi 1924 Anayasasindan daha etkili
  bir sekilde, Bütçe ve Kesinhesap Kanunu
  Tasarilarinin TBMMye sunulma ve görüsülme süreci
  düzenlenmistir. Buna göre, Kesinhesap Kanun
  Tasarisinin, ilgili oldugu yilin sonunda
  baslayarak en geç bir yil içinde Meclise
  sunulmasi, genel uygunluk bildiriminin ise
  Sayistay tarafindan Kesinhesap Kanunu Tasarisinin
  sunulmasindan baslayarak en geç alti ay içinde
  sunulmasi ile bütçeyle ilgili en önemli yenilik
  olarak Bakanlar Kurulunun bütçe tasarisina
  Milli Bütçe Tahminleri raporunun eklenmesinin
  hükme baglanmasi ifade edilebilir. Milli bütçe
  tahminleri ile klasik anlamda bütçe hakkinin,
  modern iktisat ve maliye görüslerine paralel
  olarak milli ekonominin bütününü kapsayacak
  sekilde milli bütçeye dogru gelistirilmesi
  amaçlanmistir.

14
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• Diger yandan, 1961e kadar sadece TBMM
  Içtüzügünde sinirlandirilmis bulunan
  milletvekillerinin bütçe ödeneklerinde degisiklik
  teklif etme hakki, 1961 Anayasasindaki Gider
  artirici veya belli giderleri azaltici teklifler
  yapamayacaklardir. ifadesiyle anayasal olarak
  sinirlandirmis ve iktisadi devlet tesekküllerinin
  TBMMce denetlenmesi esas getirilerek KITlerin
  ayri bir ihtisas komisyonu araciligi ile TBMM
  tarafindan denetlenmesi saglanmistir.

15
TÜRKIYEDE BÜTÇE HAKKI GELISIMI

• 1982 Anayasasi, 1961 Anayasasindaki düzenlemeler
  yaninda Kesinhesap Kanunu Tasarilarinin yeni yil
  Bütçe Kanun Tasarilariyla birlikte Plan ve Bütçe
  Komisyonunun gündeme alinmasi, Genel Kurulda
  görüsülmesi ve birlikte karara baglanmasini
  öngörmüstür. Bu degisiklikle kesinhesap
  sonuçlarinin gecikmeksizin elde edilmesini
  saglamistir. 1980 öncesinde bazi yillar
  Kesinhesap Kanunu Tasarilari süresinde TBMMde
  görüsülememis ve on bes yil, yirmi yil gibi uzun
  yillar geçtikten sonra kanunlasabilmistir.
• Ayrica 1924 ve 1961 Anayasasinda da kabul edilen
  Cumhurbaskaninin, TBMMnin kabul ettigi Bütçe
  Kanununu veto edemeyecegi, geri gönderemeyecegi
  ve aynen onaylayacagi 1982 Anayasasinda da yer
  almistir.

16

• DINLEDIGINIZ IÇIN TESEKKÜRLER