T

1
KÜRESEL GÜÇLERIN ORTA ASYA POLITIKALARI

• Türkan Budak

2
TAKDIM PLANI

• Orta Asyanin
  Önemi
• Rusyanin Orta Asya
  Politikasi
• Çinin Orta Asya
  Politikasi
• ABDnin Orta Asya
  Politikasi
• ABnin Orta Asya
  Politikasi
• Almanyanin
  Orta Asya Politikasi
• Sonuç

3
ORTA ASYANIN COGRAFI KONUMU
4
orta asyaNIn önemI

• Bölgenin önemi cografi konumundan kaynaklanir
  Orta Asya Süper güç Rusya, yükselen güçler Çin
  ve Hindistanin yaninda Afganistan ve Pakistan
  gibi stratejik önemi haiz ülkelerle komsudur.
• Hazar havzasi ile birlikte, Ortadogu'nun ardindan
  en zengin enerji kaynaklarina sahiptir.
• Orta Asya, Dogu ve Batiyi baglayabilecek köprü
  konumundan dolayi güzergah rekabeti açisinda da
  önemlidir.

5
Orta AsyanIn ÖnemI

• Dünya hakimiyeti için bölgeye odaklanan kara
  hakimiyeti gibi jeopolitik teoriler de bölgenin
  cografi önemini ortaya koymustur.
• Orta Asya Hazar enerji kaynaklari, nüfus
  yogunlugunun az olusu ve stratejik hammadde
  kaynaklarina sahip olmasi bakimindan önemlidir.

6
RusyanIn Orta Asya PolItIkasI

• SSCBnin dagilmasindan sonra Rusya 1993te Yakin
  Çevre Politikasini yayimladi.
• Rusya Afganistan ve Çin ile arasinda tampon
  bölge olusturan Orta Asyanin istikrari
  desteklemektedir.
• Rusya, bölge üzerindeki nüfuzunu devam ettirerek
  hem Avrupaya enerji arzindaki tekelini sürdürmek
  hem de enerji koridorlarini kontrol etmek
  istemektedir.
• Dogu-Bati enerji güzergahina hakim olmak
  maksadiyla Güney Akim, Kuzey Akim gibi projeler
  gelistirmistir.

7
RusyanIn Orta Asya PolItIkasI

• Rusya, hedefini yerine getirebilmek için Bagimsiz
  Devletler Toplulugu, Ortak Güvenlik Antlasmasi
  Teskilati gibi kurumlara öncülük etmistir.
• Kirgizistan, Tacikistan, Özbekistanda askeri üs,
  Kazakistanda ise uzay üssü bulundurmaktadir.
• Moskova, bu ülkelerde ikamet eden Rus azinliklari
  gerekçe göstererek ülkelerin iç islerine müdahale
  edebilmektedir.
• Ekonomik iliskilerinin en yüksek oldugu ülke dis
  ticaret hacminin 40ni olusturdugu
  Kazakistan'dir.

8
ÇInIn Orta Asya PolItIkasI

• Çinin enerji ihtiyaci artmaktadir ve zengin
  enerji kaynaklarina sahip Hazar havzasina cografi
  olarak yakindir.
• Çin bölgede enerji alaninda petrol-dogalgaz
  arama, isletme, boru hatlari döseme ve yatirim
  alaninda çalismalar yapmaktadir.
• Bölge, Dogu Türkistanin istikrari ve Çinin
  sinir güvenligi için önem tasimaktadir.
• Orta Asya, pazar olarak Çinin ilgisini
  çekmektedir.
• 1996da Sanghay Isbirligi Teskilati (Sanghay
  Beslisi) Çinin girisimleriyle kurulmustur.

9
ÇInIn Orta Asya PolItIkasI

• Çin, bölgeye ilk adimini 1997de Kazakistanin
  Tengiz bölgesi petrolleriyle ilgili yaptigi
  antlasmayla atti.
• Orta Asya Dogalgaz Boru Hatti Projesi ile
  Türkmenistan, Kazakistan, Özbekistan gazini Çine
  ulastirmayi hedefledi.
• Türkmenistan-Çin dogalgaz boru hatti 2009da
  açildi.

10
ÇInIn Orta Asya PolItIkasI

• 9/11 sonrasi Çinin bölge politikasina güvenlik
  boyutu da eklenmistir. Çin yeni dönemde bölgeye
  yönelik daha aktif bir tutum gelistirdi.
• Sanghay Isbirligi Teskilati ve boru hatti
  projeleri, Çinin bölgedeki varligini
  artirmistir.

11
ABDnIn Orta Asya PolItIkasI

• Hazar bölgesindeki petrol ve dogalgazin
  çikarilmasi ve uluslararasi piyasalara tasinmasi
  Orta Asya politikasinin temelini olusturmaktadir.
• Rusyanin Orta Asya bölgesinde enerji tekelini
  kirmak ve bölge üzerindeki nüfuzunu azaltmak
  ABDnin bölge politikalari arasindadir.
• ABD, SSCBnin yikilisinin hemen ardindan nükleer
  silahlarin yayilmasini engellemek için Rusyayi
  bölgede desteklemistir.
• Orta Asya ülkelerinin demokrasiye geçislerine
  bölge istikrari için tam destek vermistir. 11
  Eylül sonrasi dönemde radikal unsurlarin
  yayilmasini engellemeye dönük söylemler
  gelistirmistir.

12
ABDnIn Orta Asya PolItIkasI

• Rusyanin disarida birakildigi BTC petrol ve BTE
  dogalgaz hatlarini desteklemistir. Nabucco petrol
  hattinin gerçeklesmesi için de çaba
  göstermektedir.
• ABD, NATOnun Baris için Ortaklik projesi ile
  bölgede etkin olmaya çalismaktadir.

13
ABDnIn Orta Asya PolItIkasI

• 11 Eylül Washingtonin Orta Asya politikasinin
  kirilma noktasidir. 11 Eylül sonrasi dönemde ABD
  bölgede güvenlik söylemiyle var olmaya çalisti.
• Kirgizistan, Özbekistan ve Tacikistanda üsler
  elde etti. Özbekistandaki üssü 2005te
  kapatildi.
• Kirgizistan, 27 milyar dolarla ABDnin Orta Asya
  ülkeleri içerisinde en çok yatirim yaptigi
  ülkedir.

14
Avrupa BIrlIgInIn (ab) Orta Asya PolItIkasI

• Enerji bakimindan nispeten fakir bir bölge olan
  Avrupa, ihtiyaci olan petrol ve dogalgazin 70ni
  ithal etmektedir bu yüzden enerji arzi güvenligi
  AB için stratejik öneme sahiptir.
• Orta Asyada istikrar ve demokrasinin yayilmasini
  destekleyen AB, 2000ler öncesinde Rusyayi
  rahatsiz etmeme politikasindan dolayi bölgeden
  biraz uzakti.
• Ancak 2006 yilinda Rusya-Ukrayna arasinda yasanan
  ve 2009da tekrarlanan kriz, ABnin Orta Asya
  politikasini degistirdi.

15
ABnIn Orta Asya PolItIkasI

• AB, 2007 sonrasindaki aktif Orta Asya politikasi
  dogrultusunda TACIS (BDT ülkelerine teknik
  yardim), TRACECA (Orta Asya- Kafkasya-Avrupa
  Enerji Koridoru), INOGATE (Avrupa Devletlerarasi
  Gaz ve Petrol Projesi), Genis Komsuluk gibi
  programlari gelistirmistir.
• AB, 2007-2013 arasinda bölge için 719 milyon avro
  tahsis etmistir. Birlik, Almatida Kazakistan,
  Kirgizistan, Tacikistani muhatap alan AB
  delegasyonu ofisi ile Türkmenistan ve
  Özbekistanda Avrupa Evi açmistir.
• AB, Dünya Bankasi ile bölge ülkelerine mali
  destek saglamis, NATOnun Baris için Ortaklik,
  GUAM ve Nabucco projelerini desteklemistir.
• ABnin bölgede en büyük ekonomik ortagi yaklasik
  28 milyar dolarla Kazakistandir.

16
AlmanyanIn Orta Asya PolItIkasI

• Orta Asyanin Almanya için önemi jeopolitik,
  jeokültürel ve jeoekonomik sebeplere dayanir.
• Bölgenin içerisinde spesifik olarak Kazakistan
  önem tasimaktadir. Bunun sebebi ise burada ikamet
  eden yaklasik 200 bin Alman azinliktir.
• Almanya, Kazakistan'da bulunan vatandaslarinin bu
  ülkede kalarak bölge ile arasinda köprü görevi
  görmesini istemistir.
• 1999da Alman-Kazak üniversitesinin açilisi,
  bölgeye yapilan ekonomik yardimlar ve özel sektör
  yatirimlari iliskileri gelistirmeye yardimci
  olmustur.

17
AlmanyanIn Orta Asya PolItIkasI

• Almanya, bölgenin Rusya ve Çine cografi
  yakinligi olsa bile terk edilemeyecek kadar
  önemli bir bölge oldugunu vurgulamaktadir.
• 2009da dönem baskanligi sirasinda Almanya,
  ABnin de Orta Asyaya açilmasini saglamistir.
• Orta Asyadaki ülkeler içerisinde Kazakistan,
  yaklasik 26 milyar dolarla Almanyanin en büyük
  ticari ortagidir.

18
Sonuç

• Orta Asya, sahip oldugu zengin enerji kaynaklari
  ve stratejik konumu nedeniyle küresel güçlerin
  güç mücadelesine sahne olmaktadir.
• Rusya bölgede etkinligini sürdürerek enerji
  kaynaklarinin dünya pazarlarina arzini kendi
  topraklari üzerinden gerçeklestirmeye
  çalismaktadir.
• Çin artan enerji ihtiyacini karsilamak, sinir
  güvenligini korumak ve ABD merkezli tek kutuplu
  sistemi degistirme arzusuyla Orta Asyada etkin
  olmaya çabalamaktadir.
• ABD ve AB Rusyanin Orta Asyadaki nüfuzunu
  kirarak Bati pazarlarina enerji arzi
  seçeneklerini artirmayi hedeflemektedir.
• Almanya ise hem stratejik önemi ve enerji
  kaynaklari hem de bölgede bulunan Alman azinlik
  üzerinden Orta Asya ile ilgilenmektedir.