ARDTEISTIM

1
ARDTEISTIMÉIREACHT EOLAÍOCHT TALMHAÍOCHTA
Rangú Ainmhí
2
Torthaí Foghlama

• Córas rangú- Tacsanomaíocht
• Inveirteabracha in ahhaidh Veirteabracha
• Fílim
• Tábhacht talmhaíochta a baineann le veirteabracha
  agus inveirteabracha
• Tréithe Inveirteabracha.
• Meiteamorfóis iomlán and neamhiomlán

3
Réamhrá

• Tá go leor rudaí beo, mar sin tá orainn iad a
  chur i ghrúpaí.
• Tugtar rangú ar seo agus is é tacsanomaíocht an
  staidéar seo.
• An modh a bhfuil á úsáid inniu, cuireann sé na
  orgánaigh beo isteach i cuig ríocht. Braitheann
  sé ar an déanmhas, cé chomh cosúil is a bhfuil
  siad.

4
Ríocht

• Na cúig ríocht- Monera, Fungas, Protoctista,
  Plandaí and Ainmhithe.

5
Rangú

• Tá na ríocht rangaithe níos mó isteach i
• Fílim (Fíleam ina aonar),
• ansin i Ranganna,
• ansin i Oird (uaireannta),
• ansin Fine (uaireannta) agus
• ansin túgtar Géineas don orgánacht
• agus Speiceas.

6
Rangú

• Fíleam Chordata Rang Mammalia Ord
  Perissodactyla (odd toe)Fine Equidae Speiceas
  Equus caballus

7
(No Transcript)
8
Rangú

• Ríocht AnimaliaFíleam ChordataRang
  MammaliaOrd PerissodactylaFine
  EquidaeGéineas EquusFo-géineas
  AsinusSpeiceas E. africanusFo-speiceas E.
  africanus asinus

9
(No Transcript)
10
Rangú Ainmhithe

• Tá na h-ainmhithe churthai dhá phríomh ghrúpa,
  Inveirteabracha agus Veirteabracha.
• Inveirteabracha (drúctíní agus feithidí) níl aon
  dromlach acu ach le veirteabracha(daoine, éin
  agus mamach) tá ceann acu.
• Tá an ríocht ainmhithe roinnte i 20 fílim, agus
  tá gá do talmhaíocht leis iad thíos luaithe

11
Ríocht Protista

• Sa Ríocht seo tá a lán ainmhithe le aon cill
  amháin darbh ainm protozoans (cill amháin).
• Conaíonn an chuid is mó acu san uisce, farraige,
  uisce úr nó uisce na hithreach.
• Tá an chuid is mó acu micreascópach.
• Gluaiseann na Protozoans i cúpla slí
• Pseudopodia (cosanna bréaga)
• Cilia (gruaig beag a gluaiseann)
• Eireabaill

12
(No Transcript)
13
Ríocht Protista - 2

• Tharlaíonn atáirgeagh de na protozoans occurs de
  réir déscoilteadh nó miotóis.
• Sé an Aiméibe an protozoan is cáilúil and
  gluaiseann sé le pseudopodia.
• Sé Babesia an Protozoans is tábhactach do
  talmhaíochta.
• Sé an protozoan ba chúis le Buinne Dearg,
  baineann an galar seo le 100,000 eallaí gach
  bliain.

14
Fíleam Platyhelminthes

• Tá an fíleam Platyhelminthes droma-tarrach
  leachaigh agus tá aghaigh and tosach cinnte acu a
  thugann siméadracht déthaobhach dóibh. 
• Tá roinnt de na leithphéisteanna mar seadáin, ach
  tá roinnt eile feoiliteoirí saor bheo nó
  scroblachóirí while others are. 
• Leithphéisteanna seadánach mar shampla puchán
  ae agus péisteanna ribíneach.
• Tá béal ag na leithphéisteanna i gcomhair bia
  agus dramhaíl. 
• Mar gheall ar an néarchóras líontán néar atá
  acu agus uaireannta spotaí solas leochaileach ar
  aghaigh a choirp. 
• Tá na leithphéisteanna go léir déghnéasach
  (fireannach agus baineannach) agus is féidir iad
  fhéin a féintoirchiú ar is ghá .

15
(No Transcript)
16
(No Transcript)
17
(No Transcript)
18
(No Transcript)
19
Fíleam Platyhelminthes - 2

• Sé an speiceas de Platyhelminthes is tábhactach
  do talmhaíochta ná Pucán ae nó Fasciola hepatica.
• Tá saolré an pucán ae an-tábhactach chun an galar
  a chosc.
• Tá an saolré casta and tá ar an pucán ae a lán
  uibheacha a bhreith i gcomhair marthanas.
• Tarlaíonn an saolré sa bhó, sa fhéa agus sa
  h-óstach tánaisteach (an seilide).

20
Fíleam Platyhelminthes - 3

• Conaíonn an pucán ae i duchtanna an ae.
• Breitheann an pucán ae uibheacha I na duchtanna
  domlas (20,000 gach lá).
• Tágann na uibheacha amach sa faecas agus i coicís
  tá siad gortha amach san uisce - tugtar
  Miracidium orthu anois le cilia.
• Téann Miracidium isteach i chos an seilide and
  athraíonn sé go dtí Sporocyst.
• Fós istigh sa seilide athraíonn an Sporocyst go
  dtí Redia.
• Déanann na Redia orgánaigh beaga - Cercaria.

21
Fíleam Platyhelminthes - 4

• Do gach Miracidium a bhfiul sa seilide déantar
  10,000 Cercaria.
• Fágann na Cercaria an seilide and téann siad
  amach ar an bfhéar.
• Fásann sé cist timpeall air and fannann sé chun
  bó nó caora. Itheann siad na cisteanna.
• Má itheann bó nó caora an cist briseann aigéad
  goile an cist agus gluaiseann an pucán ae go dtí
  an ae agus tosaíonn an saolré arís.

22
Saolré Pucán AE
23
Cosc Puchán AE

• Is fdir linn saolré an pucán ae a thuiscint chun
  chosc a chur air
• Tabhair dáileog do na h-ainmhithe chun an pucán
  ae aibí a mharú.
• Sprae moiliscicíd chun an seilidí a mharú.
• Draenáil talún (conaíonn an seilide san uisce
  amháin)
• Chuir fál timpeall ar talún fluich.
• Ná dean innilt ar talún fluich tar éis Lúnasa.
• Chuir lachain ar talún fluich chun na seilidí a
  ithe.

24
Fíleam Nematoda

• Is é fíleam Nematoda na péisteanna cruinn. 
• Tá na péisteanna cruinn sorcóir, barrchaolaigh ag
  dhá deireadh agus an fad- ó micreascópach go 20
  orlach. 
• Tá putóga críochnaithe acu, ach ní sin an cás le
  na leithphéisteanna.  
• Tá córas díleá aon treo amháin acu le beál ag a
  tús agus anas ag a deireadh..
• Már seo, tá siad ábalta bia a díleáigh. 
• Ach níl aon croí nó fuil ag péisteanna cruinn.

25
(No Transcript)
26
(No Transcript)
27
Fíleam Nematoda - 2

• Tá an chiud is mó de péisteanna cruinn seadánach.
• Is fireannach nó baineannach iad, usáideann siad
  atáirgeadh gnéasach.  
• Sé an péist cruinn Trichinella, ba chúis leis an
  galar tricíonóis. 
• Faigheann daoine trichinosis ó muiceoil
  ionfhabhtaithe . 
• Breitheann na péisteanna seo go léir uibheacha,
  athraíonn siad chun bheith cisteanna sa féar agus
  fanann siad le ainmhithe chun iad a itheadh.
• Ná speiceas níos tábhactaí do talmhaíochta ná
• Péisteanna scamhóige (Cúis le Cársán)
• Péisteanna gruaige (péisteanna i daltaí)
• Péist lúbánach
• Péisteanna ghoile

28
(No Transcript)
29
Fíleam Nematoda - 3

• Téann Trichinella isteach sa matáin agus fágann
  sé leitheadú cailciam a cuireann isteach ar
  crapadh na matáin. 
• Cuireann Trichinosis isteach ar an croí. 
• Téann an péist cruinn , Ascaris, i mbun ar
  scamhóga daoine.
• Ionsaíonn an péist Filaria an córas limfeach, ba
  chúis le at.
• Tugtar eilifintiáis ar seo.
• Is iad Péisteanna corrán agus péisteanna pionna
  péisteanna cruinn freisin a bhfuil seadánach do
  dhaoine.

30
(No Transcript)
31
(No Transcript)
32
Fíleam Annelida

• Sa fíleam Annelida faigheann tú na péisteanna
  deighilte agus tá a lán acu i gach saghas
  gnáthóg.
• Tá péisteanna deighilte ábalta níos mó
  gluaiseacht a dhéanamh.
• Dá mbeadh deighleog den péist gortaithe, ní
  dhéanann sé aon mór-damáiste do mar tá na orgáin
  I deighleogí eile. 
• Annelids tá feadán istigh i feadán eile sa
  chorp tugtar céalóm ar seo, atá líneáilte agus
  órgáin an choirp istigh ann. 
• Téann an céalóm ó béal go h-anas.
• Tá siméadracht dhéthaobhach ag Annelids agus
  inchinn forbartha acu.
• Is iad péisteanna talún Earthworms ball den
  fíleam seo. 

33
(No Transcript)
34
Annelida Péist Talún

• Ag gach deighleog den péist talún tá séití nó
  guairí seachtrach déanta de citin.  Úsáideann an
  péist talún na guairí seo chun gluaiseacht agus
  tochailt sán ithir.  
• Tá ceann agus lárchóras na néaróg acu. 
• Is féidir leo análú tríd craiceann tais agus
  nuair a bhfuil siad ag tochailt tríd an ithir
  bhriseann siad suas é.
• Tá córas imshruthaithe dúnta acu agus cúig péire
  croí chun an fuil a pumpáil. 
• Itheann siad fásraí dianscaoilte, ansin bhriseann
  sé síos níos gasta.
• Tógann siad na cothaithigh ón fo-ithir go dtí an
  barrithir agus cabhraíonn sé leis na plandaí chun
  fás.
• Tá na h-abhair neamhdhíleáite nó cac péiste
  fágtha lasmuigh de na poill.

35
(No Transcript)
36
Péisteanna Talún agus Ithir

1. Itheann siad tríd an ithir agus meascann siad na
   h-abhair díleáite le múcas ina putóga. Cabhraíonn
   é seo le comh-dhéanamh grabhrógach an ithir.
2. Fágann siad ithir in aiteanna éagsúila agus
   meascann sé na sainchiseal ithreach.
3. Feabhsaíonn draenáil ithir créúil trom.
4. Ligeann sé aer isteach san ithir.
5. Nuair a fhaigheann siad bás, cuireann siad leis
   an ábhar orgánaic.

37
Fíleam Mollusca

• Is iad na moilisc ná slugaí, seilidí, scuid,
  diúilicíní, breallach croise agus octapais.
• De gnáth bíonn cos acu, a ligeann amach múcas
  sláthach
• Bíonn teanga garbh acu.
• Is é an moileasc is tábhachtach ná an silide
  uisce (Lymnaea truncatula)

38
(No Transcript)
39
Arthropoda

• Sa fíleam Arthropoda tá géagáin altacha ag na
  baill go léir. Ciallaíonn an focal "arthropod"
  cos altach. 
• Tá níos mó speiceas arthropods ná aon fíleam
  eile.
• Arthropods na tréithe atá acu
• Eiseachnámharlach crua atá déanta de citin
• Téann siad tríd eicdís peiriadach (foladh) nuair
  a chaitheann siad a eiseachnámharlach
• Tá corp le deighleoga speisialta acu (ceann, 
  tóracs, ceifileatóracs abdómán)
• Géagáin altacha mar cosa, aintéine, agus baill an
  bhéil.  
• Córas imshruthaithe oscailte  (tá an fuil
  pumpáilte ó fuileadáin isteach sa choirp.
• An ghrúpa is tábhachtach de na arthropods -
  feithidí, damháin alla agus crústaigh.

40
(No Transcript)
41
Arthropoda Rang Insecta

• Tá trí príomh páirtí coirp acu ceann, tóracs
  agus abdómán
• Aifidí, míolra, dreancaidí, galáin, féileacháin
  san áireamh.
• Saolré na feithidí seo
• Ubh Larbha Pupa Aosach
• Larbha ainm eile i gcomhair cruimh agus pupa i
  gcomhair cocún.

42
(No Transcript)
43
(No Transcript)
44
Aifid

45
Míolta
46
Dreancaidí
47
Galán
48
Larbha Galán Cóta Leathair
49
Rang Arachnida

• Tá dhá príomh deighleoga coirp ag an damhán alla
  , an ceifileatóracs agus an abdómán.
• Cúpla da na galair ar an bhfeirm ba chúis leis an
  damhán alla ná Claimhe (Scaibéis) agus fíniú.
• Is iad sceartáin damháin alla a diúl fuil, is
  féidir leo caoirigh a ionsaigh agus ba chúis
  dóibh galar a leath (Buinne dearg)
• Tarlaíonn Claimhe arís mar tochailt isteach sa
  craiceann agus ag breith uibheacha.
• Bíonn frithghníomhú ailléirgeach ag an ainmhí
  agus ansin uaireannta tarlaíonn galar
  baictéarach tánaisteach.

50
(No Transcript)
51
Fíneog
52
(No Transcript)
53
Fíleam Arthropoda - Seadáin

• Is iad a lán de na baill de fíleam Arthropoda mar
  Seadáin.
• Maireann seadáin de bharr ainmhithe eile.
• Tá dhá phríomh-ranga seadáin
• Inseadáin taobh istigh an aimnhí
• Eictisheadáin lasmuigh den ainmhí.

54
Fíleam Chordata

• Sá fíleam Chordata tá cnáimhe droma ag gach
  ainmhí agus is iad go léir veirteabraigh.
• Samplaí - éisc, éin, amfaibiaigh, reiptílí agus
  mamaigh.
• Tá dhá príomh ranga talmhaíochta Rang Aves (Éin)
  agus Rang Mammalia (Mamaigh).
• Na dhá rang seo tá siad aonteasach agus is féidir
  leo teocht an choirp a rialaigh.

55
Rang Aves

• Sá rang go léir tá cleite agus cnáimhe éadrom
  acu. Níl aon fiacla acu ach gob nó lamhnán.

56
Rang Mammalia

• Tá na tréithe seo ag na mamaigh
• Gruaig
• Placaint
• Faireog bhainne
• Arís tá siad churtha i fo-ranga.
• Roinnt de na fo-ranga coitianta
• Carnabhóirí (Madraí agus cait)
• Crúbaí (ainmhí crúibe)
• Corr ladhar - capall
• Réidh ladhar caoirigh, eallaigh
• Marsúipiaigh kangaroos
• Príomhaigh moncaithe agus daoine

57
(No Transcript)