Arystoteles ze Stagiry

1
Arystoteles ze Stagiry

• Marek Pawlicki
• Zarzadzanie i Inzynieria Produkcji
• Wydzial Budowy Maszyn i Zarzadzania
• Politechnika Poznanska

2
Arystoteles

• O czym bedzie prezentacja
• Uwarunkowania historyczne podloza rozwoju kultury
  greckiej, w tym filozofii.
• Skrócona nota biograficzna Arystotelesa.
• Opinie Arystotelesa o innych filozofach.
• Twórczosc i poglady.
• Wplyw na potomnych.
• Konkluzje i Pytania.

3
Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji

• Zapomnijmy na chwile o filozofii, skupmy sie na
  historii
• Grecja to ledwie kilka wysepek i pólwyspów
  okalajacych Morze Egejskie i Morze Sródziemne,
  kraj górzysty, niezbyt goscinny
• Góry sklanialy, by zaufac morzu

4
Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji

• Umiejetnosci zeglugi- kontakty handlowe ze
  Wschodem
• VIII w. p.n.e. zakladali swoje kolonie na
  niemalze wszystkich wschodnich wybrzezach Morza
  Sródziemnego
• Hellenowie poczuli sie bezpieczni w swoich
  odosobnionych miastach- panstwach mogli wreszcie
  skupic sie na sprawach wewnetrznych

5
Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji

• Reformy polityczne (Ateny pod panowaniem Solona
  594 r., oswiecona tyrania Pizystrata 561- 527 i
  wreszcie demokracja Klejstenesa- 507r. p.n.e.)
• Demokracja. Czyli z greki demos- wladza i
  kratos- lud. Wladza ludu stala sie
  najpopularniejsza forma sprawowania funkcji
  politycznych panstwa 25 wieków pózniej

6
Partenon w Atenach
7
Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji

• Slynne bitwy starozytnosci z Persami
• - Maraton
• Termopile (nie tylko Leonidas!)
• Salimina i Plateje
• Wojna peloponeska o hegemonie w kraju Achajów,
  wygrana Sparty

8
Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji

• Supremacja Filipa II nad oslabionymi Grekami
• Aleksander Macedonski,
• uczen Arystotelesa
• Okres hellenistyczny

9
Uwarunkowania historyczne rozwoju nauk w Grecji

• Rozwój rzezby (Myron, Fidiasz, Poliklet,
  Praksyteles)
• Poczatki teatru, tragedii i komedii (Ajschylos,
  Sofokles, Eurypides ale równiez komediopisarze
  Arystofanes, Menander)
• Architektura (Partenon, Erechtejon)
• Historia i historiografia (Herodot, Tukidydes,
  Ksenofont)
• Poezja (Homer- Iliada i Odyseja, Hezjod
  Prace i dnie, Pindar, wszyscy zyli w VI/V w.
  p.n.e., Teokryt, Kallimach- czasy pózniejsze)

10
Dyskobol Myrona
11
Biografia Arystotelesa

• Przyszedl na swiat w 384 r. p.n.e. w Stagirze na
  Pólwyspie Trackich w rodzinie lekarskiej
• W wieku 17 lat przybyl do Aten i wstapil do
  Akademii Platonskiej
• Umysl zarówno scisly (przyroda, empiria) jak i
  humanistyczny- (...)Polaczenie obu kierunków
  wytworzylo swoisty typ jego umyslowosci(...). Z
  Tatarkiwicz
• Pozostal w Atenach, w Akademii az do smierci
  mistrza

12
Biografia Arystotelesa

• Odejscie z Akademii- duza rozbieznosc
  wypracowanego przez Arystotelesa systemu
  filozoficznego z systemem Platona
• Hermiasza, wladca Assos (w Mezji) z Azji, zacheca
  do osiadlenia z dala od greckich pagórków. Tam
  tez i w pobliskim Atarneusie spedzil trzy lata na
  pracy naukowej i nauczycielskiej
• W 343 roku Filip Macedonski powolal go na
  nauczyciela swego syna- Aleksandra

13
Biografia Arystotelesa

• Powrócil do Aten po rozpoczeciu podbojów
  Aleksandra
• Zalozenie Likeoinu- liceum szkola inna, niz
  platonska
• Gdy po smierci Aleksandra mial miejsce ruch
  antymacedonski w Grecji, udal sie do Chalkis na
  wyspie Eubea, gdzie po dwóch latach zmarl (322 r.
  p.n.e.)
• W wieku okolo 28 lat ozenil sie z mlodsza o 10
  lat Pythias, z która mial córke nazwana po matce
  Pythias. Po smierci zony Arystoteles zwiazal sie
  z Herpyllis, z która mial syna Nikomachusa,
  nazwanego tak od imienia ojca Arystotelesa

14
Opinie Arystotelesa o wczesniejszych filozofach

• Tales, jak pisal Arystoteles, byl w stanie
  odróznic bóstwa wody od samej wody
• (...)Anaksymander rozumial przez zasade nie
  wode, ani zaden inny z tzw. Zywiolów, lecz jakas
  inna nature bezgraniczna, z której powstaja
  wszystkie niebiosy i swiaty w nich zawarte(...)
  Widzac, jak jeden zywiol przemienia sie w drugi,
  nie uwazal za sluszne jeden z nich przyjac za
  zasade, lecz przyjac cos poza nimi.

Tales z Miletu
15
Opinie Arystotelesa o wczesniejszych filozofach

• Demokryt z Abdery- umozliwil fizyke
• Pitagoras i Pitagorejczycy Tak zwani
  pitagorejczycy zajeli sie pierwsi matematyka i
  pchneli ja naprzód widzieli w liczbach
• Sokrates Zajmowal sie jedynie sprawami
  etycznymi, cala zas przyroda nie zajmowal sie
  wcale

Sokrates
16
Wplyw Arystoklesa na Arystotelesa

• Wyklady mistrza na wzór mowy, która cenil
  Arystoteles
• Brak czynnika przyrody w pogladach o swiecie
• Odmienne poglady o panstwie i prawie
• Brak poszanowania ideii ze strony ucznia
• Dusza, Bóg, odwiecznosc

17
Platon- Arystokles
18
Twórczosc i poglady- pisma

•         wydane przez niego samego i przeznaczone
  dla szerszego ogólu
•         materialy naukowe
•         pisma zawierajace opracowania naukowe
• a)      pisma logiczne
• b)      pisma przyrodnicze
• c)      pisma o metafizyce
• d)      pisma praktyczne
• e)      pisma poetyczne
• Powyzszy podzial wpisano na podstawie prof.
  Tatarkiewicza.

19
Pisma

• Pisma wydane i przeznaczone dla szerszego ogólu
  Naleza do nich m.in. Eudemos, Sofista,
  Polityk, Protreptyk. Im zawdzieczal mistrz
  slawe swietnego stylisty.

20
Pisma

• Materialy naukowe
• Najwiecej sposród nich jest materialów
  przyrodniczych i byly wynikiem wspólnej pracy
  Arystotelesa i jego uczniów, zatem powstaly w
  czasach juz Likeionu.
•  

21
Pisma

• Pisma zawierajace opracowania naukowe
• Nieraz stanowily niedokonczone notatki do
  wykladów, zajec z uczniami. Czesto w sposób
  niejednoznaczny oddaja poglady Arystotelesa,
  bowiem brakujace fragmenty pism uzupelniano
  pogladami jego uczniów. Pochodza z czasów Assos
  lub juz Likeionu

22
Poglady Arystotelesa

• O panstwie i prawie
• W odróznieniu od swego mistrza, który uwazal, ze
  panstwo ma charakter ascetyczny Arystoteles
  odrzucal skrajny idealizm i empiryzm. Tym samym
  jako, ze Platon odrzucal demokracje, tak
  Arystoteles widzial w niej pozytywy
• Arystoteles krytykowal walke Arystoklesa z
  rodzina, uwazal, ze wlasnosc jest niezbednym
  elementem radosci jednostki, jest pierwotna i nie
  posiadanie niczego jest na przekór naturze

23
Poglady Arystotelesa

• Pierwszy aprobowal donosicielstwo w swoich
  opiniach, co bylo rzecza niedopuszczalna dla
  Arystotelesa
• O matafizyce i logice
• Zamiast platonskiego podzialu na swiat ideii i
  swiat rzeczy Arystoteles dzielil byt i wiedze.
  Stad tez powstaly odrebne nauki o wiedzy i bycie-
  logika i metafizyka.

24
Poglady Arystotelesa

• Pojecia sa shierarchizowane konczac na rodzajach,
  którymi jest kres definiowania, zgodnie z opinia
  Arystotelesa. Z tego wynikalo, ze czesc pojec nie
  trzeba definiowac.
• Hierarchia racji i nastepstw- jest to jedno z
  domnieman prawnych, które mówi, ze falszywe
  nastepstwo przesadza o falszywosci racji, zas
  prawdziwa racja przesadza o prawdziwosci
  nastepstwa. Zatem jest to stosunek wynikania
  wywodzacy z tzw. implikacji.

25
Poglady Arystotelesa

• Logika a psychologia poznania
• Arystoteles byl w odróznieniu od Platona nie
  tyle racjonalista, co empirysta, albowiem prócz
  umyslu dla poznania dopuszczal role zmyslów.
  Tatarkiewicz pisal, ze juz u Arystotelesa
  odnajdujemy zasade od ogólu do szczególu

26
Poglady Arystotelesa

• O ideach
• W dialogu O filozofii nie zgadza sie z
  Platonem, pózniej tworzac teorie doktryny
  teologicznej. Ogólnie rzecz biorac idee byly dlan
  fikcjami i to bezuzytecznymi

27
Poglady Arystotelesa

• Substancja dla Arystotelesa byly konkretne rzeczy
  lub zespoly jakosci. Kwanty i zespoly okreslaly
  przypadlosci rzeczy. W prawie rzymskim terminy
  dotyczace materii i substancji sa przejete sa
  równiez od niego. Wlasnosci gatunkowe rzeczy
  nazwal forma, a pozostale materia, co oznacza
  ten sam podzial, który do dzis istnieje w prawie
  cywilnym. Zgodnie z Tatarkiewiczem powiada
  najslynniejszy uczen Platona, ze () braz i
  marmur nie sa czysta materia, lecz uformowana
  ().

28
Poglady Arystotelesa

• Zasady ogólne
• Doszukiwal sie substancji, formy, energii i celu
  w przyrodzie, o ile tylko byl w stanie to
  dostrzec. Nie pojmowal abstrakcyjnych materii,
  ale konkretne substancje
• Teologia
• Dlan swiat byl wieczny i nie mógl przeminac.
  Czlowiek obdarzony jest duchem wewnetrznym w
  opinii Arystotelesa, od niego uzalezniony jest
  jego byt, nie tylko doczesny.
• Bóg byl przyczyna swiata, zas przed swiatem nie
  bylo prócz niego nic, to on wprawil w ruch swiat,
  jako byt doskonaly tworzac niedoskonaly. Bóg jest
  niezmienny, swiat zas sie zmienia nieustannie.

29
Poglady Arystotelesa

• Dusza
• Energia ciala organicznego jest dusza, która nie
  moze istniec bez ciala, gdyz stanowia
  nierozlaczna calosc. Arystoteles zblizal ku sobie
  przeciwienstwa cialo i dusze, zmysly i rozum.
  Dusza jest samorzutna, a zatem winna byc
  praprzyczyna wszystkich swych dzialan

30
Poglady Arystotelesa

• Filozofia praktyczna
• Stal Arystoteles na stanowisku, iz nie ma innego
  dobra, niz realne, i tak jak Platon wchodzil w
  sfere transcendencji, Arystoteles szukal celów
  osiagalnych, cele ludzkosci sa róznorodne, ale
  istnieje cel najwyzszy, jest nim eudajmonia,
  doskonalosc jednostki, jej swojego rodzaju
  optimum. Uwazal, ze nalezy egzystowac wylacznie
  rozumem, ale jest to tylko ideal, a nie realia, w
  których istotne sa równiez dobra materialne.
  Dopuszczal zatem odstepstwa od tego. W etyce
  stworzyl doktryne srodka- tak czesto
  recypowana- przejmowana do dzis.

31
Podzial filozofii

• Podzial filozofii
• Jako pierwszy dokonal podzialu tej dziedziny na
  filozofie teoretyczna i praktyczna. Z racji
  znajdowania sie wtedy wszystkich nauk w zasadzie
  w ramach filozofii, podzial ten swoim
  nowatorstwem obejmowal zarówno nauki
  humanistyczne, jak i scisle (empiryczne,
  przyrodnicze). W praktycznej miala sie znajdowac
  polityka i etyka, którym sluza dyscypliny
  podrzedne retoryka, ekonomika i poetyka.

32
Podzial filozofii

• filozofie zas teoretyczna dzielil na trzy
  najwieksze dzialy fizyke, matematyke i pierwsza
  filozofie (matematyka pojmowana byla wówczas
  szeroko, a cechowal ja najwiekszy stopien
  abstrakcji- mechanika, astronomia, geometria,
  arytmetyka, optyka, ale takze muzyka wchodzila w
  sklad matematyki wg Arystotelesa). Dla calej
  filozofii dyscyplina przygotowawcza byla logika.

33
Popiersie Arystotelesa
34
Potomni Arystotelesa

• Pierwej szkola perypatetycka- czyli Likeion,
  zalozony przez Arystotelesa chcial sluzyc celem
  jedynie naukowym, choc od ideii do wykonania
  wiedzie czasem daleka droga. W kazdym badz razie
  zaraz po smierci mistrza, szkola nadal podazala
  torem wyznaczonym przez Arystotelesa.

35
Potomni Arystotelesa

• Teofrast, który zaraz po mistrzu swym szkola
  kierowal zostawil nam prace biologiczne, ale
  botaniczne, bowiem Arystoteles zajmowal sie
  przeto zoologia, kontynuowal takze prace z
  zakresu historii filozofii.
• Arystoksen z Tarentu rozwijal wiedze o muzyce,
  nieraz opieral sie, zwlaszcza przy pracach dla
  pitagorejczyków, o metody empiryczne
  Arystotelesa. Tak zwany stratoznim byl
  materialistyczna interpretacja Arystotelesa,
  zaprzeczajaca istnieniu przedmiotów
  niematerialnych i transcendentnych.

36
Potomni Arystotelesa

• Eudem z Rodosu- historyk matematyki o
  encyklopedycznej wiedzy, podnosil idealistyczne,
  platonski pierwiastki systemu swego nauczyciela-
  transcendencja Boga i rozumu.
• Straton z Lamsaku, który zaraz po Teofrascie
  przejal scholarchat usilowal wytepic czynniki
  platonskie w mysli arystotelesowskiej, bardziej,
  nizli chociazby sam Teofrast.

37
Teofrast
38
Aleksander Macedonski
39
Potomni ArystotelesaAwerroes (Ibn Ruszd)
40
Potomni Arystotelesa

• Awerroes byl arystotelikiem arabskim z polowy XII
  w. Pojmowal on pisma, które tlumaczyl niemal
  zgodne z platonskimi. Róznice, ze wzgledu pewnie
  na odmiennosc kultur byly don niedostrzegalne.
• Sw. Jan Findaza (Bonawentura) mieszal poglady
  Arystotelesa i sw. Augustyna, by otrzymac
  synteze, na jaka Kosciól wówczas zezwalal-materia
  to zarówno cialo jak i dusza, choc mniemal, ze
  materia jest czyms zupelnie innym od ciala, tak
  jak Arystoteles

41
Potomni ArystotelesaRoger Bacon
42
Potomni Arystotelesa- Bacon

• Juz w polowie XIII w na poczatku w Anglii Bacon,
  który z Oxfordu przybyl do Paryza, by tam nauczac
  o Arystotelesie mial zezwolonie na nauczanie w
  duchu mistrza, mimo, ze dopiero pelne dogranie
  pogladów Arystotelesa do ówczesnych wymagan
  chrzescijanstwa nastapilo dzieki sw. Tomaszowi z
  Akwinu i Albertowi Wielkiemu
• W roku 1366 studiowanie Arystotelesa zostalo
  nakazane oficjalnie, byl to wielki krok, ku
  udostepnieniu mysli arystotelesowskiej szerszej
  spolecznosci nie- teologów.

43
Sw. Tomasz z Akwinu

• Najslynniejszy zwolennik Arystotelesa zyjacy w
  XII w. Tomasz byl Wlochem, pochodzil z rodziny
  hrabiowskiej. Studiowal w zakonie benedyktynów na
  Monte Cassino. Po studiach owych zostal
  dominikaninem. Byl uczniem Alberta Wielkiego,
  który dlan byl nie tyle nauczycielem, co raczej
  filozofem. Papiez Urban VI, mimo, ze zakazywal
  studiowania pism Arystotelesa, kazal kilku
  bardziej zasluzonym uczonym na podjecie prac w
  tej dziedzinie, co sw. Tomasz podjal z ochota.

44
Sw. Tomasz z Akwinu
45

• W Sumie teologicznej Tomasz zawarl obszerne
  komentarze niemal do calego Arystotelesa. Jako
  jeden z nielicznych wówczas rozgraniczal wiedze i
  wiare. Uwazal bowiem, ze tylko niektóre prawdy sa
  objawione, a cala reszta jest niedostepna naszemu
  rozumowi, zatem nalezy szukac jej rozwiazan na
  dalszych etapach naszego rozwoju kultury, a nie
  calkowicie z nich rezygnowac. Rozgraniczal jednak
  wiedze oparta na prawdach wiary i objawieniach,
  dzieki temu pozornemu zaklamaniu udalo mu sie do
  teologii chrzescijanskiej wybrac sobie te
  zagadnienia, które uwazal za istotne w pogladach
  Arystotelesa.

46

• Przeciwstawial sobie, równiez takze byt
  rzeczywisty i mozliwy, czyli akt i potencje.
  Forma wg niego jest aktem, a materia jedynie
  potencja. Opierajac sie na opiniach
  arystotelesowskich dal chrzescijanstwu tomizm
  jako odmiane pogladów filozofa, o którym ta
  prezentacja traktuje. Tomasz takze rozgraniczal
  swiat na duchowy i cielesny, ale jego tomizm byl
  swoista odmiana filozofii starozytnej. Na drogach
  widzial jedynie cele, a jako nadrzedny uwazal
  poznanie Boga, które jest jedynie ograniczone ze
  wzgledu na nasze slabosci, niedoskonale zmysly. W
  odróznieniu jednak od Platona, czy Arystotelesa
  jako praprzyczyne swiata dostrzegal Boga i tylko
  niego. Odrzucal instancje posrednie, które byly
  propagowane przez neoplatonczyków jako
  instancji-stworzycieli swiata.

47
Duns Szkot
48
Potomni Arystotelesa

• Duns Szkot- Byl franciszkaninem, pisal komentarze
  do Arystotelesa. Przejal od Arystotelesa i Sw.
  Tomasza pojecie nauki. Istniala dla niego forma
  indywidualna kazdej rzeczy, która znalazl poprzez
  modyfikacje arystotelesko- scholastycznych
  pogladów. Oprócz prac logicznych i biologicznych
  zajmowala sie tez pracami psychologicznymi
  Arystotelesa.

49
Polskie powroty do nauczan Arystotelesa

• Jednyny z polskich myslicieli, którzy w tym
  czasie zajmowali sie Arystotelesem byl Pawel z
  Worczyna, zmarly w polowie XV w. W swoim
  komentarzu do Etyki Arystotelesa dowodzil
  wyzszosci etyki nad metafizyka.

50

• Jak widzimy Arystoteles byl rozwazany na wielu
  plaszczyznach, bo tez i na wielu sie zasluzyl dla
  nauki, byl nie tylko filozofem, ale i przede
  wszystkim badaczem. Jego dualne podejscie do
  nauki znajdowalo tyluz zwolenników, co i
  popleczników, ale mimo to, przetrwalo w pamieci
  potomnych az do dzis.

51
Konkluzje

• Arystoteles byl jednym z najwszechstronniejszych
  badaczy wszech czasów. Jest tez uznawany za
  jednego z najwiekszych filozofów, zwlaszcza w
  okresie starozytnosci
• Rozwijal jednak swoje teorie w oparciu o zasady,
  idealy platonskie. nadal im jednak zupelnie nowy,
  pelniejszy wymiar, charakterystyczny dla swych
  dualnych pogladów o swiecie.
• Byl wybitnym historykiem nauki, co na przykladzie
  kilku filozofów, o których swe poglady wyrazal w
  pismach, starano sie ukazac w prezentacji

52
Konkluzje

• Jak nikt przed nim uwzglednial poglady
  filozoficzne, naukowe, wczesniejsze i aktualne.
  Usilowal bowiem znalezc particulum veri i
  stworzyc synteze wszelkich nauk i pogladów.
• Mial równiez niepospolite umiejetnosci retora,
  byl takze wspanialym erudyta, co nieraz
  zjednywalo mu zwolenników, zwlaszcza w okresie
  poczatków Likeionu

53
Koniec

• Dziekuje serdecznie za uwage