H?C THUY?T

1
H?C THUY?T ÂM DUONG - NGU HÀNH THIÊN NHÂN H?P
NH?T

• Th.S Lê Ng?c Thanh

2
M?C TIÊU

• Trình bày nh?ng n?i dung co b?n c?a các h?c
  thuy?t âm duong, ngu hành, thiên nhân h?p nh?t.
• Phân tích s? ?ng d?ng các h?c thuy?t vào trong
  gi?i thích co ch? b?nh, ch?n doán, di?u tr? và
  phòng b?nh b?ng YHCT

3
H?C THUY?T ÂM DUONG
4
H?C THUY?T ÂM DUONG

• Khái ni?m ban d?u c?a âm duong d?n t? s? quan sát
  thiên nhiên và môi tru?ng.
• Âm ban d?u có nghia là bên râm c?a su?n núi.
  Duong là phía bên nhi?u n?ng.
• Sau dó, suy nghi này du?c dã du?c s? d?ng trong
  vi?c tìm hi?u nh?ng th? khác, mà chúng xu?t hi?n
  theo d?ng t?ng c?p, có d?c tính là d?i l?p và b?
  sung cho nhau trong t? nhiên b?u tr?i và trái
  d?t, nu?c và l?a, ngày và dêm, nam và n?.

5
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 1. Ð?nh nghia Là vu tr? quan c?a tri?t h?c Trung
  Qu?c c? d?i v? cách th?c v?n d?ng c?a m?i s? v?t,
  m?i hi?n tu?ng dùng d? gi?i thích s? xu?t hi?n,
  s? t?n t?i, s? chuy?n hóa l?p di l?p l?i có tính
  chu k? c?a s? v?t.

6
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• Âm duong d?i l?p là s? mâu thu?n, ch? u?c và d?u
  tranh gi?a 2 m?t Âm Duong.
• H?c thuy?t âm duong cho r?ng m?i th? d?u có khía
  c?nh kép c?a nó là âm và duong. Hai khía c?nh
  tuong tác và ki?m soát l?n nhau d? gi? tr?ng thái
  cân b?ng d?ng liên t?c.
• Âm duong h? can là nuong t?a l?n nhau, b?t r?
  v?i nhau, quan h? ch?t ch? v?i nhau.
• Âm và duong liên k?t v?i nhau d? t?o thành m?t
  th?c th?, chúng không th? thi?u nhau ho?c d?ng
  m?t mình. Chúng ph? thu?c vào nhau d? có th? xây
  d?ng nên d?nh nghia và ch? có th? du?c do b?ng
  cách so sánh v?i nhau.

7
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• So sánh gi?a âm và duong còn liên quan d?n d?i
  tu?ng du?c so sánh ( âm duong mang tính ch?t
  tuong d?i )
• Âm duong bình hành tiêu tru?ng là cùng v?n
  d?ng song song v?i nhau nhung theo hu?ng d?i l?p,
  cái này tang thì cái kia gi?m, cái này m?t di thì
  cái kia xu?t hi?n.
• Âm và duong d?t du?c m?t tr?ng thái cân b?ng b?i
  s? tuong tác và ki?m soát l?n nhau. S? cân b?ng
  này là không tinh và cung không tuy?t d?i, nhung
  du?c duy trì trong m?t gi?i h?n nh?t d?nh. T?i
  m?t th?i di?m nào dó, âm th?nh lên, duong suy
  gi?m di và ngu?c l?i.

8
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• Khi m?t thu?c tính ti?n tri?n d?n cùng c?c, nó
  s? tr?i qua m?t s? bi?n d?i ngu?c l?i thành thu?c
  tính d?i di?n. S? chuy?n d?i d?t ng?t này thu?ng
  di?n ra trong m?t tình hu?ng c? d?nh. S? chuy?n
  d?i này là ngu?n g?c c?a t?t c? các thay d?i, cho
  phép âm duong hoán d?i cho nhau ( âm duong chuy?n
  hóa )

9
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.1 ?ng d?ng âm duong trong c?u trúc co th? ngu?i
• H?c thuy?t âm duong kh?ng d?nh co th? con ngu?i
  là m?t kh?i th?ng nh?t.
• Các co quan và mô c?a co th? du?c phân lo?i vào
  các khía c?nh âm hay duong d?a trên ch?c nang và
  v? trí c?a chúng.

10
H?C THUY?T ÂM DUONG

• PHÂN LO?I ÂM DUONG C?A CO TH?

Ph?n trên co th?
Ð?u
Ph?n du?i co th?
Bên ngoài co th?
Bên trong co th?
M?t ngoài chi
M?t trong chi
L?c ph?
Ngu t?ng
M?t sau co th?
M?t tru?c co th?
Kinh Duong
Khí
Huy?t
Tâm Ph?
T? Can Th?n
Chân
Kinh Âm
V? khí
Dinh khí
Co nang
V?t ch?t
11
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.2 ?ng d?ng âm duong trong ch?c nang sinh lý
• YHCT nh?n m?nh con ngu?i là m?t ph?n c?a thiên
  nhiên ( ti?u vu tr? ), s?ng hài hòa và cân
  b?ng v?i thiên nhiên. Ho?t d?ng s?ng là k?t qu?
  c?a s? tuong tác c?a các thành ph?n trong co th?
  m?t cách hài hòa và th?ng nh?t.
• V?t ch?t dinh du?ng thu?c âm, co nang ho?t d?ng
  thu?c duong. Cu?c s?ng du?c duy trì khi các hình
  thái v?t ch?t c?a co th? và ch?c nang c?a nó là
  t? d?ng cân b?ng, hai khía c?nh này ?c ch? và ph?
  thu?c vào nhau.

12
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.2 ?ng d?ng âm duong trong ch?c nang sinh lý
• Thu?c tính âm ( v?t ch?t dinh du?ng ) là co s?
  v?t ch?t cho s? chuy?n d?i thành thu?c tính duong
  ( co nang ho?t d?ng ), trong khi các k?t qu? ho?t
  d?ng c?a thu?c tính duong d?n d?n s? hình thành
  các thu?c tính âm ( v?t ch?t dinh du?ng ). Âm và
  duong chuy?n hóa qua l?i l?n nhau.
• Khí t?o ra huy?t và thúc d?y luu thông, m?c khác
  huy?t mang và nuôi du?ng khí.
• T?ng thu?c âm do có ch?c nang tàng tr?.
• Ph? thu?c duong do có ch?c nang truy?n t?i, tiêu
  hóa và bài ti?t

13
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.3 ?ng d?ng âm duong trong sinh lý b?nh
• H?c thuy?t âm duong cho r?ng b?nh là s? m?t cân
  b?ng âm duong d?n d?n tình tr?ng th?ng ho?c suy
  c?a âm, duong.
• S? xu?t hi?n và phát tri?n c?a b?nh t?t còn liên
  quan d?n chính khí ( s?c d? kháng c?a co th? ) và
  tà khí ( các tác nhân gây b?nh ).
• H?c thuy?t âm duong có th? du?c s? d?ng d? khái
  quát hóa các m?i quan h? tuong tác gi?a s?c d?
  kháng c?a co th? và các tác nhân gây b?nh

14
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.3 ?ng d?ng âm duong trong sinh lý b?nh
• Các y?u t? gây b?nh du?c chia thành y?u gây b?nh
  mang thu?c tính duong hay thu?c tính âm, trong
  khi chính khí cung bao g?m 2 ph?n âm và duong.
• Các tác nhân gây b?nh mang thu?c tính duong
  thu?ng có khuynh hu?ng ?nh hu?ng d?n v?t ch?t
  dinh du?ng ( âm ).
• Các tác nhân gây b?nh mang thu?c tính âm thu?ng
  có khuynh hu?ng ?nh hu?ng d?n công nang ho?t d?ng
  ( duong khí ).

15
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.3 ?ng d?ng âm duong trong sinh lý b?nh
• Thay d?i b?nh lý c?a b?nh r?t da d?ng, nhung có
  th? du?c gi?i thích v? s? m?t cân b?ng âm duong
  âm th?ng ( âm vu?ng, âm du th?a, âm th?nh ) sinh
  h?i ch?ng hàn ( n?i hàn ) duong th?ng ( duong
  vu?ng, duong du th?a, duong th?nh) sinh h?i
  ch?ng nhi?t ( ngoai nhi?t ) duong hu ( duong
  suy, duong thi?u h?t) gây h?i ch?ng hàn ( ngo?i
  hàn ), âm hu ( âm suy, âm thi?u h?t) gây h?i
  ch?ng nhi?t ( n?i nhi?t )

16
H?C THUY?T ÂM DUONG
V?N Ð? M?T CÂN B?NG BI?U HI?N
Tác nhân gây b?nh mang thu?c tính âm Âm vu?ng, Âm th?nh ( âm trên m?c gi?i h?n bình thu?ng ) H?i ch?ng n?i hàn dau b?ng, tiêu ch?y, ngu?i s? l?nh, gia tang s? nh?y c?m v?i nhi?t d? th?p, l?nh tay chân, m?ch ch?m ( trì ).
V?t ch?t dinh du?ng ( âm ) không d?y d? Âm hu ( âm du?i m?c gi?i h?n bình thu?ng ) H?i ch?ng n?i nhi?t ( hu nhi?t ) con nóng ph?ng m?t, tay chân nóng, d? m? hôi v? dêm, khát nu?c, h?ng khô, táo bón, m?ch nhanh (sác ) .
Duong khí suy gi?m Duong hu ( duong du?i m?c bình thu?ng ) H?i ch?ng ngo?i hàn ( hu hàn ) tay chân l?nh, d? b? c?m l?nh, nh?y c?m v?i nhi?t d? th?p, chân tay l?nh, m?t m?i
Tác nhân gây b?nh mang thu?c tính duong Duong vu?ng, duong th?nh ( duong trên m?c gi?i h?n bình thu?ng ) H?i ch?ng ngo?i nhi?t s?t, d? m? hôi, tay chân nóng, d? m?t, m?ch nhanh.
Duong khí Âm d?u không d? Âm duong lu?ng hu Thu?ng g?p trong các v?n d? s?c kh?e kéo dài ( b?nh m?n tính ) v?i bi?u hi?n khí huy?t hu suy

17
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.3 ?ng d?ng âm duong trong sinh lý b?nh

18
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.4 ?ng d?ng âm duong trong ch?n doán
• H?c thuy?t âm duong du?c s? d?ng nhu là nh?ng
  hu?ng d?n co b?n trong ch?n doán b?ng YHCT.
• Lâm sàng thu?ng du?c chia thành h?i ch?ng âm ho?c
  h?i ch?ng duong.
• D?a vào b?n phuong pháp khám b?nh v?ng, van,
  v?n, thi?t s? giúp cho ngu?i th?y thu?c phân bi?t
  âm ch?ng hay duong ch?ng.

19
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.4 ?ng d?ng âm duong trong ch?n doán

Âm ch?ng Duong ch?ng
V?ng Lãnh d?m, th? o, tinh th?n y?u du?i, s?c da t?i, ngu?i m?t m?i không có s?c, ch?t lu?i nh?t, b?u Kích d?ng, b?n ch?n, cáu k?nh, s?c da sáng, ch?t lu?i thon, d?, rêu vàng
Van Gi?ng nói nh? y?u, do?n hoi, d?ch ti?t trong loãng. Gi?ng nói to, th? nhanh, d?ch ti?t dày, dính
V?n ?n l?nh, không có c?m giác ngon mi?ng, thích d? nóng, c?m giác m?t m?i, ti?u trong dài, bu?n ng?, dau không rõ ràng, di?n ti?n b?nh ch?m và m?n tính S?t, thích u?ng d? mát khi khát, khô mi?ng, phân khô c?ng, ti?u ít, nu?c ti?u vàng, dau d? d?i, b?nh nhanh và c?p tính
Thi?t M?ch tr?m, trì, vô l?c Ðau thi?n án M?ch phù sác h?u l?c Ðau c? án
20
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.4 ?ng d?ng âm duong trong ch?n doán
• Sau khi thu th?p du?c các d? ki?n t? v?ng, van,
  v?n thi?t gt phân lo?i bát cuong Bi?u Lý Hàn
  Nhi?t Hu Th?c Âm Duong. Trong dó âm
  duong là co b?n và quan tr?ng nh?t

21
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.4 ?ng d?ng âm duong trong ch?n doán

Duong Âm Ð? xác d?nh m?i quan h? gi?a tác nhân gây b?nh và chính khí c?a co th?
Bi?u Lý Ð? xác d?nh khu v?c b? b?nh
Th?c Hu Ð? xác d?nh chính khí c?a co th?
Nhi?t Hàn Ð? xác d?nh tính ch?t c?a b?nh
22
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.5 ?ng d?ng âm duong trong di?u tr?
• Trong YHCT, di?u tr? quan tâm d?n m?i khía c?nh
  c?a b?nh nhân ch? không ch? di?u tr? b?nh.
• Ði?u tr? YHCT bao g?m lo?i b? tác nhân gây b?nh
  và nâng cao chính khí c?a ngu?i b?nh.
• M?c tiêu c?a di?u tr? là tái l?p cân b?ng âm
  duong c?a co th?.

23
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.5 ?ng d?ng âm duong trong di?u tr?
• Nguyên lý di?u tr?
• Khi t?n t?i hu ch?ng thì dùng phép b? ( thêm
  vào )
• Khi t?n t?i th?c ch?ng thì dùng phép t? ( lo?i
  b? )
• Khi t?n t?i nhi?t ch?ng, thì ph?i du?c làm mát
• Khi t?n t?i hàn ch?ng, thì ph?i du?c làm ?m,
  nóng
• ?ng d?ng âm duong d?i l?p
• - Các phuong pháp di?u tr? bao g?m dùng thu?c và
  không dùng thu?c ( châm c?u, xoa bóp)

24
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.5 ?ng d?ng âm duong trong di?u tr?
• Tình tr?ng duong vu?ng Tình tr?ng này thu?ng x?y
  ra trên m?t co th? có chính khí còn nguyên v?n,
  mà tác nhân gây b?nh mang thu?c tính duong. Ví d?
  nhu trong viêm ph?i có bi?u hi?n s?t cao, nh?p
  th? nhanh, nh?p tim nhanh, m?nhgt bi?u hi?n c?a
  h?i ch?ng nhi?t gt thu?c v? d?c trung c?a duong
  ch?ng gt dùng thu?c có tác d?ng du?i tác nhân gây
  b?nh di, thu?c có tính ch?t mát l?nh.

25
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.5 ?ng d?ng âm duong trong di?u tr?
• Tình tr?ng âm hu Tình tr?ng này thu?ng x?y ra
  trên m?t co th? có tình tr?ng suy gi?m v?t ch?t
  dinh du?ng do m?c các b?nh mãn tính kéo dài nhu
  lao ph?i, dái tháo du?ngPh?n âm suy gi?m gt ph?n
  duong s? tang tuong d?i ( không th?c s? du th?a
  duong ) gt bi?u hi?n c?a h?i ch?ng nhi?t ( hu
  nhi?t ) khô mi?ng, s?t v? chi?u, ngu tâm phi?n
  nhi?t gt dùng thu?c có tác d?ng b? sung cho ph?n
  âm, thu?c có tính ch?t ng?t mát

26
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong du?c h?c
• Nh?ng v? thu?c du?c g?i là âm du?c có th? dùng d?
  di?u tr? nh?ng ch?ng thu?c duong ch?ng ( áp d?ng
  âm duong d?i l?p ). Duong ch?ng có th? là c?m
  nóng, s?t cao nhi?m trùng, s?t kéo dài Các v? âm
  du?c thu?ng có v? chua, d?ng, m?n có tính luong
  ho?c hàn, có công nang gi?i bi?u, thanh nhi?t, b?
  âm, ph?n l?n mang tính ?c ch?
• V/d Hoàng liên, Hoàng bá v? d?ng, tính m?n có
  tác d?ng thanh nhi?t.

27
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong du?c h?c
• Nh?ng v? thu?c du?c g?i là duong du?c có th? dùng
  d? di?u tr? các b?nh là âm ch?ng. Âm ch?ng có th?
  là c?m l?nh, li?t m?t do l?nh, an u?ng d? s?ng
  l?nh gây tiêu ch?y, duong hu ( r?i lo?n cuong),
  shock tr?y tim m?ch Các v? duong du?c thu?ng có
  v? cay ng?t, tính nóng ?m, có công nang, ôn
  trung, b? duong, tán phong hàn
• Vd Ph? t?, Qu? nh?c trong di?u tr? shock, b?
  duong
• Du?c li?u nóng làm gia tang khí l?c, du?c li?u
  mát làm nhu?n co th?

28
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong du?c h?c
• Các thu?c dùng d? thang duong gi?i bi?u phát tán,
  khu phong hàn, gây nôn, khai khi?u là thu?c
  thang phù, thu?c nhóm duong du?c. Các thu?c dùng
  d? t?y x?, tr?c th?y, thanh nhi?t, l?i th?y, an
  th?nlà thu?c tr?m giáng, thu?c nhóm âm du?c.
• Nh?ng thu?c có tính ôn nhi?t, v? cay ng?t nh?t xu
  hu?ng tác d?ng ph?n l?n là thang phù. Ngu?c l?i,
  nh?ng thu?c có tính hàn luong, v? chua d?ng m?n,
  xu hu?ng tác d?ng ph?n l?n là tr?m giáng.
• Tuy nhiên, tính âm duong c?a các v? thu?c ch?
  mang tính tuong d?i.
• Vd Cát can, B?c hà thu?c âm du?c do có tính mát
  nhung có v? cay/ ng?t.

29
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong du?c h?c
• Tính âm duong c?a các phuong thu?c YHCT cung mang
  tính tuong d?i. M?t phuong thu?c có th? ch?a
  nh?ng v? thu?c có tính, v? khác nhau song các
  tính chung c?a phuong thu?c ph?i thõa mãn du?c
  yêu c?u chính cho vi?c tr? li?u.
• Trong nhi?u phuong thu?c YHCT, s? có m?t s? v?
  thu?c có tính v? d?i ngh?ch v?i nhóm thu?c có tác
  d?ng chính. S? khác bi?t này giúp cho gi?m b?t
  tác d?ng ph? n?u có c?a nh?ng v? thu?c chính.
• Vd Trong bài Tam v?t b? c?p hoàn có v? Ba d?u
  cay nóng là ch? du?c, nhung ngu?c l?i cung có v?
  Ð?i hoàng tính d?ng l?nh làm gi?m b?t tính cay
  d?c c?a Ba d?u.

30
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong du?c h?c
• Trong m?t phuong thu?c YHCT, có s? áp d?ng c?a
  quy lu?t âm duong h? can b?nh v? huy?t hu có
  dùng kèm thu?c ho?t huy?t, b?nh duong hu có kèm
  thu?c b? âm
• Vd Bài thu?c t? v?t có tác d?ng b? huy?t,
  trong dó có v? Xuyên khung có tác d?ng hành huy?t
• Bài thu?c Th?n khí hoàn có tác d?ng b? Th?n
  duong, trong dó có các v? thu?c có tác d?ng b?
  Th?n âm.

31
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong du?c h?c
• H?c thuy?t âm duong cung ?nh hu?ng sâu s?c d?n s?
  ch? bi?n thu?c YHCT. M?c dích c?a vi?c ch? bi?n
  là làm thay d?i tính v? c?a thu?c, nh?m m?c dích
  tang s? quy kinh c?a thu?c ho?c gi?m tác d?ng ph?
  ( tính háo, tính nhi?t, tính d?c ).
• Vd Ch? bi?n du?c li?u làm tang tính duong c?a
  thu?c b?ng các ph? li?u nhu G?ng, Sa nhân, Ru?u.
• Ch? bi?n d? làm tang tính âm c?a thu?c Sài h?
  chích Mi?t huy?t ( máu Ba ba ), Diên h? chích
  gi?m thanh.

32
H?C THUY?T ÂM DUONG

• 3. Các ?ng d?ng c?a h?c thuy?t Âm Duong trong
  YHCT
• 3.6 ?ng d?ng âm duong trong phòng b?nh
• Âm duong d?i l?p
• Mùa dông m?c áo ?m, mùa hè m?c áo thoáng mát.
• N?u công vi?c là lao d?ng trí óc thì lúc ngh?
  ngoi nên ch?n các ho?t d?ng th? l?c và ngu?c l?i
• Âm duong tiêu tru?ng Khi làm vi?c thì nên kh?i
  d?ng t? t? sau dó m?i tang d?n cu?ng d? lên, d?n
  khi ngh? ngoi thì gi?m cu?ng d? làm vi?c sau dó
  m?i chuy?n sang ngh? ngoi hoàn toàn.

33
H?C THUY?T NGU HÀNH

34
H?C THUY?T NGU HÀNH

• D?a trên nh?ng quan sát th? gi?i t? nhiên, ngu?i
  Trung Hoa c? d?i dã phát hi?n ra nh?ng quy lu?t
  giúp cho vu tr? không ng?ng chuy?n d?ng và thay
  d?i.
• Ban d?u nh?ng quan sát này du?c gi?i thích b?ng
  lý lu?n âm duong, nhung sau dó nh?ng gi?i thích
  này dã du?c m? r?ng b?ng cách s? d?ng m?t h?c
  thuy?t m?i g?i là ngu hành.

35
H?C THUY?T NGU HÀNH

• Ð?nh nghia Là vu tr? quan c?a tri?t h?c TQ c?
  d?i dùng d? mô t? m?i tuong tác gi?a s? v?t, các
  hi?n tu?ng trong t? nhiên.
• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• V?n v?t du?c c?u t?o b?i 5 v?t ch?t, 5 y?u t? co
  b?n dó là M?c, H?a, Th?, Kim, Th?y
• M?c là hình thái sinh tru?ng ( nghia h?p là
  cây, g? ), d?c tính c?a m?c là hu?ng lên trên,
  hu?ng ra ngoài. M?c d?i di?n cho công nang sinh
  tru?ng không ng?ng c?a v?n v?t.

36
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• H?a là s?c nóng ( nghia h?p c?a l?a ), d?c
  tính c?a h?a là b?c lên trên ( thu?ng thang ).
  H?a d?i di?n cho tính nang thang hoa, chói l?i và
  ?m nóng. T?t c? các s? v?t và hi?n tu?ng có tính
  nang hun d?t, b?c lên trên và ôn nhi?t d?u thu?c
  h?a.
• Th? ( nghia h?p là d?t ) có d?c tính hóa
  sinh, truy?n t?i và thu n?pvì th? du?c coi là m?
  c?a v?n v?t. Th? bao g?m s? sinh tru?ng, là c?i
  ngu?n cho s? sinh t?n. T?t c? các s? v?t có tính
  nang sinh hóa, truy?n t?i, thu n?p d?u quy n?p
  vào Th?

37
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• Kim ( nghia h?p là kim lo?i ) d?i bi?u cho
  tính nang ngung k?t, tính thanh tr?ng, túc giáng,
  thu li?m, s?ch s?. T?t c? các s? v?t và hi?n
  tu?ng sau khi sinh tru?ng mà d?t du?c tr?ng thái
  ngung k?t thì du?c quy vào Kim.
• Th?y ( nghia h?p là nu?c ) d?c tính là tu
  nhu?n, hu?ng xu?ng du?i và b? tàng. T?t c? các s?
  v?t và hi?n tu?ng có tính nang mát l?nh, tu
  nhu?n, b? tàng, hu?ng xu?ng du?i d?u du?c quy n?p
  vào Th?y.

38
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t

Hi?n tu?ng Ngu hành Ngu hành Ngu hành Ngu hành Ngu hành
Hi?n tu?ng M?c H?a Th? Kim Th?y
V?t ch?t G?, cây L?a Ð?t Kim lo?i Nu?c
Màu s?c Xanh Ð? Vàng Tr?ng Ðen
V? Chua Ð?ng Ng?t Cay M?n
Hóa sinh Sinh Tru?ng Hóa Thu Tàng
Khí Phong Th? Th?p Táo Hàn
Phuong Ðông Nam Trung Tây B?c
Mùa Xuân H? Tru?ng h? Thu Ðông
39
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 2. N?i dung c?a h?c thuy?t
• H?c thuy?t ngu hành cho r?ng 5 y?u t? M?c, H?a,
  Th?, Kim, Th?y là nh?ng y?u t? co b?n c?a th?
  gi?i v?t ch?t. Chúng có m?i quan h? ph? thu?c và
  ki?m ch? l?n nhau, giúp t?o ra m?t tr?ng thái cân
  b?ng d?ng.
• Trong di?u ki?n bình thu?ng, 5 v?t ch?t, 5 y?u t?
  này tuong tác theo 2 hu?ng ho?c tuong sinh mà
  theo dó chúng thúc d?y chuy?n hóa l?n nhau ho?c
  tuong kh?c mà theo dó chúng ràng bu?c, u?c ch?
  l?n nhau.
• Trong di?u ki?n khác thu?ng, 5 v?t ch?t, 5 y?u t?
  này tuong tác theo hu?ng ho?c tuong th?a mà theo
  dó chúng l?n át nhau ho?c tuong vu mà theo dó
  chúng ?c ch? ngu?c l?n nhau

40
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.1 Trong nhân th?

Hi?n tu?ng Ngu hành Ngu hành Ngu hành Ngu hành Ngu hành
Hi?n tu?ng M?c H?a Th? Kim Th?y
T?ng Can Tâm T? Ph? Th?n
Ph? Ð?m Ti?u tru?ng V? Ð?i tru?ng Bàng quang
Ngu th? Cân M?ch Th?t Da, lông Xuong, t?y
Ngu quan M?t Lu?i Mi?ng Mui Tai
Tình chí Gi?n M?ng Lo nghi Bu?n S?
Âm thanh Hét Cu?i Ti?ng ?, n?c Khóc Ti?ng rên
41
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.2 ?ng d?ng trong gi?i thích co ch? b?nh sinh
• Ngu t?ng bên ngoài ?ng v?i ngu th?i ( Can d? b?
  t?n thuong vào mùa xuân, d? b? nhi?m phong tà)
• M?t t?ng ph? b? b?nh có th? do 5 co ch?

T?
VI TÀ
HU TÀ
TH?C TÀ
Th?n
Tâm
Can
T?C TÀ
Ph?
42
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.2 Trong gi?i thích co ch? b?nh sinh
• Hu tà ( M?u b?nh c?p t?) Th?n âm hu gt Can âm hu
  gt Can Th?n âm hu
• Th?c tà (T? b?nh ph?m m?u) Tâm huy?t b?t túc gt
  Can huy?t b?t túc
• T?c tà Can m?c quá m?nh kh?c T? th? gt Can u?t
  T? hu
• Vi tà Th?n hu y?u không d? s?c ki?m ch? Tâm h?a
  gt Tâm h?a vu?ng

43
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.3 Trong ch?n doán
• Co th? là m?t ch?nh th? h?u co. Khi m?t t?ng ph?
  nào dó b? b?nh gt Ngu th?, ngu quan, ngu chícó
  nh?ng bi?u hi?n b?t thu?ng.
• Thông qua t? ch?n, d?a vào các quy lu?t c?a ngu
  hành gt ch?n doán b?nh
• Xác d?nh v? trí b?nh

44
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.4 Trong di?u tr?
• V?n d?ng âm duong d?i l?p và ngu hành tuong sinh
  m? th?c t? con, con hu b? m?
• Hu t?c b? k? m?u Tu th?y hàm m?c, ích h?a b?
  th?
• Th?c gi? t? k? t?
• V?n d?ng ngu hành tuong kh?c
• ?c m?c phù th?
• Ôn Th?n ki?n T?
• Tu âm giáng h?a

45
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.4 Trong di?u tr?
• Ð?c bi?t trong châm c?u quy lu?t này còn th? hi?n
  ch?t ch? lên cách ch?n huy?t thu?c nhóm ngu du

Kinh Ngu du huy?t Ngu du huy?t Ngu du huy?t Ngu du huy?t Ngu du huy?t
Kinh Tinh Hu?nh Du Kinh H?p
Âm M?c H?a Th? Kim Th?y
Duong Kim Th?y M?c H?a Th?
46
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.5 Trong quy kinh và ch? bi?n thu?c
• Quy kinh là nói lên ph?n t?ng ph? kinh l?c trong
  co th? mà m?t v? thu?c có tác d?ng, dó cung chính
  là ph?m vi ch? d?nh di?u tr? c?a v? thu?c dó.
• Quy kinh c?a m?t thu?c thu?ng d?a vào (1) tác
  d?ng tr? b?nh c?a thu?c, (2) d?c di?m c?a thu?c
  v? màu s?c, hình thái, khí v?.
• (1) Tác d?ng tr? b?nh c?a thu?c
• (2) Ð?c di?m c?a thu?c v? màu s?c, hình thái,
  khí v?

47
H?C THUY?T NGU HÀNH

• 3. ?ng d?ng c?a h?c thuy?t ngu hành trong YHCT
• 3.5 Trong quy kinh và ch? bi?n thu?c
• Trong vi?c ph?i h?p ngu v?, ngu s?c v?i ngu t?ng
  d? ch?n thu?c, ngu?i xua còn bào ch? d? làm thay
  d?i tính nang c?a thu?c nh?m vào yêu c?u ch?a
  b?nh
• VD Ð? ch?a ch?ng thu?c v? Can ngu?i ta hay sao
  du?c li?u v?i gi?m.
• Ð? ch?a ch?ng thu?c v? T? ngu?i ta hay sao
  du?c li?u v?i Hoàng th? ho?c sao t?m ( chích )
  v?i m?t.
• Ð? ch?a ch?ng thu?c v? Ph? ngu?i ta hay sao
  du?c li?u v?i g?ng

48
H?C THUY?T TNHN

• 1. Ð?nh nghia
• H?c thuy?t thiên nhân h?p nh?t nói lên gi?a con
  ngu?i v?i hoàn c?nh t? nhiên và xã h?i, luôn luôn
  mâu thu?n và th?ng nh?t v?i nhau. Con ngu?i ph?i
  thích nghi, ch? ng?, c?i t?o hoàn c?nh thiên
  nhiên và xã h?i d? sinh t?n và phát tri?n.
• Trong y h?c, ngu?i xua ?ng d?ng h?c thuy?t này d?
  ch? d?o ra các phuong pháp phòng b?nh, gi? gìn
  s?c kh?e, tìm ra nguyên nhân gây b?nh và d? ra
  phuong pháp ch?a b?nh toàn di?n

49
H?C THUY?T TNHN

• 2. Ý nghia c?a h?c thuy?t
• Hoàn c?nh t? nhiên và xã h?i luôn tác d?ng d?n
  con ngu?i.
• Hoàn c?nh t? nhiên ( ngo?i nhân )
• Khí h?u phong, hàn, th?, th?p, táo, h?a gt tà
  khí
• Hoàn c?nh d?a lý, t?p quán sinh ho?t
• Hoàn c?nh xã h?i ( n?i nhân )
• Th?t tình

50
H?C THUY?T TNHN

• 3. ?ng d?ng trong ch?n doán
• - Ho?c l?y hình ?nh c?a khí h?u mà d?t tên cho
  các b?nh ngo?i c?m phong ch?ng, hàn ch?ng, táo
  ch?ng

Ngo?i nhân Phong Th? ( h?a ) Th?p Táo Hàn
N?i nhân U?t gi?n Vui m?ng Lo nghi Ðau bu?n Khi?p s?
T?ng d? b? t?n thuong Can Tâm T? Ph? Th?n
51
H?C THUY?T TNHN

• 4. ?ng d?ng trong phòng b?nh
• Th? d?ng Thu?n thiên gi? t?n,ngh?ch thiên gi?
  vong
• Ch? d?ng thanh tâm qu? d?c, th? chân luy?n hình

52
TÀI Li?U THAM KH?O

• Tr?n Qu?c B?o, Lý lu?n co b?n YHCT, NXB Y h?c
  2010
• Ngô Anh Dung, Y lý Y h?c c? truy?n, NXB Y h?c
  2008
• http//www.cimsi.org.vn
• http//www.tcmbasics.com
• http//www.shen-nong.com

53
Quy lu?t tuong sinh

• Tuong sinh T? sinh có nhi?u nghia nhu t?o
  ra, thúc d?y, nuôi du?ng, h? tr?, tang cu?ng.
• G? d? dàng d?t cháy t?o ra l?a, l?a cháy xong
  t?o thành tro, tro hình thành nên d?t, trong d?t
  có ch?a kim lo?i, kim lo?i b? nóng ch?y chuy?n
  thành th? l?ng. Nu?c giúp cho cây phát tri?n.
  Vòng tu?n hoàn này di?n ra liên t?c t?o ra s?
  thay d?i và chuy?n d?i không ng?ng.
• M?i m?t hành d?u có m?i quan h? m? và con, cho
  nên quan h? tuong sinh còn g?i là quan h? m?u
  t?

54
Quy lu?t tuong sinh
55
Quy lu?t tuong kh?c

• Tuong kh?c có ý nghia là ch? u?c, kh?c ch?, ?c
  ch?.
• Cây m?c trên d?t và hút ch?t dinh du?ng c?a d?t,
  d?t có kh? nang làm thành dê ngan c?n lu, nu?c
  d?p t?t l?a, l?a có kh? nang làm nung ch?y kim
  lo?i, kim lo?i thì t?o thành rìu, cua d? c?t g?
• Trong m?i quan h? tuong kh?c, b?t k? hành nào
  cung d?u có quan h? mình kh?c và kh?c mình
  

56
Quy lu?t tuong kh?c
57
Quy lu?t tuong th?a

• Tuong th?a là do m?i quan h? tuong kh?c quá m?nh
  vu?t quá s? kh?c ch? bình thu?ng d?n d?n.
• V/d Khi tr?ng cây, thu?ng các cây s? du?c tr?ng
  xen k? v?i m?t kho?ng cách nh?t d?nh, n?u tr?ng
  cây quá dày d?c s? làm cho d?t ? vùng dó b? b?c
  màu, m?t ch?t.gt M?c quá m?nh kh?c Th? làm Th?
  b? suy y?u.

58
Quy lu?t tuong vu

• Tuong vu là hi?n tu?ng m?t hành nào dó quá m?nh
  làm cho hành v?n kh?c nó không th? kh?c ch? du?c
  mà l?i b? nó quay l?i kh?c ch? ( hay còn g?i là
  ph?n kh?c )
• V/d M?t dám cháy s? bùng phát lên d? d?i có th?
  do 2 nguyên nhân sau
• 1. Do nu?c ch?a cháy qua ít không d? s?c d?p t?t
  ng?n l?a.
• 2. Do ng?n l?a quá m?nh, nu?c không d? s?c d?p
  t?t dám cháy.