KAM 215: MIKRO IKTISAT DERS 1

1
KAM 215 MIKRO IKTISATDERS 1

• Konu Tüketici Davranislari (Consumer Behavior)

2
Bu Derste Tartisilacak Konular

• Tüketici Tercihleri (Consumer Choice)
• Bütçe Kisiti, Marjinal Fayda ve Tüketici
  Tercihleri (Marginal Utility and Consumer
  Choices)
• Fiyat Endeksleri (Cost-of-Living Indexes)

3
Tüketici Davranislari (Consumer Behavior)

• Tüketici Davranislari Genellikle Üç Asamada
  Incelenir.
• 1) Tüketici tercihleri
• Tüketici bir mali neden ve nasil
  digerine tercih eder.
• 2) Bütçe Kisiti
• Tüketiciler sinirli bir gelire sahiptir.
• 3) Tüketici tercihlerini belirlemek için
  bütçe dogrusu ve farksizlik egrilerini
  birlestiriyoruz.
• Tüketici faydasinin maksimum yapmak
  için hangi mal bilesimlerini satin alacaktir?

4
Tüketici Tercihleri
Mal Sepetleri

• Bir mal sepeti bir veya daha fazla mal
  bilesimidir.
• Bir mal demeti farkli mal bilesimine sahip diger
  mal demetine tercih edilebilir.

5
Tüketici Tercihleri
Mal Demetleri

• Üç Temel Varsayim
• 1) Tamlik (Completeness).
• 2) Geçislilik (Transitivity)
• 3) Doyumsuzluk (Non-satiation)

6
Tüketici Tercihleri
Mal Demeti Gida Miktari(X) Giyecek Miktari(Y)

• A 20 30
• B 10 50
• D 40 20
• E 30 40
• G 10 20
• H 10 40

7
Tüketici Tercihleri
Farksizlik Egrileri

• Farksizlik Egrileri (Indifference curves)
  tüketiciye ayni tatmin (fayda) düzeyini saglayan
  mal demetlerinin bilesimidir.

8
Tüketici Tercihleri
Giyim(Y) (adet/hafta)
50
40
30
20
10
Gida(X) (Kg/hafta)
10
20
30
40
9
Tüketici Tercihleri
Giyim(Y) (adet/hafta)
50
40
30
20
10
Gida(X) (kg/hafta)
10
20
30
40
10
Tüketici Tercihleri

• Farksizlik Egrileri (Indifference Curves)
• Farksizlik Egrileri sol yukaridan sag asagiya
  dogru uzanirlar (negatif egimlidirler).
• Pozitif egimli olsalardi doyumsuzluk (çogu her
  zaman aza tercih etme) varsayimi ihlal edilmis
  olur.

11
Tüketici Tercihleri

• Farksizlik Egrileri
• Farksizlik egrisinin saginda ve üzerinde yer alan
  tüm mal demetleri, farksizlik egrisinin üzerinde
  yer alan tüm mal demetlerine tercih edilir.

12
Tüketici Tercihleri
Farksizlik Paftasi

• Farksizlik Paftasi (haritasi) iki mal
  bilesiminden olusan tüm mal demetlerini gösteren
  farksizlik egrileri ailesine farksizlik paftasi
  veya haritasi adi verilir.
• Farksizlik paftasinda yer alan her bir farksizlik
  egrisi bireyin farksiz oldugu mal bilesimlerini
  göstermektedir.

13
Tüketici Tercihleri

• Farksizlik Egrileri
• Son olarak, farksizlik egrileri kesismezler.
• Kesisecek olurlarsa doyumsuzluk (daha çogu daha
  aza tercih etme) varsayimi ihlal edilmis olur.

14
Tüketici Tercihleri
Giyim(Y) (adet/hafta)
Gida(X) (adet/hafta)
15
Tüketici Tercihleri
Farksizlik Egrileri Kesismezler
Giyim(Y) (adet/hafta)
Gida(X) (adet/hafta)
16
Tüketici Tercihleri
Giyim(Y)
16
14
12
10
Soru Bu iliski giyim elde etmek için
vazgeçilecek gida miktari için geçerli mi?
8
6
4
2
Gida(X) (adet/hafta)
2
3
4
5
1
17
Tüketici Tercihleri
Marjinal Ikame Orani

• Marjinal ikame orani (marginal rate of
  substitution, MRS) bir maldan bir birim elde
  etmek için bireyin diger maldan vermeye razi
  olacagi miktari ölçer.
• MRS, farksizlik egrisinin egimi ile ölçülür.

18
Tüketici Tercihleri
A
Giyim(Y)
16
14
MRS 6
-6
12
10
B
1
8
-4
D
MRS 2
6
1
E
-2
G
4
1
-1
1
2
Gida(X) (adet/hafta)
2
3
4
5
1
19
Tüketici Tercihleri
Marjinal Ikame Orani

• Su anda varsayimlarimiza bir dördüncüsünü
  ekliyoruz
• Bir farksizlik egrisi boyunca azalan marjinal
  ikame orani söz konusudur.
• AB için MRS6 iken DE için MRS2 oldugunu
  animsayalim.

20
Tüketici Tercihleri
Marjinal Ikame Orani

• Farksizlik egrileri orijine disbükeydir. Bunun
  nedeni birey bir maldan daha çok tükettikçe ayni
  maldan daha fazla elde etmek için diger maldan
  vermeye razi olacagi miktar azalacaktir.
• Yani tüketici daha dengeli mal demetlerini
  digerlerine tercih eder.

21
Tüketici Tercihleri
Marjinal Ikame Orani

• Tam Ikame ve Tam Tamamlayicilik
• Marjinal ikame orani sabit ise bu iki mal tam
  (mükemmel) tamamlayici mallardir (perfect
  substitutes).

22
Tüketici Tercihleri
Marjinal Ikame Orani

• Tam Ikame ve Tam Tamamlayicilik
• Farksizlik egrileri kösegen ise bu iki mal tam
  (mükemmel) tamamlayici mallardir (perfect
  complements).

23
Tüketici Tercihleri
Elma suyu (bardak)
4
Tam Ikame
3
2
1
Portakal Suyu (bardak)
2
3
4
1
0
24
Tüketici Tercihleri
Sol Tek
4
Tam Tamamlayici
3
2
1
2
3
4
1
0
Sag Tek
25
Tüketici Tercihleri

• Kötü Mallar (BADS)
• Azi çoga tercih edilen mallara kötü mallar adi
  verilir.
• Örnekler
• Hava kirliligi
• Asbes (amyant)

26
Tüketici Tercihleri

• Kötü mallara iliskin düsünceniz nedir?
• Tüketici tercihleri teorisinde kötü mallar nasil
  dikkate alinabilir?

27
Tüketici Tercihleri

• Fayda
• Fayda (Utility) Verilen mal demetinden
  tüketicinin elde ettigi tatminin sayisal bir
  ölçüsü olarak tanimlanabilir.

28
Tüketici Tercihleri

• Fayda
• Bir T-Shirt satin almak yerine 2 mikro iktisat
  kitabi satin aliyorsaniz Mikro iktisat sizi
  T-sörtten daha çok mutlu ediyor demektir. Bu
  durumda mikroiktisat kitabinin size daha çok
  fayda sagladigini rahatlikla söyleyebiliriz.

29
Tüketici Tercihleri

• Fayda Fonksiyonlari (Utility Functions)
• Varsayimlar Gida (X) ve Giyim (Y) için
  fayda fonksiyonu söyle olsun U(X,Y) X 2Y
• Mal Demetleri X birim Y birim U(X,Y)
  X 2Y A
  8 3 8 2(3) 14
  B 6
  4 6 2(4) 14 C
  4 4 4 2(4)
  12 Tüketici A ve B arasinda farksizdir.
  Tüketici A Byi Cye tercih eder.

30
Tüketici Tercihleri
Fayda Fonksiyonlari Farksizlik Egrileri
Giyim (Y)
15
10
5
Gida (X) (adet/hafta)
10
15
5
0
31
Tüketici Tercihleri

• Ordinal ve Kardinal Fayda
• Ordinal Fayda Fonksiyonu mal demetlerini en çok
  arzu edilenden en aza dogru siralar, ancak bir
  demetin digerinden ne kadar çok tercih edildigi
  hakkinda bir sey söylemez.
• Kardinal Fayda Fonksiyonu(Cardinal Utility
  Function) bu fayda fonksiyonu bir mal demetinin
  digerine göre ne kadar arzu edildigini tanimlar.

32
Tüketici Tercihleri

• Ordinal ve Kardinal Siralama
• Faydanin ölçü birimi önemli degildir, siralama
  önemlidir.
• Dolayisiyla, ordinal siralama bireylerin nasil
  karar aldiklarini açiklamak için yeterlidir.

33
Bütçe Kisiti (Budget Constraint)

• Tercihler tek basina tüketici davranislarini
  açiklamaya yetmez.
• Bütçe kisiti Tüketici faydasini maksimize
  etmeye çalisirken bir kisitla karsilasir. Bu
  kisit tüketicinin geliridir. Tüketicinin geliri
  ve mallarin fiyatlari verili iken tüketicinin
  satin alabilecegi mal bilesimlerinin geometrik
  yeri bütçe dogrusu olarak tanimlanir.

34
Bütçe Kisiti

• Bütçe Dogrusu
• Bütçe dogrusu tüketicinin mevcut geliri ile satin
  alabilecegi mal bilesimlerini gösterir.

35
Bütçe Kisiti

• Bütçe Dogrusu
• X satin alinan gida miktarini ve Y satin alinan
  giyecek mallari miktarini göstersin
• Gida mallarinin fiyati PX ve giyeceklerin
  fiyati PY olsun
• Bu durumda, PX X , gida mallarina yapilan
  harcamalari gösterirken, PY Y giyecek için
  yapilan toplam harcama miktarini gösterecektir.

36
Bütçe Kisiti

• Bu durumda bütçe dogrusu söyle yazilabilir

37
Budget Constraints
Mal Demetleri Gida (X) Giyim (Y) Toplam
Harcama PX (1) PY (2) PXX PYY I

• A 0 40 80
• B 20 30 80
• D 40 20 80
• E 60 10 80
• G 80 0 80

38
Bütçe Kisiti
Giyim (Y)
PY 2 PX 1 I 80
(I/PY) 40
30
10
20
20
10
Gida (X) (adet/hafta)
40
60
80 (I/PX)
20
0
39
Bütçe Kisiti

• Bütçe Dogrusu
• Bütçe dogrusu üzerinde hareket ettikçe tüketici
  bir mal için daha çok harcama yaparken, digeri
  için daha az harcama yapar.
• Dogrunun egimi bize gida ve giyecek mallarinin
  göreli maliyetlerinin bir ölçüsünü verir.
• Egim iki malin fiyatlari oraninin negatifine
  esittir.

40
Bütçe Kisiti

• Bütçe Dogrusu (Budget Line)
• Dogrunun egimi bize harcanan para miktari
  degismeden, bir malin digeri yerine ikame
  edilebilme oranini vermektedir.

41
Bütçe Kisiti

• Bütçe Dogrusu
• Dikey kesen bize (I/PY), I geliri ile satin
  alinabilecek maksimum Y mali miktarini ifade
  eder.
• Yatay kesen (I/PX), I geliri ile satin
  alinabilecek maksimum X mali miktarini verir.

42
Bütçe Kisiti

• Gelir ve Fiyatlarin Degismesi
• Gelirin Degismesi
• Gelirin artmasi bütçe dogrusunun disa dogru
  paralel kaymasina yol açar (çünkü fiyatlar sabit).

43
Budget Constraints

• Gelir ve Fiyat Degismelerinin Etkileri
• Gelirin Degismesi
• Gelirde bir düsme bütçe dogrusunu içe dogru
  paralel kaydirir (fiyatlar sabit)

44
Bütçe Kisiti
Giyim (Y)
80
60
40
20
Gida(X)
80
120
160
40
0
45
Bütçe Kisiti

• Gelir ve Fiyat Degismelerinin Etkileri
• Fiyat Degisimleri (Price Changes)
• Bir malin fiyati degisirse, bütçe dogrusu döner
  (egim degisir)

46
Budget Constraints
Giyim (Y)
40
Gida (X)
80
120
160
40
47
Bütçe Kisiti

• Gelir ve Fiyat Degismelerinin Etkileri
• Fiyat Degisimleri (Price Changes)
• Fiyatlar, fiyat orani degismeyecek biçimde bir
  degisiklik gösterirse bütçe dogrusunun egimi
  degismez.

48
Tüketici Dengesi

• Tüketici gelir kisiti altinda faydasini maksimize
  edecek mal bilesimini tercih edecektir.

49
Tüketici Dengesi

• Faydayi Maksimum Yapan Mal Demeti Iki Kosulu
  Yerine Getirmelidir
• 1) Bütçe dogrusu üzerinde yer almalidir.
• 2) Tüketiciye en çok tercih edilen mal
  bilesimini saglamalidir.

50
Tüketici Dengesi

• Farksizlik Egrisinin Egimini Hatirlayalim

Bütçe Dogrusunun egimi ise
51
Tüketici Dengesi

• Dolayisiyla, dengenin saglandigi noktada
  asagidaki esitlik geçerli olacaktir

52
Tüketici Dengesi

• Marjinal ikame orani, mallarin fiyatlari oranina
  esit oldugu noktada tüketicinin faydasini
  maksimum yaptigi söylenebilir.

53
Tüketici Dengesi
Giyim (Y)
40
30
20
40
80
20
0
Gida (X)
54
Tüketici Dengesi
Giyim (Y)
PY 2 PX 1 I 80
40
30
20
40
80
20
0
Gida (X)
55
Tüketici Dengesi
PY 2 PX 1 I 80
Giyim (Y)
40
30
20
40
80
20
0
Gida (X)
56
Tüketici Dengesi
Köse Çözümü

• Köse çözümü (corner solution) tüketici bir maldan
  çok miktarda satin alip diger maldan hiç satin
  almazsa ortaya çikar.
• Bu durum farksizlik egrileri eksenlere teget
  oldugunda ortaya çikar.
• MRS fiyat oranlarina (PA/PB) esit degildir.

57
Köse Çözümü
Eskimo
A
B
Dondurma
58
Tüketici Dengesi

• Köse Çözümü
• B noktasinda, MRSgt bütçe dogrusunun egimi
  (fiyatlar orani).
• Tüketici dondurma elde etmek için elindeki tüm
  eskimolari vermeye razi.
• Böylece, verecek eskimo kalmiyor!

59
Tüketici Dengesi

• Köse Çözümü
• Köse çözümünde marjinal ikame orani fiyatlar
  oranina esit olmak durumunda degildir.
• Kisaca

60
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri
Marjinal Fayda

• Marjinal Fayda (Marginal utility) bir maldan ek
  bir birim tüketildiginde tüketicinin elde ettigi
  ek fayda miktarina denir.

61
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri
Marjinal Fayda

• Örnek
• Tükettigimiz gida miktari 0dan 1e yükseldiginde
  marjinal fayda 9 olabilir.
• 1den 2ye MU 7
• 2den 3e MU5
• Gözlem Marjinal fayda azalmaktadir

62
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri
Azalan Marjinal Fayda Ilkesi

• Azalan marjinal fayda ilkesi (the principle of
  diminishing marginal utility) bir maldan
  tüketilen miktarlar arttikça yapilan ek
  tüketimler bireyin faydasina giderek daha düsük
  katkilar saglar.

63
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Marjinal Fayda ve Farksizlik Egrisi
• Farksizlik egrisi üzerinde hareket ettigimizde,
  birinci maldan (gida, X) tükettigimiz miktar
  arttikça elde edilen ek fayda diger maldan
  (giyim, Y) vazgeçilen miktarin getirdigi fayda
  kaybini karsilamalidir.

64
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Formel olarak

65
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Yeniden düzenlersek

66
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Çünkü

kisaca
olacaktir.
67
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Tüketiciler faydalarini maksimize ettiklerinde

• MRS ayni zamanda mallarin marjinal faydalari
  oranina esit oldugu için su ifadeyi yazabiliriz

68
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Bu ifade bize fayda maksimizasyonu için gerekli
  sarti verecektir

69
Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri

• Toplam fayda, gelir her tüm mallar için harcanan
  son para biriminin (, YTL vs) sagladigi ek fayda
  esit oldugunda maksimum olur.
• Bu ilke es-marjinallik ilkesi olarak bilinir
  (equal marginal principle).

70
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Tüketici fiyatlari endeksi (TÜFE) tüketim
  mallarindan olusan tipik bir mal demetinin
  maliyetinin baz yili maliyetine orani biçiminde
  hesaplanir.

71
Hayat Pahaliligi Endeksleri Cost-of-Living
Indexes

• Örnek
• Sirin ile Asli benzer (ayni) tercihlere sahip iki
  kardestir.
• Sirin 2000 yilinda üniversiteye basladiginda
  bütçesi 500 YTL idi.
• Asli 2005 yilinda üniversiteye basladi ve ailesi
  ona satin alma gücü olarak Sirine verilen
  miktara esit para verecekleri sözü vermistir.

72
Hayat Pahaliligi Endeksleri
2000 (Sirin) 2005 (Asli)

• Kitap fiyatlari 20/kitap 100/kitap
• Kitap Sayisi 15 6
• Yiyecek Fiyatlari 2.00/kg. 2.20/kg
• Yiyecek Miktari 100 300
• Harcamalar 500 1,260

73
Hayat Pahaliligi Endeksleri
74
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Asli için ayni fayda düzeyini yakalamak ancak 760
  YTL fazla vermek ile mümkün olur.
• Bu durumda ideal yasam pahaliligi endeksi (ideal
  cost-of-living index)1,260/500 2.52 veya yüzde
  olarak 252 olacaktir.
• Bunun anlami, geçen süre içinde yasam yüzde 152
  daha pahali hale gelmistir.

75
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Kitaplar (dönem)
25
20
15
10
5
Gida (kg/dönem)
450
0
600
50
100
200
250
300
350
400
550
500
76
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Ideal yasam standardi endeksi (ideal cost of
  living index) kisaca belli bir fayda düzeyini
  elde etmek için baz yilina (2000) kiyasla cari
  yildaki (2005) maliyetini gösterir.

77
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Bu basit hesaplamalari ekonomi genelinde yapmak,
  büyük ölçüde bilgi toplanmasini gerektirir.
• Tüketici Fiyatlari Endeksi (TÜFE) gibi Fiyat
  endeksleri (Price indexes), baz yili için sabit
  bir mal sepeti kullanir.
• Buna Laspeyres fiyat endeksi adi verilir.

78
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Laspeyres Endeksi

• Laspeyres endeksi
• Tüketicinin baz yilinda seçtigi mal sepetini
  satin almak için cari yilda satin almak için
  gerekli olan para miktarinin, ayni mal demetini
  baz yili fiyatlariyla satin almak için gerekli
  para miktarina bölünmesiyle elde edilir.

79
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Aslinin Laspeyres hayat pahaliligi endeksini
  hesaplayalim
• Satin alinan miktarlari ablasinin 2000 yilinda
  satin aldigi miktarlar olarak sabit tutarak ve
  fiyatlari cari fiyatlarla yani 2005 fiyatlariyla
  harcamalari 1,720 (100 x 2.20 15 x 100)

80
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Bu durumda yasam maliyetleri için uyarlanma 1,220
  YTL olmaktadir.
• Laspeyres endeksi 1,720/500 344.
• Bu endeks yasam pahaliligindaki gerçek artisi
  abartmaktadir.

81
Cost-of-Living Indexes
kitaplar (dönem)
25
20
15
10
5
l2
Gida (kg/dönem)
450
0
600
50
100
200
250
300
350
400
550
500
82
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Sizce
• Laspeyres endeksi yasam pahaliligindaki artisi
  her zaman oldugundan fazla mi gösterir?
• Evet!
• Laspeyres endeksi fiyatlar degistikçe
  tüketicilerin buna tepki vermedigini ve ayni
  miktarlari satin almaya devam ettiklerini
  varsaydigi için yasam pahaliligini oldugundan
  fazla gösterir.

83
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Evet!
• Tüketici göreli olarak daha ucuz hale gelen
  mallardan satin aldigi miktarlari arttirarak ve
  pahali hale gelen mallardan satin aldigi
  miktarlari azaltarak ayni fayda düzeyini ayni mal
  demetini satin almadan elde edebilir.

84
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Paasche Endeksi
• Alternatif olan bu endeks cari yildaki mal
  demetini cari fiyatlarla satin almak için gerekli
  harcamalarin, ayni mal demetini baz yili
  fiyatlariyla satin almak için gerekli harcamalara
  bölerek elde edilir.

85
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Bu Iki Endeksin Karsilastirilmasi

• Her iki endeks baz yili ve cari yil fiyatlarini
  kullanir.
• Bununla birlikte, Laspeyres endeksi baz yili
  tüketim miktarlarini baz alir. Paasche endeksi
  cari yilin tüketim miktarlarini baz alir (Xt ve
  Yt)

86
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• Laspeyres ve Paasche endeksleri asagidaki
  denklemlerle ifade edilebilir

Y
P
X
P

b
Yt
b
Xt


LI

Y
P
X
P
b
Yb
b
Xb
87
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Endeksleri Karsilastirma

• Iki tip ürün tükettigimizi kabul edelim
• Yiyecek (X) ve Giyecek (Y)

88
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Endeksleri Karsilastirma

• Verilenler
• PXt PYt cari yil fiyatlarini
• PXb PYb baz yili fiyatlarini
• Xt Yt cari yilda tüketilen miktarlari
• Xb Yb baz yilinda tüketilen miktarlari
• ifade etmektedir.

89
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Endeksleri Karsilastirma

• Sirin (2000)
• Cari fiyatlarla, baz yilinda satin alinan
  miktarlarin maliyeti 1,720 (100 kg x 2.20/kg
  15 kitap x 100/kitap)
• Ayni mal sepetinin baz yili fiyatlariyla maliyeti
  500 (100 kg x 2.00/kg 15 kitap x 20/kitap)

90
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Endeksleri Karsilastirma

• Sirin (2000)

91
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Endeksleri Karsilastirma

• Sirin (2000)
• Cari yildaki mal demetini cari fiyatlarla satin
  almanin maliyeti 1,260 (300 kg x 2.20/kg 6
  kitap x 100/kitap)
• Ayni mal sepetinin (cari yil) baz yili
  fiyatlariyla maliyeti 720 (300 kg x 2/kg 6
  kitap x 20/kitap)

92
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Endeksleri Karsilastirma

• Sirin (2000)

93
Hayat Pahaliligi Endeksleri
Paasche Endeksi

• Paasche endeksi de bireyin cari yildaki mal
  demetini baz yilinda satin alacagini varsayarak
  yasam pahaliligini oldugundan küçük gösterme
  egilimi tasir.

94
Hayat Pahaliligi Endeksleri

• 1995 yilindan itibaren gelismis ülkelerden
  baslayarak hükümetler reel GSYIH hesaplarindan
  zincir agirlikli (chain-weighted) fiyat
  endeksleri kullanmaya baslamislardir.
• Bu yöntem fiyatlarin hizli degismesi ve uzun
  dönem karsilastirmalarda agirliklarin degismesi
  sonucu ortaya çikan sorunlari asmak için
  gelistirilmistir.

95
Hayat Pahaliligi Endeksleri
TÜFEnin Yanli Olmasi

• Sira Sizde!
• Hükümetin, emeklilerin gelirlerini yasam
  pahaliliginin olumsuz etkilerinden korumak için
  TÜFE endeksini (Laspeyres) kullanmaya karar
  vermesi nasil etkiler yaratir?