MIKRO-IKTISAT

1

• MIKRO-IKTISAT
• Ders 9
• Tekelci Rekabet ve Oligopol

2
Tartisilacak Konular

• Tekelci Rekabet
• Oligopol
• Fiyat Rekabeti
• Rekabete karsi Birlesme Mahkum Açmazi

3
Tartisilacak Konular

• Mahkum Açmazinin Oligopol Fiyatlamasi Açisindan
  Önemi
• Kartel

4
Tekelci Rekabet

• Tekelci rekabet piyasalari tam rekabet
  piyasalarina su iki açidan benzerler (1)
  piyasada çok sayida firma vardir ve (2) piyasaya
  girisin önünde engeller yoktur.
• Fakat tam rekabet piyasasindan farklilastirilmis
  ürün üretilmesi bakimindan ayrilir.

5
Tekelci Rekabet

• Özellikleri
• 1) Çok sayida firma
• 2) Serbest giris-çikis
• 3) Farklilastirilmis Ürün (kalite, görünüm veya
  marka asinaligi bakimindan farkli), fakat hala
  ürün ikame edilebilir.

6
Tekelci Rekabet

• Firmalarin tekel gücü büyük ölçüde firmanin
  ürününü rakip firmalarinkinden farklilastirma
  derecesine baglidir.
• Ürün farklilastirmasi arttikça malin talep
  esnekligi düsecek ve fiyat yükselecektir.
• Tekelci rekabete örnek piyasalar
• Dis macunu
• Sabun ve deterjan sanayi

7
Tekelci Rekabet

• Tekelci Rekabet Piyasasini Yaratan Özellikler
• Tekelci Rekabetin 2 Çarpici Özelligi Vardir
• Firmalar farklilastirilmis fakat ikamesi yüksek
  ürünler satarak rekabet eder (talebin çapraz
  esnekligi oldukça yüksek fakat sonsuz degil)
• Piyasaya giris-çikis serbesttir.

8
Kisa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet
Piyasasindaki Firmanin Dengesi
/Q
/Q
Kisa Dönem
Uzun Dönem
Miktar
Miktar
9
Kisa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet
Piyasasindaki Firmanin Dengesi

• Gözlemler (Kisa-Dönem)
• Tekelde oldugu gibi tekelci rekabette firma
  negatif egimli talep egrileriyle çalisirlar. (mal
  farklilastirmasindan dolayi)
• Ikameden dolayi talep oldukça esnektir
• MR lt P
• MR MC iken karlar maksimum olur.
• PgtAC oldugu için kar pozitiftir.

10
Kisa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet
Piyasasindaki Firmanin Dengesi

• Ancak Uzun Dönemde
• Pozitif kar yeni firmalari çeker, giris engeli
  olmadigi için yeni firmalar endüstriye girer.
• Eski firmalarin talebi DLRye düser.
• Firmanin çikti ve fiyat düzeyi düser
• Uzun dönemde AC egrisi Talebe teget olacagi için
  (P AC), firmanin ekonomik kari sifir olacaktir.

11
Tam Rekabet ve Tekelci Rekabet Piyasasinin
Karsilastirilmasi
Tekelci Rekabet
Tam Rekabet
/Q
/Q
Miktar
Miktar
12
Tekelci Rekabet

• Tekelci Rekabet ve Iktisadi Etkinlik
• Tekelci Rekabetin oldugu bir endüstride
  etkinsizligin iki kaynagi vardir
• 1. Tekel gücü (farklilastirmadan kaynaklanan) tam
  rekabetten daha yüksek bir fiyata neden olmakta
  (PgtMC). Fiyat MC D, noktasina düsürülecek
  olursa tüketici ranti sari renkli üçgen kadar
  artacaktir.

13
Tekelci Rekabet

• 2) Tekelci rekabette firmalar eksik kapasite ile
  çalisir ve çikti ACnin minimum noktasina denk
  düsen çikti düzeyinin altindadir
• Bu iki etkinsizlik kaynagi tüketicilerin refahini
  düsürmesine ragmen, farklilastirilmis ürün
  yelpazesinin sagladigi kazançlar bu kayiplari
  kolayca telafi edebilir.

14
Oligopol

• Oligopolcü piyasalarda çok az sayida firma
  birbiriyle rekabet etmektedir. Yeni firmalarin
  piyasaya girmesi de kisitlanmistir
• Özellikleri
• Az sayida firma
• Ürün farklilastirmasi olabilir veya olmayabilir
• Giris engellerinden dolayi firmalar uzun dönemde
  önemli karlar elde ederler.

15
Oligopol

• Örnekler
• Otomotiv
• Demir-Çelik
• Alüminyum
• Petro-Kimya Ürünleri
• Elektrikli Araçlar
• Bilgisayarlar

16
Oligopol

• Giris Engelleri
• Dogal Giris Engelleri
• Ölçek ekonomileri (Scale economies)
• Patentler (Patents)
• Teknoloji (Technology)
• Isim Kullanma, Marka

17
Oligopol

• Bunlara ek olarak endüstrinin içindeki firmalar
  girisi engelleyecek stratejik kararlar
  uygulayabilirler.
• Stratejik Uygulamalar
• Piyasayi mala bogmak
• Gerekli bir girdiyi kontrol etmek

18
Oligopol

• Oligopol bir firmayi yönetmek zordur çünkü
  fiyatlandirma, çikti, reklam ve yatirim kararlari
  önemli stratejik mülahazalari gerektirir.
• Oligopolcü bir firmanin yöneticileri kendilerini
  rakip firmalarin yerine koyarak ne yapacaklarini
  tahmin ederek karar vermek zorundadirlar
  (stratejik kararlar ve rakiplerin tepkileri)

19
Oligopol

• Oligopolcü Bir Piyasada Denge
• Tam rekabet, tekel ve tekelci rekabette üretici,
  çikti ve fiyat kararlari verirken rakiplerin
  davranislarini dikkate almak zorunda degildir.
• Oligopolde ise, üreticiler fiyat ve üretim
  miktari kararlarini verirken rakiplerinin
  verecegi tepkileri hesaba katmak zorundadirlar.

20
Oligopol

• Bu mantik bize oligopol piyasasinda dengeyi
  belirlemek için bir zemin saglamaktadir.
• Dengenin Tanimi
• Firmalar yapabileceklerinin en iyisini yapar
  çikti ve fiyatlarini degistirmeleri için herhangi
  bir neden yoktur
• Tüm firmalar rakiplerinin davranislarini hesaba
  katarak karar verecegini bilir.

21
Oligopol

• Nash Dengesi
• Rakibin uyguladigi karar veri iken her firma
  yapabileceginin en iyisini yapar.
• ? Kavram ilk olarak 1951 yilinda matematikçi John
  Nash tarafindan ortaya atilmistir.

22
Oligopol

• Cournot Modeli
• Düopol
• Iki firma birbiriyle rekabet etmektedirler
• Her bir firma homojen bir ürün üretmekte ve
  piyasa talep egrisini bilmektedir.
• Diger firmanin üretim düzeyinin sabit olacagi
  varsayilmaktadir
• Her bir firma üretim düzeyini belirlerken karsi
  tarafi (rakibi) dikkate almak zorundadir

23
1. Firmanin Üretim Düzeyi Karari
P1
2. Firma 100 birim üretirse, 1. Firma kaç birim
üretir?
Q1
24
Oligopol (Oligopoly)

• Cournot Modelinin temel özelligi karsi firmanin
  üretim düzeyini degistirmeyecegini kabul etmesi
  ve buna dayanarak kendisinin ne kadar üretecegine
  karar vermesidir.
• Tepki egrisi (Reaction Curve)
• Bir firmanin (1. Firma) karlarini maksimize eden
  çikti düzeyleri, 2. firmanin beklenen üretim
  düzeylerinin azalan bir fonksiyonudur.

25
Tepki Egrileri ve Cournot Dengesi
Q1
100
75
50
25
Q2
25
50
75
100
26
Oligopol (Oligopoly)
Böylece denge çikti düzeyleri iki tepki egrisinin
kesistigi noktada elde edilir. Örnek Dogrusal
Talep Egrisi

• Cournot Dengesine Örnek
• Düopol (Duopoly)
• Piyasa talebi P 30 - Q
• burada Q Q1 Q2
• MC1 MC2 0

27
Oligopol (Oligopoly)
Dogrusal Talep Egrisi

• Cournot Dengesine Örnek
• 1. Firmanin Tepki Egrisi

28
Oligopol (Oligopoly)
Dogrusal Talep Egrisi

• Cournot Dengesine Örnek

29
Oligopol (Oligopoly)
Dogrusal Talep Egrisi

• Cournot Dengesi

30
Düopol Örnegi
Q1
Talep egrisi P 30 - Q ve her iki firmanin
marjinal maliyeti sifir ise.
Q2
31
Oligopol (Oligopoly)
Bu iki firma birlesme karari alirsa ne
olur? Birlesme durumunda kar maksimizasyonu
32
Cournot Modeli Üzerine Bir Not

• Ne yazik ki, Cournot modeli bize uyum sürecinin
  dinamigine iliskin herhangi bir sey söylemez.
  Gerçekte, uyum sürecinde modelin en önemli
  varsayimi olan (firma rakip firmanin üretimini
  sabit kabul etmesi) çogu kez yerine
  gelmemektedir. Böylece denge konusuna
  odaklaniyoruz.

33
Oligopol (Oligopoly)
Birlesme Durumunda Kar Maksimizasyonu

• Sözlesme Egrisi
• Q1 Q2 15
• Sözlesme egrisi birlesme durumunda karlari
  maksimize eden tüm Q1 ve Q2 bilesimlerini verir.
• Q1 Q2 7.5
• Cournot dengesine göre daha az çikti ve daha çok
  kar ile sonuçlanmaktadir. (önceki örnegi
  hatirlayalim)

34
Düopol (Duopoly) Örnegi
Q1
30
Q2
30
35
Ilk Hareket Edenin Avantaji--Stackelberg Modeli

• Varsayimlar (Assumptions)
• Bir (dominant) firma çikti düzeyini önce
  belirleyebilir
• MC 0
• Piyasa talebi P 30 - Q burada Q toplam çikti
• 1. firma çikti düzeyini önce belirlemis olsun ve
  2. firma daha sonra çikti kararini versin.

36
Ilk Hareket Edenin Avantaji--Stackelberg Modeli

• Cournot modeli iki firmanin çikti kararlarini
  ayni anda verdigini varsaymaktadir.
• Eger firmalardan biri kararini önce verirse ne
  olur?
• 1. Firma
• 2. firmanin tepki egrisini dikkate almalidir
• 2. Firma
• 1. firmanin çiktisini veri olarak almaktadir ve
  kendi çikti düzeyini Q2 15 - 1/2Q1 tepki
  egrisi çerçevesinde belirlemektedir.

37
Ilk Hareket Edenin Avantaji--Stackelberg Modeli

• 1. Firma
• Q1 düzeyini öyle bir noktada belirleyecek ki

38
Ilk Hareket Edenin Avantaji--Stackelberg Modeli

• Q2 yerine 2. firmanin tepki egrisini yazarsak

39
Ilk Hareket Edenin Avantaji--Stackelberg Modeli

• Sonuç
• 1. firmanin çiktisi, 2. firmanin çiktisindan iki
  kat daha fazladir.
• 1. firmanin karida, 2. firmanin firmanin iki
  katidir
• Ilk hareket edenin avantaji nerden gelmektedir?

40
Hangi model (Cournotmu Stackelbergmi) daha
uygundur? Endüstri birbirine benzer firmalardan
olusuyorsa (hiçbirinin önemli bir isletme
avantaji veya lider olma durumu yoksa), Cournot
modeli daha uygun olacaktir.Fakat büyük bir
firma endüstride yeni ürün sürme veya fiyat
belirleme konusunda öne çikiyorsa, Stackelberg
modeli daha gerçekçi olacaktir.
41
Stackelberg modelinin ilk hareket edene iliskin
tahminleri, degisken miktar degil fiyat oldugunda
mi gerçeklesir?Yanit hayir. Çünkü ilk hareket
eden firma diger firmaya küçükte olsa fiyat kirma
ve piyasanin daha büyük payini ele geçirme
firsati verir.
42
Fiyat Rekabeti ve Bertrand Modeli

• Oligopolde rekabet çikti yerine fiyat konusunda
  ortaya çikabilir.
• Bertrand Modeli, homojen ürünlerin üretildigi
  oligopol bir piyasada fiyat rekabetini göstermek
  için kullanilir.
• Bertrand modeli Cournot modeline benzer, sadece
  düopolcü ayni anda miktar yerine fiyati seçer.

43
Bir Örnek

• Homojen bir ürün üreten iki firma oldugunu
  varsayalim. Yine, sabit maliyetlerin sifir
  oldugunu ancak her iki firma için marjinal
  maliyetin (MC) 3 oldugunu kabul edelim. Bu
  düopol piyasasinda fiyat su fonksiyona göre
  belirlenmektedir P30-Q (bu piyasada Qq1q2).
  Her bir firmanin çikti ve karini hesaplayiniz
• A. Cournot modeli
• B. Bertrand modeli

44

• Cournot Modeli (A)

45
(No Transcript)
46
Bertrand Modeli(B)
Bertrand Modelinde firmalarin (miktar degil)
fiyat rekabetine girdiklerini varsaymaktayiz.
Tüketiciler en-düsük fiyata satan firmadan satin
almayi tercih etmektedirler. Fiyat düsürmeye
egilimi agir basacagi için Nash dengesi PMC olan
rekabetçi denge olacaktir, Yani
47
B Kismi

• Nash dengesi
• P MC P1 P2 3
• P30-Q
• 330-Q
• Q 27 Q1 Q2 13
• ?TR-TCPQ-TC327-3270
• Bertrand modeli stratejik olan degiskenin (fiyat
  veya miktar) önemini göstermektedir.

48
Fiyat Rekabeti
Bertrand Modeli

• Bertrand modeli pek çok yönden elestirilmektedir
• 1) firmalar homojen ürün üretiyorsa, fiyat degil
  miktar belirleyerek rekabet etmeleri daha
  dogaldir.
• 2) Firmalar fiyati belirleseler ve ayni fiyati
  uygulasalar bile firmalarin piyasa paylarina
  iliskin hiçbir bilgi vermemektedir.

49
Fiyat Rekabeti

• Farklilastirilmis Ürün Olmasi Durumunda Fiyat
  Rekabeti
• Oligopol piyasalar çogu kez farklilastirilmis
  ürünlere sahiptir.
• Piyasa paylari bu durumda sadece fiyatlarca
  degil, dizayn, performans ve dayaniklilik
  fakliliklarinca belirlenir.

50
Fiyat Rekabeti
Farklilastirilmis Ürünler

• Benzer biçimde Nash Dengesi firmalarin tepki
  egrilerinin kesistigi noktada gerçeklesir.
• Varsayimlar
• Düopol
• FC 20
• VC 0

51
Fiyat Rekabeti
Farklilastirilmis Ürünler

• 1. Firma Talebi Q1 12 - 2P1 P2
• 2. Firma Talebi Q2 12 - 2P1 P1
• P1 ve P2 1. ve 2. firmanin fiyatlari
• Q1 ve Q2 firmalarin satis miktarlari

52
Fiyat Rekabeti
Farklilastirilmis Ürünler

• Fiyatlar ve Çiktinin Belirlenmesi
• Ayni anda fiyatlar belirleniyor

53
Fiyat Rekabeti
Farklilastirilmis Ürünler

• 1. Firma P2 sabit kabul edilirse

54
Fiyatlarda Nash Dengesi
P1
P2
55
Fiyatlarda Nash Dengesi

• Firmalar fiyatlarini bagimsiz olarak belirlemek
  yerine, anlasma yoluna giderek ayni fiyati
  belirleyecek olurlarsa, daha yüksek bir fiyat ve
  daha az arz miktarini tercih edeceklerini kolayca
  görebiliriz.
• ?T ?1 ?2(12P-2P2P2)(12P-2P2P2)-220
• (24P-4P22P2)-4024P-2P2-40

56
Rekabete Karsi Anlasma Mahkum Açmazi

• Firmalar neden tekel gibi hareket ederek ortak
  karlarini maksimize edecek bir fiyat
  belirlemezler? Çünkü 1) Kartel olusturmak güçtür
  (firmalar anlasmaya uymayabilir), ve 2)
  anti-tröst ve kartel yasalarina aykiridir.
• Bu gibi durumlarda Oyun teorisi optimum
  stratejiyi verebilir

57
Rekabete Karsi Anlasma Mahkum Açmazi

• Verilenler

58
Rekabete Karsi Anlasma Mahkum Açmazi

• Olasi Fiyatlandirma Sonuçlari

59
Fiyatlandirma Oyunu

Firma 2
Dominant strateji
Fiyat 4
Fiyat 6
Fiyat 4
Firma 1
Firma 6
60
Rekabete Karsi Anlasma Mahkum Açmazi

• Bu iki firma isbirligi içermeyen bir oyun
  oynamaktadir.
• Her bir firma bagimsiz olarak digerinin alacagi
  tavri da dikkate alarak kendi yararini maksimize
  etmeye çalisir.
• Soru neden her iki firma daha yüksek kar
  getirmesine ragmen 6 yerine 4 fiyatini
  seçmektedir? Çünkü birbirlerine güvenmiyorlar,
  biri fiyatlari düsürerek piyasada aslan payini
  alabilir.

61
Rekabete Karsi Anlasma Mahkum Açmazi

• Iki firma kendi aralarinda yaptirimi olan bir
  sözlesme imzalamadiklari sürece dominant
  stratejiyi seçeceklerdir.
• Oyun Teorisinde Mahkum Açmazi olarak bilinen
  örnek oligopolcü firmalarin karsilastigi problemi
  çok iyi açiklamaktadir.

62
Rekabete Karsi Anlasma Mahkum Açmazi

• Senaryo
• Iki süpheli birlikte cinayet islemekle
  suçlanmaktadir.
• Iki süpheli ayri hücrelerde tutulmaktadir ve
  kendi aralarinda iletisim yoktur.
• Her birine ayri ayri suçlarini itiraf etmeleri
  istenmektedir.

63
Mahkum Açmazi Kazanç-Kayip Matrisi
Mahkum B
Dominant Strateji
Öterse
Susarsa
Öterse
Mahkum A
Ötmeyi Tercih Edermisiniz?
Susarsa
64
Her biri kendisi konusmazsa kendisinden
yararlanilmasindan çekinmektedir. Sonuç
olarak, her ikisi ötecek ve herbiri 5 yil hapis
yatacaktir.
65
Kazanç-Kayip Matrisi

• Sonuçlar Oligopol Piyasalarinda
• 1) Anlasma daha yüksek karlara yol açar.
• 2) Açik ve zimni anlasma olasidir
• 3) Bir kez anlasma olunca, fiyatlari düsürüp
  karini arttirma motifi önemli hale gelir.

66
Mahkum Açmazi ve Oligopolde Fiyatlama

• Oligopolcü Davranislarina Iliskin Bazi Gözlemler
• 1) Bazi oligopol piyasalarinda, zaman içinde
  tahmin edilebilir bir fiyatlandirma ortami
  olusabilir ve arzulanan birlikte hareket söz
  konusu olabilir.

67
Mahkum Açmazi ve Oligopolde Fiyatlama

• Oligopolcü Davranislar
• 2) Diger bazi oligopol piyasalarinda ise,
  firmalar asiri kavgaci olabilir ve birlikte
  hareket mümkün olmayabilir.
• Firmalar fiyat degisimlerinde gönülsüzdür çünkü
  rakip benzer biçimde tepki verir.
• Bu durumda fiyatlar oldukça kati olur.

68
Fiyat Katiligi ve Dirsekli Talep Egrisi

• Örtük olarak birlikte hareket kirilgan oldugu
  için oligopolcü firmalar maliyetler veya talepte
  degisme olsa bile istikrarli bir ortami arzu
  ederler.
• Mahkum Açmazi (Prisoners Dilemma) oligopol
  piyasalarda fiyat katiligi yaratir.
• Fiyat katiligi dirsekli talep egrisinin temelini
  olusturur.
• Her firma fiyati cari fiyatin (P) üzerine
  çikaracak olursa, hiçbir rakip fiyatini
  yükseltmeyecegi için piyasa payinin büyük
  bölümünü kaybedecektir.

69
Dirsekli Talep (Kinked Demand) Egrisi
Fiyat
Miktar
70
Dirsekli Talep Egrisi
Fiyat
Miktar
MR
71
Mahkum Açmazinin Oligopolde Fiyatlandirmaya
Etkileri
Dirsekli Talep egrisi modeli firmalarin P
fiyatina nasil ulastiklarina iliskin bir
açiklama getirmedigi için elestirilmistir

• Fiyat Sinyali ve Fiyat Liderligi
• Bir firma diger firmalarin kendisini takip
  edeceklerini umarak fiyat artisi yapacagini
  açiklarsa bu bir tür zimni anlasmadir

72
Mahkum Açmazinin Oligopolde Fiyatlandirmaya
Etkileri
Fiyat Sinyalleri ve Fiyat Liderligi

• Fiyat Liderligi
• Maliyet ve talep sartlari degistikçe anlasma
  problemli hale gelir.
• Lider yada dominant firmanin fiyata iliskin
  sinyal vermesi bir tür zimni anlasmadir ve bu
  anlasmada çikan sorunlari çözmeye iliskin bir
  girisimdir.

73
Mahkum Açmazinin Oligopolde Fiyatlandirmaya
Etkileri

• Lider Firma Modeli
• Bazi oligopolcü piyasalarda, büyük bir firma
  toplam satislarin önemli bir kismini yapar,
  geriye kalan firmalar piyasanin geri kalan
  kisminin tedarikini saglar.
• Büyük firma daha sonra lider (dominant) firma
  gibi hareket ederek, kendi karini maksimize
  edecek biçimde fiyatlari belirler.

74
Dominant Firmanin Fiyati Belirlemesi
Fiyat
Miktar
75
Kartel (Cartel)

• Kartelde fiyatlandirma dominant firma modeli
  kullanilarak analiz edilebilir.
• Özellikleri
• 1) Fiyat ve miktari belirleyen açik bir anlasma
  vardir.
• 2) Tüm firmalari kapsamayabilir, yine bazilari
  uymama yoluna (cheat) gidebilir.

76
Kartel

• 3) Çogu kez Uluslararasidir

• Basarisiz Kartel Örnekleri
• Bakir
• Kalay
• Kahve
• Çay
• Kakao

• Basarili Kartel Örnekleri
• OPEC
• Uluslar arasi Boksit Birligi
• Avrupa Civa

77
Kartel

• 4) Basarili Olma Sartlari
• Alternatifin kiyasiya rekabet olmasi hile yapmayi
  engeller
• Tekel gücü Potansiyeliesnek olmayan talep
• Talep kati ve MCnin çok üstündeyse
• Kartele üye olmayanlarin arz egrisi esnek
  olmadigi zaman.

78
OPEC Petrol Karteli
Fiyat
Miktar
79
Karteller

• OPEC Kartelinin Özellikleri
• Çok Düsük MC
• Dünya Talebi TD esnek degil
• OPEC-disi ülkelerin arzi kati
• DOPEC oldukça kati

80
OPEC Petrol Karteli
Fiyat
P
QOPEC
Miktar
81
CIPEC Bakir Karteli
Fiyat
Miktar
82
Karteller

• Gözlemler
• Basarili Olmak Için
• Toplam talep oldukça esnek olmalidir.
• Ya kartel Dünya arzinin tamamina yakin bir
  bölümünü kontrol etmeli yada kartel disinda
  kalanlarin arzi esnek olmamalidir.