TAALPROGRAMMA

1
TAALPROGRAMMAS TAAL-LEESMETHODEN NADER
BEKEKEN

• Joop Stoeldraijer (EDUX)
• Kees Vernooy
• (lector Hogeschool Edith Stein)
• Masterclass PO Raad
• najaar 2010

2
Vooraf Wat werkt?

• Onderwijsonderzoek heeft de verplichting
  antwoord te geven op vragen van scholen, ouders
  en beleidsmakers over wat werkt in het
  onderwijs (Slavin, 2004).

3
WAT KOMT ER AAN DE ORDE?

• De plus- en minpunten van gangbare
• en nieuwe programmas en methoden voor
• - groep 1 en 2 (goede leesstart)
• - (vlot)technisch leren lezen, methoden voor
  begrijpend lezen en
• - taalmethoden.

4
Curriculum, instructie, en toetsing centraal
Programmas en methoden
LEERLING RESULTATEN
Instructie Verlengde instructie Klassenmanagement

• Toetsing
• -vroegtijdig signaleren
• methodegebonden
• leerlingvolgsysteem

5
Scholen met risicolezers

• Juist voor scholen met veel risicolezers zijn
  goede programmas en methoden die een
  wetenschappelijke basis hebben van cruciaal
  belang.
• Ze sturen namelijk de instructie van de
  leerkracht en onderwijseffectiviteit is
  instructie-effectiviteit.

6
De effecten van goed lesgeven
(Bevindingen van een meta-analyse)
gt 30
50
5-10
5-10
Hattie (2003, 2005)
7
INFORMATIE PROGRAMMAS EN METHODEN

• www.edux.nl
• Naast elkaar
• www.jsw-online.nl
• Kijk bij archief.

8
Methode en de leerkracht

• Centraal moet hoge kwaliteit van de instructie
  staan de leerkrachten zijn belangrijker dan de
  leesmethoden.
• (Tivnan, Hemphill, Ivins, 2002)

9
Expliciete Instructie voor zwakke leerlingen

• Ik doe het
• Jullie kijken

Jullie doen hetIk kijk
Ik doe hetJullie helpen
Jullie doen hetIk help
Wilhelm, J. D., Baker, T. D., Dube, J. (2001).
Strategic reading Guiding students to lifelong
literacy. Portsmouth, NH Boynton/Cook.
10
Aan de andere kant ..

• De methode stuurt de instructie van de
  leerkracht!

11
Vroege interventies veranderen leesresultaten
Enschedese Leesverbeterplan
5
4
3
Leesniveau van de groep
2
1
3 4 5 6
Groep correspondeert met leeftijd
12
Vergelijking technisch lezen met landelijke
taalpilots (AVI)
13
Resultaten Enschede Begrijpend lezen (juni 2010)
14
SBO De Tender Eind groep 8
15
ONTWIKKELINGEN NIEUWE TAAL-/LEESMETHODEN

• 1- Methoden worden steeds omvangrijker en gaan
  daardoor meer tijd vragen aan de andere kant
  verschijnen er ook methoden die minder tijd aan
  taal besteden
• 2- Bij taalmethoden meer aandacht voor
  woordenschat.
• 3- De meeste methoden worden niet uitgeprobeerd.
• 4- Methoden verschillen sterk van elkaar m.b.t.
  de tijd die ze vragen.
• 5- Opkomst digitale methoden.
• 6- Niet alle methoden zijn even goed!

16
Wat wil de overheid?

• Onderwijsraad/OCW (2006) meer evidence-based
  methoden gewenst!
• Probleem die methoden zijn er eigenlijk nog
  niet.

17
Evidence based methoden

• Taal/-leesinhoudelijke aandachtspunten
• - beginnende geletterdheid
• - leren lezen
• - vlot leren lezen
• - woordenschat
• - leesstrategieën
• - spelling
• - stellen

• Kenmerken van effectief onderwijs
• - doelen
• - tijd
• - expliciete instructie
• - differentiatie
• - vroegtijdig signaleren
• - motivatie
• - monitoren resultaten

18
GEBRUIK VAN METHODEN IN DE PRAKTIJK

• Methoden worden niet goed in-/uitgevoerd
• Een groot probleem het niet doorwerken van
  methoden. Met name een probleem bij het leren
  lezen.
• Een vervolgprobleem lage resultaten en geen
  goede afstemming tussen de groepen.
• Ander probleem handleidingen worden niet
  gebruikt.
• Verklaringen
• Leerkrachten plannen de methode niet in
• Methoden zijn zeer omvangrijk geworden.

19
BETEKENIS GOEDE METHODEN

• De leerkracht heeft goede methoden nodig.
• Een probleem niet alle methoden zijn even goed.
• Veel methoden zijn zeker niet evidence based!

20
Linda B. Gambrell (2008)

• Alle leerlingen hebben tijdens hun
  schoolloopbaan kwalitatief zeer goed
  leesonderwijs nodig!

21
Programmas groep 1 en 2
22
Houd rekening met de leespiramide
23
Wat zijn met name harde voorspellers voor het
toekomstig leren lezen?

• Mondelinge taal
• Letterkennis (o.a. naam kunnen schrijven en
  benoemsnelheid))
• Fonologische vaardigheden de belangrijkste!
• Dit betekent dat de tussendoelen Taalbewustzijn
  en Alfabetisch principe het belangrijkste zijn
  voor het toekomstig leren lezen.

24
Factoren die het leren lezen beïnvloeden

• spraak/taalontwikkeling
  letterkennis (benoemsnelheid)
• ?
  ?
• LEREN LEZEN
• ?
  ?
• fonemisch bewustzijn
  systematische aandacht
• 
  klank-letterkoppeling en
  auditieve synthese

25
Onderzoek naar het voorkomen van Tussendoelen

• Activiteiten opsporen
• Niet extra suggesties of algemene opmerkingen
• Het meest van toepassing
• Niet Boekoriëntatie, maar aspect van
  Boekoriëntatie

26
Boekoriëntatie
27
Verhaalbegrip
28
Functies geschreven taal
29
Relatie gesproken en geschreven taal
30
Taalbewustzijn (fonemisch bewustzijn)
31
Alfabetisch principe
32
Rapport per programma
33
(No Transcript)
34
(No Transcript)
35
(No Transcript)
36
(No Transcript)
37
(No Transcript)
38
(No Transcript)
39
(No Transcript)
40
(No Transcript)
41
Kleuterplein
42
(No Transcript)
43
(No Transcript)
44
(No Transcript)
45
Schatkist of Kleuterplein?

• Tilburg
• 2003
• Eerste aanschaf
• 2370,00
• Overige materialen
• 2400,00
• 16 ankers
• 26 observatiepunten

• Den Bosch
• 2008
• Eerste aanschaf
• 2462,00
• 16 themas
• 52 observatiepunten

46
Schatkist of Kleuterplein?

• Maan-ster-zon
• Leerlijnen mondelinge taal, woordenschat,
  beginnende geletterdheid, beginnende
  gecijferdheid, sociaal-emotionele ontwikkeling
• Routines
• 385 activiteiten tussendoelen (doel 56114
  activiteiten excl.Lettermuur)

• Stapje naar boven-stapje naar beneden
• Leerlijnen taal/lezen (incl. woordenschat),
  rekenen, motoriek, wereldoriëntatie,
  sociaal-emotionele ontwikkeling, muziek
• Routines
• 114 activiteiten tussendoelen (doel 56 48
  activiteiten)

47
GEBRUIK PROGRAMMAS OP 1112 SCHOLENBron
Inspectie van onderwijs (april 2010)

• Schatkist
• Piramide
• Kleuterplein
• Puk Ko
• Eigen programma

• 52
• 12
• 3
• 3
• 16

48
Programmas leren lezen
49
Wat vraagt leren lezen?

• normaal ontwikkelde taalvaardigheid
• kennis van fonologische structuren
• kennis van het alfabetisch principe hoe
  geschreven taal verbonden is met gesproken taal
• letter-klankkoppeling en vlot kunnen lezen
• blootstelling aan geschreven taal

50
Kunnen alle kinderen leren lezen?

• Alle leerlingen zijn in staat om te leren lezen
  mits ze
• vroegtijdig adequate instructie en ondersteuning
  èn
• voldoende tijd
• krijgen.

51
Wat zegt de wetenschap?

• Technisch lezen en woordenschat zijn niet van
• biologische oorsprong.
• Beide leesdimensies zijn sterk afhankelijk van
  de omgeving - thuis, school - waarin kinderen
  opgroeien.

52
Professor Keith Stanovich
Er bestaat sterk en overtuigend bewijs dat
kinderen die slecht starten met lezen zelden
goede lezers worden.
53
Aanvankelijk lezen

• Prijzen ongeveer gelijk
• - Lang zullen ze lezen
• - Leeshuis
• - Leessleutel
• - Veilig leren lezen
• - Leeslijn

54
Lang zullen ze lezen

• Toveren met woorden
• Reanimeren
• Aan het einde remediëren
• Korte lesbeschrijving (één pagina)
• Dunnetjes

55
Leeshuis beginnend lezen

• Ot en Sien-Leesbus-Leeshuis
• Compact (géén knippen/plakken)
• Ambitieus
• Indeling in letters
• Meerdere letters per les (oo, w.t.)
• Steuntje in de rug (stapje vooraf)
• Iedere 14 dagen toetsen
• Computer structureel
• Één AVI-niveau voorsprong (4 maanden)

56
De Leessleutel

• Véél aandacht voor vriendjeslezen, stimuleren
  leesplezier, van alles en nog wat
• Alles is mogelijk directe instructie,
  ervaringsgericht, ontwikkelingsgericht,
  interactief!
• Thuisboekjes
• Véél bijzaken
• Aan het einde remediëren

57
Veilig leren lezen

• Lange traditie
• Grotendeels wetenschappelijk onderbouwd, op
  praktijk gericht
• Uitgebreide software, tv-programmas
• Toetssite, actuele site
• Aanbieding lettervolgorde
• Woordenschat (weinig)

58
Leeslijn

• Individualiserend
• Saai
• Selectie aan de poort (Leespad versus Leesweg)
• Streefniveau groep 3 AVI 0- juni groep 6 AVI 9
• AVI 1-maart groep 6 AVI 9
• AVI 3-eind groep 5 AVI 9
• Leesweg zeer gestructureerd
• Speciaal basisonderwijs

59
Effecten nieuwe methode. Wat be?nvloedt methode
vooral?

• Systematische aandacht letter-klankkoppeling
• Heterogene aanpak
• Volledig doorwerken methode
• Kenmerken effectief onderwijs (het HOE)

60
Essentiële verschillen tussen methoden voor leren
lezen

• Onderzoek vindt dan een combinatie van de
  volgende elementen van effectief onderwijs
  belangrijk
• - doelgerichtheid (minimaal AVI-2/AVI E3)
• - systematische aandacht voor de
  letter/klankkoppeling en auditieve synthese
• - convergente differentiatie (heterogene
  aanpak)
• - expliciete directe instructie
• - tijd (minimaal 400 minuten exclusief
  taalgedeelte)
• - monitoren leesontwikkeling
• Methoden die deze elementen bevatten zijn het
  meest effectief!
• De meeste elementen zijn kenmerken van effectief
  onderwijs!

61
Piramide van interveniëren
5 zal slagen met niveau 1, 2 en 3
ondersteuning. Minimum een dagelijkse sessie
van 30 min Voor 15 van de leerlingen zal
ondersteuning in niveau 1 en 2 voldoende
ondersteuning geven Minimaal 3 x 20 minuten
verlengde instructie sessies per week Voor
80 van de leerlingen zijn problemen niet aan de
orde bij een goed curriculum en voldoende
instructietijd
62
Passend leesonderwijs convergente differentiatie
alle leerlingen
10 20
5
groeps- instructie
verlengde instructie
zeer intensieve instructie
niveau 2
niveau 1
niveau 3
c o n t i n u ü m v a n t i j d e n i n t
e n s i t e i t
63
EFFECTIVITEIT METHODEN VOOR LEREN LEZEN
Naam methode Na te streven doelen Systematische aandacht letter-/klankkoppeling Convergente differentiatie Directe instructie Tijd Totaal
Veilig Leren lezen 5
Leessleutel /- /- /- 3,5
Leeslijn /-1 /- /- /- - 2
Lang zullen ze lezen 5
Leeshuis - 4
ZWALUW - 4

1 Voor zwakke lezers is AVI-1 een voldoende
resultaat.
64
Streefdoelen methodes Aanvankelijk lezen

• Methodes Tijdstip Tijdsbesteding per
  jaar
• Lang zullen ze lezen beheersingsniveau AVI 2 228
  uur
• instructieniveau AVI 3
• Leeshuis zwakke lezers AVI 2/3 120 uur
• meeste leerlingen AVI 4
• De Leessleutel beheersingsniveau AVI 3 240 uur
• minlijn AVI 2
• Veilig Leren Lezen beheersingsniveau AVI 2 304
  uur
• instructieniveau AVI 3
• Leeslijn Leespad
• (goede lezers) AVI 3
• Leesweg AVI 1
• Leesweg
• (zorgleerl.) onder AVI 1 198 uur

65
Tijd per jaar en methode (volgens Stoeldraijer)
66
TIJD EN METHODENper week! (volgens handleiding!)

• Leeshuis
• Leeslijn
• Veilig leren lezen
• Leessleutel
• Lang zullen ze lezen

• 200 minuten (exclusief taal)
• 330 minuten
• 405 minuten (hele groep) en 480 minuten met
  subgroep)(met taal)
• 450 minuten
• 350 minuten (met taal) en 280 minuten (zonder
  taal)

67
Tijd en methoden voor leren lezen (volgens
handleiding)
68
Cruciaal voor methoden leren lezen

• Veel nadruk op automatisering!

69
Monitoring

• Leeslijn twee wegen. Het gevaar dat de leerling
  er niet meer uit komt
• VLL volgt met name op een protocolachtige manier
  de leesontwikkeling (herfstsignalering
  wintersignalering etc.). Verder Toetssite
• Leeshuis elke 14 dagen toetsen
• Lang zullen ze lezen les 8 van elk thema is een
  klassikale toets
• Leessleutel Elke les 9 van ieder thema is een
  toets.
• Kortom alle methoden monitoren de
  leesontwikkeling VLL doet dit het meest
  uitgebreid.

70
Veilig leren lezen

• Lange traditie
• Wetenschappelijk onderbouwd, op praktijk gericht
• Uitgebreide software, tv-programmas
• Toetssite, actuele site
• Aanbieding lettervolgorde
• Woordenschat (weinig)

71
Analyse Stoeldraijer

• nieuwe VLL
• meer nadruk op de elementaire leeshandeling
  minder nadruk structureerwoorden
• meer aandacht automatisering (wisselrijtjes)
• integratie lees-/taalonderwijs
• speelt in op de verschillen tussen leerlingen
  (maan-, zon- en sterkinderen)
• na iedere kern controletaken (tijd)
• woordenschatsuggesties
• toetsservice.

72
Basisleerlingmateriaal VLL

• Leesboekjes maan 1 t/m 12
• Werkboekjes maan
• Ankermaterialen
• Structureerstroken
• Woordendoos
• Letterzetter
• Woordzetter

• Instructiekalenders
• Computerprogramma
• Wandplaten
• Letterlijn
• Klikklakboekjes
• Ringboekjes maan
• Veilig en vlot
• Leesboekjes zon 1 t/m 12
• Werkboekjes zon
• Lettermuur

73
Overbodig leerlingmateriaal

• Speelleesset
• Kopieermap
• Letterdoos
• Reuzenwerkbladen
• Klikklakknieboek
• Ringboekje raket
• Feestneus
• Tip Top
• Stempeldoos
• Humpie Dumpie
• Leesseries

74
Belangrijke nieuw middelen voor interventies

• Toetssite VLL
• Vlot en Veilig zeer belangrijk en effectief voor
  zwakke lezers
• Leerkrachtassistent voor het digibord

75
GEBRUIK PROGRAMMAS OP 1112 SCHOLENBron
Inspectie van onderwijs (april 2010)

• Veilig leren lezen
• Leeslijn
• Leessleutel
• Leeshuis
• Lang zullen ze lezen

• 80
• 14
• 6
• 1
• 1

76
Programmas voortgezet technisch lezen
77

• Vlot lezen is de meest genegeerde
  leesvaardigheid.

Richard Allington
78

• Nauwkeurig en snel kunnen lezen is zo
  fundamenteel voor het leessucces van leerlingen,
  dat het een recht voor leerlingen zou moeten zijn
  dat scholen daaraan aandacht besteden (Kameenui
  en Simmons).

79
Methoden vtl gekoppeld aan een
taal/leesmethode, zoals

• Wie dit leest (geïntegreerd)
• Taalleesland (aparte module Lees maar door)
• Goed Gelezen! (aparte module).
• Tekstverwerken (zowel aparte module als
  computerprogramma)
• Ondersteboven van lezen (geïntegreerd)
• Leeshuis

80
Specifieke methoden voortgezet technisch lezen

• Bijvoorbeeld
• Leestheater
• Goed Gelezen versie 1 en 2
• Lees maar door
• Estafette
• Leesparade
• Lekker Lezen

81
Nieuwe methode

• Strategisch Lezen en Spellen
• Een uitgave van
• Gelling Publishing en Training

82
Waarom nieuwe methode?

• De gehele opzet en methodiek zijn voortgekomen
  uit de ervaringen die Jacques Hoek heeft opgedaan
  - in een periode van 30 jaar - als
  schoolbegeleider op het gebied van lezen en
  spellen en dan met name in achterstandssituaties.
  Mede daardoor is gekozen voor het neurologisch
  model en niet voor het gangbare talige
  interactieve activatiemodel. Dit laatste model
  werkt met name bij kinderen uit talige milieus en
  houdt dus onvoldoende rekening met
  ontwikkelingspsychologische aspecten.

83
Kenmerken methode

• Een compacte en doelgerichte methode zonder
  overbodige oefeningen
• Gebaseerd op recente neurologische inzichten
• Stapsgewijs toewerken naar een hoger niveau
• Visuele en auditieve vaardigheden worden
  stapsgewijs ingeoefend met behulp van
  leesstrategieën.
• Elke stap wordt begeleid en voorgedaan
• Leerlingen leren door nadoen en oefening
• Veel flexibiliteit en ruimte voor differentiatie
• Kinderen die sneller kunnen, kunnen zelfstandig
  verder werken

84
Doelgroep

• De methode is geschikt voor alle kinderen vanaf
  groep 2, die toe zijn aan het leren lezen en
  spellen. Tevens is de methode uitermate geschikt
  voor kinderen in het sbo. Het blijkt dat de
  methode, mede door zijn totaal andere opzet en
  uitgangspunten, heel goed werkt bij kinderen met
  leesproblemen en dyslexie. De methode is geschikt
  voor alle scholen in het primair onderwijs.
  Zowel reguliere basischolen als sbo scholen maken
  reeds gebruik van de methode.

85
Tekst verwerken

• Teksten ongeschikt opbouw
• Veel verschillende lettercombinaties per les

86
Ondersteboven van lezen

• 29 uur technische leeslessen groep 4
• 13 uur technische leeslessen groep 5

87
Leesparade

• 16 weken AVI 2, 16 weken AVI 3
• Geen aandacht voor AVI 7, 8, 9
• Uitgangspunt véél lezen als basis

88
Estafette Nieuw

• Nieuwe AVI-indeling
• Startniveau AVI M3-extra
• Werkt vanuit CITO Leestechniek/Leestempo
• Advies nieuwe AVI-toetsen gebruiken
• Veel leesmateriaal
• Veel leestijd voor groep 7 en 8
• Toetssite

89
Goed Gelezen!

• 3 leerjaren 30 uur per leerjaar
• Geleidelijke opbouw (maar begin te moeilijk)
• Gekoppeld aan BSL (begrijpend en studerend lezen)
• Opdrachten voor zelfstandig werken te moeilijk

90
Leeshuis VTL

• Groep 4 72 uur (½ zw)
• Groep 5 54 uur (½ zw)
• Groep 6 45 uur (½ zw)
• Ook groep 7 krijgt aandacht
• Ambitieus vooral gericht op goede lezers

91
Lekker lezen

• Een gemiddeld kind gaat per 12 weken 1 avi-niveau
  vooruit.
• Heeft een kind meer oefening nodig op een
  avi-niveau, dan kan hij of zij 6 weken langer
  over een avi-niveau doen. Vertragen i.p.v.
  intensiveren dus.
• Nergens wordt gewezen op het belang van
  automatiseren en herhaald lezen.
• Het instructiedeel voor de risicolezers is
  beperkt (2x een half uur in de week).
• Wel teksten voor zwakke lezers in de bovenbouw.
• Aandacht van groep 4 t/m 8 (onderhouden
  leesvaardigheid in groep 7 en 8)

92
Streefdoelen methodes VTLHet bereiken van AVI 9
is het doel bij al deze methodes. Het tijdstip
waarop de doelstelling bereikt moet zijn is
verschillend.

• Methodes Tijdstip
  Tijdsbesteding per jaar
• Leestheater eind groep 6 146 uur
• Goed Gelezen! (nieuw) eind groep 6 90 uur
• Lees maar door eind gr.6 (minimaal 102 uur AVI 6
  voor zwakke lezers)
• Tekst verwerken eind groep 5 120 uur
• Ondersteboven van lezen eind groep 6 63 uur
• Leeshuis eind groep 5 189 uur
• Leesparade voor zwakke lezers 132 uur
• eind groep 5 AVI 6
• Estafette Nieuw nieuwe AVIdoelen 408 uur
• zwakke lezers 568 uur
• Leeslijn Leespad groep 5
  Leesweg maart groep 6 Leesweg zorg juni groep
  6 286 uur
• Lekker lezen
  nieuwe AVIdoelen 268 uur

93
Tijd en methoden(volgens Stoeldraijer)
94
Tijdsbesteding Estafette nieuw
Groep 4 en 5 180 minuten Per week 3
basislessen, 1 toepassingsles
Groep 6, 7, 8 135 minuten Per week 2
basislessen, 1 toepassingsles
95
Leestheater
96
Goed Gelezen (oud), Lees maar door
97
Leesparade, Leeshuis
98
Tekst verwerken, Ondersteboven van lezen
99
Leesweg
100
Leespad, Goed Gelezen 2
101
Methoden voor voortgezet technisch lezen in groep
7 en 8

• Leesparade
• Estafette nieuw
• Leeshuis
• Lekker lezen
• Leeslijn
• Tekstverwerken
• Ondersteboven van
• lezen

• Geen-onvoldoende aandacht
• Veel aandacht (158 uur) heel veel!
• Groep 7 63 uur
• Geen onderhoud ongeveer 10 uur
• 24 uur
• Geen expliciete aandacht
• 11 uur

102
Belangrijk verschil Lekker lezen versus Estafette

• Lekker lezen
• Estafette

• Divergente differentiatie
• Convergente differentiatie

103
GEBRUIK PROGRAMMAS OP 1112 SCHOLENBron
Inspectie van onderwijs (april 2010)

• Estafette
• Leesparade
• Lekker lezen
• Leestheater
• Goed Gelezen. Technisch lezen
• Tekst verwerken. Technisch lezen

• 29
• 6
• 5
• 1
• 14
• 4

104
Begrijpend lezen
105
Waar gaat het bij begrijpend lezen en lezen om te
leren om?

• Het betekenis verlenen aan een tekst en niet aan
  een serie individuele woorden en zinnen (Rapp
  e.a. 2007).
• Het construeren van een samenhangend beeld of
  representatie van de inhoud van de tekst in het
  geheugen.

106
Het begrijpend lezen van leerlingen hangt af van
- Hoe goed ze technisch kunnen lezen
- Hoeveel kennis ze hebben en hoe ze denken
- Hoe gemotiveerd ze voor begrijpend lezen zijn
107
Wat is volgens de wetenschap belangrijk voor
begrijpend lezen?

• Vlot en vloeiend kunnen technisch lezen kan als
  een signaal van goed begrijpend lezen worden
  gezien
• Taal, woordenschat/begripsmatige
  kennis/begrijpend luisteren op oudere leeftijd
  is er een hoge correlatie tussen beg. lezen en
  beg. luisteren.
• Monitoring/metacognitie leerlingen die hun
  begrijpend lezen monitoren weten wat ze begrijpen
  en wat ze niet begrijpen en wat ze moeten doen om
  wat ze niet begrijpen toch te begrijpen.
• Kennis van tekststructuur (kennisgebieden)

108
Perfetti (2009)

• Het monitoren van het begrijpend lezen
  (zelfsturing, metacognitie) is de centrale
  strategie voor het controleren van het
  begrijpen.

109
Misverstand

• Het is een misverstand om te denken, dat het bij
  begrijpend lezen alleen om leesstrategieën gaat!
• Taal, woordenschat/kennis en vlot lezen spelen
  een belangrijke rol bij begrijpend lezen.

110
Hoe effectief zijn leesstrategieën?

• Cito (2007) over leesstrategieën
• Onderwijs in leesstrategieën heeft geen
  faciliterend effect op het kunnen begrijpen of
  interpreteren van teksten of omgekeerd.
• Diverse onderzoeken laten zien, dat
  leesstrategieën zelden een aantoonbaar effect op
  begrijpend lezen hebben, terwijl dit wel
  duidelijk het geval is voor vlot lezen en
  woordenschat.

111
Het kunnen noemen van leesstrategieën in groep 8
(PPON 2007)

• 20 van de leerlingen kan geen strategie noemen
• 40 van de leerlingen kan 1 of 2 strategieën
  noemen
• 40 van de leerlingen kan meer dan 2 strategieën
  noemen

112
Torgesen (2003)

• Er is geen begrijpend leesstrategie die
  moeilijkheden met nauwkeurig en vlot lezen kan
  compenseren.

113
Het belang van (achtergrond)kennis

• .
• Begrijpend lezen vraagt van een leerling vooral
  woordenschat en achtergrondkennis. Instructie van
  begrijpend leesstrategieën kan het ontbreken van
  kennis niet compenseren.
• American Educator, Building Knowledge, Spring
  2006

114
Overig onderzoek over het ontbreken van effecten

• SCO Kohnstamm
• Prof. Kris van den Branden (Leuven) en
  medewerkers van de Universiteit van Gent
• Hirsch The knowledge deficit
• het Zweedse leesonderwijs
• IES-onderzoek

115
Zweedse situatie (2006)

• Onderzoekster Shiel (2006) Budapest, augustus
  2006, IRA-conferentie
• Zweden heeft de beste leesresultaten!
• Maar
• Zweden besteedt geen aandacht aan
  leesstrategieën!
• Vraag Shiel Doen leerlingen het het beste bij
  leerkrachten die het minst begrijpend lezen
  onderwijzen?
• In de praktijk de Zweden laten kinderen veel
  lezen.

116
IES-onderzoek remediërende programmas begrijpend
lezen (februari 2010)

• Vier speciale curricula voor begrijpend lezen
  werden op effectiviteit onderzocht
• Dit onderzoek vond bij 5500 leerlingen plaats
• De methoden waren goed geïmplementeerd.
• De leerlingen die met zon aanpak werkten,
  scoorden lager dan de leerlingen van de
  controlegroep.

117
Amerikaans federaal onderzoek (mei 2009)

• De vier onderzochte methoden voor begrijpend
  lezen laten geen positieve effecten op de
  leesprestaties van kinderen uit risicogroepen
  zien, soms zijn er zelfs negatieve effecten
• De kinderen deden het niet beter dan de kinderen
  van de controlescholen die geen methode hadden
• De methoden waren gebaseerd op onderzoek over
  begrijpend lezen.

118
OMVANG VAN LEZEN EN BEGRIJPEND LEZEN

• Recent vonden we, dat de omvang van het lezen
  van leerlingen in de school één van de
  belangrijkste verschillen in ervaringen was in
  meer of minder effectieve klassen. (Allington,
  2003)
• Stilleesbeleid een must!

119
Kerndoelen begrijpend lezen
plezier

• 9. De leerlingen krijgen in het
  lezen en schrijven van voor hen bestemde
  verhalen, gedichten en informatieve teksten.
• 10. De leerlingen leren bij de doelen onder
  mondeling taalonderwijs en schriftelijk
  taalonderwijs strategieën te herkennen, te
  verwoorden, te gebruiken en te beoordelen.

120
Een groot knelpunt

• Internationaal vergelijkend onderzoek kinderen
  in Nederland en de Verenigde Staten hebben de
  meest negatieve instelling ten opzichte van lezen
  (Twist e.a. 2004).
• In vergelijking met andere landen is in Nederland
  de groep kinderen die thuis nooit leest zeer hoog
  (42 versus internationaal gemiddelde van 32)
  (PIRLS, 2007).
• Het PPON-Leesvaardigheid op het einde van de
  basisschool (april 2007) het enthousiasme van
  leerlingen voor lezen gaat sinds 1993 achteruit.
• Warde e.a. (2007) (Universiteit van Manchester)
  in Nederland en in Verenigde Staten treedt
  duidelijk ontlezing op, terwijl dit in Frankrijk,
  Noorwegen en Groot-Brittannië niet het geval is

121
De zes leesstrategieën van DOINGWHATWORKS
(december 2010)

• Activeren voorkennis, verbinden met persoonlijke
  ervaring, of voorspellen wat in een tekst zal
  gebeuren
• Vragen stellen tijdens het lezen
• Visualiseren van wat is gelezen
• Monitoren of checken of je het begrijpt tijdens
  het lezen
• Afleidingen maken
• Samenvatten of navertellen.
• Toelichting 2, 3 en 6 zijn pas ondersteunende
  strategieën als je begrijpt wat erin de tekst
  staat.

122
Een aantal kenmerken

• Tijd die ze vragen
• Methoden verschillen van elkaar in de tijd die
  ze per jaar vragen Leeshuis vraagt de meeste
  tijd Lees je wijzer het minst.
• Differentiatie
• Van klassikaal/convergent (Leeshuis, Goed
  Gelezen, Tekstverwerken) naar adaptief (Tussen de
  regels en Onderste boven van lezen)

123
vervolg

• Instructietijd
• Ondersteboven voor lezen het meest Lees je
  wijzer het minst
• Extra-tijd zwakke lezers
• Leeshuis het meest Tekstverwerken en Lees je
  wijzer het minst.
• Zelfstandig werken
• Goed gelezen het meest en Tekstverwerken en Lees
  je wijzer het minst.

124
Tijd methodes begrijpend lezen
totaal waarvan ZW
OVL 230,5 0
Leeshuis 246 84
TLL 225 0
TV 125 0
TDR 261 96
GG! 307,5 112,5
125
Aantrekkelijker én effectiever

• Neem de methode die het minst irritatie opwekt
• Géén methode voor begrijpend lezen in groep 4
• Of helemaal geen methode meer.
• Vaak aandacht aan elementaire (evidence based)
  strategieën

126
Evidence-based strategieën voor begrijpend lezen
(Volgens Kees Vernooy en Joop Stoeldraijer,
2007)
voor 1. Waarom ga ik deze tekst lezen?
voor 2. Ik voorspel
voor 3. Wat weet ik al?
tijdens 4. Wat doe ik als ik het niet meer snap?
na 5. Ik visualiseer de tekst (schema, web)
na 6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte)
na 7. Ik stel vragen over de tekst Ben ik te weten gekomen wat ik te weten wilde komen? Wat vind ik van de inhoud? Wat weet ik nog niet? Wat kan ik doen om daar achter te komen?
127
Overzicht Evidence-based strategieën in Tekst
Verwerken In hoeveel lessen van het totaal aantal
lessen per leerjaar staat de evidence based
strategie centraal?
strategie evidence-based groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? niet aan de orde niet aan de orde 0/30 0/30 0/20
2. Ik voorspel 5/30 4/30 0/30 0/30 0/20
3. Wat weet ik al? 4/30 0/30 0/30 0/30 0/20
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? 4/30 0/30 4/30 0/30 0/20
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde 6/30 9/20
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 6/30 10/30 12/30 8/30 0/20
7. Ik stel vragen over de tekst 1/30 2/30 0/30 0/30 0/20
128
Evidence based strategieën in Tekst Verwerken

• De evidence-based leesstrategieën komen in de
  methoden Tekst Verwerken (2006) wel aan de orde,
  maar staan slechts in een gering aantal lessen
  centraal.
• Enkele strategieën staan vooral centraal in de
  lagere groepen, zoals voorspellen en voorkennis
  activeren.
• De evidence-based strategie die het sterkst in de
  methode aanwezig is, is samenvatten.
• De metacognitieve strategieën (Waarom ga ik deze
  tekst lezen? en Wat doe ik als ik het niet meer
  snap?) staan maar heel weinig centraal in de
  lessen.
• De methode besteedt veruit de meeste aandacht aan
  leerdoelen die te maken hebben met het
  interpreteren van de tekst. De vaardigheden die
  hierbij horen (bijvoorbeeld verwijswoorden,
  signaalwoorden, signaalzinnen) zijn volgens onze
  opvatting niet allemaal te relateren aan de
  evidence-based strategieën.

129
Overzicht Evidence-based strategieën in
Leeshuis In hoeveel lessen van het totaal aantal
lessen per leerjaar komt de evidence based
strategie aan de orde?
strategie evidence-based groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde
2. Ik voorspel 10x 7x 3x 7x 7x
3. Wat weet ik al? 5x 7x 6x 7x -
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? 5x - 2x 5x -
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) - - - 13x 11x
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) - 5x 16x 8x 12x
7. Ik stel vragen over de tekst - - - - -
130
Evidence based strategieën in Leeshuis

• De geformuleerde evidence-based leesstrategieën
  komen in de methode Leeshuis niet alle zeven aan
  de orde.
• In Leeshuis is geen aandacht voor strategie 1
  Waarom ga ik deze tekst lezen en ook niet voor
  strategie 7 Ik stel vragen over de tekst.
• Ook strategie 4 Wat doe ik als ik het niet meer
  snap, komt slechts in een beperkt aan tal lessen
  aan de orde.
• Met name de metacognitieve strategieën die het
  lezen en denken sturen komen in Leeshuis
  onvoldoende aan bod.
• Voorspellen komt in alle groepen aan de orde.
  Hierbij is sprake van een doorgaande lijn.
• Gebruik maken van voorkennis zien we ook in alle
  groepen, behalve in groep 8.
• Het visualiseren van de tekst komt pas centraal
  te staan in groep 7 en 8.
• De methode besteedt veruit de meeste aandacht aan
  leerdoelen die te maken hebben met het
  controleren van begrip. Dit lijkt op het eerste
  gezicht een evidence-based strategie, namelijk
  wat doe ik als ik het niet meer snap?. De
  leerdoelen die de methode echter bij
  begripsvorming controleren formuleert, zijn zeer
  divers en lang niet allemaal te relateren aan de
  evidence-based strategieën.

131
Overzicht Evidence-based strategieën in
Ondersteboven van lezen I
strategie evidence-based lessen groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? Totaal Begrijpend lezen - - - - -
2. Ik voorspel Totaal Begrijpend lezen 15/100 15/30 9/100 9/40 4/100 4/32 8/100 8/32 8/100 8/24
3. Wat weet ik al? Totaal Begrijpend lezen 13/100 13/30 9/100 9/40 3/100 3/32 8/100 8/32 8/100 8/24
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? Totaal Begrijpend lezen 5/100 5/30 14/100 10/40 12/100 9/32 7/100 7/32 12/100 12/24
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) Totaal Begrijpend lezen - - - 17/100 8/32 4/100 4/24
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) Totaal Begrijpend lezen 3/100 3/30 11/100 11/40 10/100 10/32 10/100 6/32 22/100 12/24
7. Ik stel vragen over de tekst Totaal Begrijpend lezen - 1/100 1/40 - 6/100 6/32 15/100 12/24
132
Evidence-based strategieën in Ondersteboven van
lezen

• Minst voorkomende evidence-based strategieën
• 1. Waarom ga ik deze tekst lezen? is
  vertegenwoordigd bij de 8 strategieën van de
  methode, namelijk Leesdoel bepalen. In de
  strategieën die per unit geformuleerd worden zien
  we deze strategie echter niet terug.
• 1. Waarom ga ik deze tekst lezen? staat in geen
  les centraal. Er staan wel twee vragen op het
  hulpkaartje die aan deze strategie gerelateerd
  zijn, waardoor leerlingen er wel mee in aanraking
  komen (wat wil ik lezen? waarom wil ik dat?).
• 7. Ik stel vragen over de tekst. Deze strategie
  komt in de hogere groepen aan de orde, in
  beperkte mate.
• De andere strategieën komen redelijk gelijkmatig
  aan bod.
• In groep 4 ligt de nadruk op 2. Ik voorspel en
  3. Wat weet ik al? Doordat deze later ook
  regelmatig aan de orde komen, zijn dit de best
  vertegenwoordigde strategieën.
• 5. Ik visualiseer de tekst is aan de orde vanaf
  groep 7. Dit gebeurt in de vorm van het maken van
  een schema bij teksten met verschillende
  structuren. Doordat de leerlijn Informatie
  verwerven door lezen hier veel aandacht aan
  besteedt, komt deze strategie in de hogere
  groepen veel aan bod.

133
Overzicht Evidence-based strategieën in Tussen de
regels In hoeveel lessen van het totaal aantal
lessen per leerjaar komt de evidence based
strategie aan de orde?
strategie evidence-based groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde
2. Ik voorspel 1/30 3/60 1/60 2/60 4/60
3. Wat weet ik al? 1/30 3/60 3/60 2/60 4/60
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? 2/30 8/60 4/60 3/60 4/60
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) niet aan de orde niet aan de orde niet aan de orde 10/60 10/6-
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 2/30 10/60 10/60 8/60 8/60
7. Ik stel vragen over de tekst niet aan de orde niet aan de orde 3/60 2/60 4/60
134
Evidence-based strategieën in Tussen de regels

• De door ons geformuleerde evidence-based
  leesstrategieën komen in de methode Tussen de
  regels niet allemaal aan de orde.
• Strategie 1 Waarom ga ik deze tekst lezen komt
  in geen enkele van de leerjaren aan de orde.
• Strategie 5 Ik visualiseer de tekst, komt alleen
  aan de orde in groep 7 en 8 in de leerlijn
  studievaardigheden.
• Strategie 7 Ik stel vragen over de tekst is een
  twijfelgeval. Vanaf groep 6 wordt de leerlingen
  gevraagd emoties en gegevens in teksten te
  koppelen aan eigen ervaringen, eigen kennis en
  eigen verwachtingen. Dit komt in de richting van
  het stellen van metacognitieve vragen over de
  tekst om erachter te komen of de tekst je heeft
  gebracht wat je ervan verwachtte.
• De overige evidence-based strategieën komen aan
  bod, maar staan slechts in een gering aantal
  lessen centraal. De evidence-based strategie die
  het sterkst in de methode aanwezig is, is
  samenvatten.

135
Overzicht Evidence-based strategieën in Goed
Gelezen! In hoeveel lessen komt de evidence based
strategie aan de orde
strategie evidence-based groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? Komt bij iedere les terug. Idem Idem Idem Idem
2. Ik voorspel 1 - - - -
3. Wat weet ik al? Komt bij iedere les terug. Idem Idem Idem Idem
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? - 1 - - -
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 5 7 3 6 6
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 14 3 - 13 8
7. Ik stel vragen over de tekst 2 - 2 1 -
136
Evidence based strategieën Goed Gelezen!

• Goed Gelezen! heeft een uitgebreid
  doelstellingenoverzicht. In de lessen zijn nog
  een fors aantal doelen aangetroffen die niet in
  het schema van Barrett passen, maar die wel
  behandeld worden in de lessen. Uit het schema
  blijkt duidelijk dat, op de een of andere manier,
  visualiseren aan bod komt en het samenvatten,
  behalve in groep 6, ook.
• Goed Gelezen! besteedt aan een heleboel zaken
  aandacht die een rol zouden kunnen spelen bij het
  lezen van teksten. Door de enorme diversiteit is
  het voor te stellen dat leerlingen niet meer
  weten wat er toe doet bij het lezen van een
  tekst.
• Er wordt bij Goed Gelezen! veel aangeleerd wat de
  goede begrijpende lezer niet nodig heeft. Daar
  gaat veel tijd inzitten.
• Onderzoek heeft laten zien dat de methode die de
  meeste tijd aan begrijpend lezen besteedt (Goed
  Gelezen!) nog niet tot de beste resultaten leidt
  op de Cito-toetsen voor begrijpend lezen.
• Bij alle lessen van Goed Gelezen! wordt aandacht
  gevraagd voor het leesdoel en het activeren van
  de voorkennis. Daarnaast moeten de leerlingen
  steeds letten op de leesvraag.
• Evidence based doel 1 en 3 komen altijd ter
  sprake.

137
Overzicht Evidence-based strategieën in
Taalleesland In hoeveel lesdoelen van het totaal
aantal lesdoelen komt de evidence based strategie
aan de orde
strategie evidence-based groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? niet 4/96 niet 9/104 niet
2. Ik voorspel 6/85 Niet 10/97 niet niet
3. Wat weet ik al? niet niet 6/97 niet niet
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? niet Niet Niet Niet niet
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) 18/85 6/96 6/97 13/104 18/90
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) 23/85 28/96 13/97 18/104 11/90
7. Ik stel vragen over de tekst Niet Niet 6/97 7/104 4/90
138
Evidence based strategieën in Taalleesland

• De methode Taalleesland heeft een stevige relatie
  gelegd tussen de leerlijn stellen en begrijpend
  lezen.
• Doelen van begrijpend lezen komen aan de orde bij
  stellen en omgekeerd. Voorbeeld Bij Leesbegrip
  staat als lesdoel De tekstsoorten gedicht,
  verhaal, weettekst, doetekst en brief/briefje
  onderscheiden. Bij stellen staat als lesdoel Een
  weettekst en een doetekst schrijven. De lesdoelen
  komen dus twee keer aan de orde, een keer bij
  stellen en een keer bij begrijpend lezen.
• Een aantal evidence based strategieën komen niet
  of nauwelijks aanbod. Taalleesland biedt veel
  strategieën aan die niet vallen onder de
  categorie evidence based.

139
Taaltrapeze Overzicht Evidence-based strategieën
in Taaltrapeze In hoeveel lessen van het totaal
aantal lessen per leerjaar komt de evidence based
strategie aan de orde?
strategie evidence-based Deel 4 Deel 5 Deel6 Deel 7
1. Waarom ga ik deze tekst lezen? niet niet niet
2. Ik voorspel niet niet niet
3. Wat weet ik al? niet niet niet
4. Wat doe ik als ik het niet meer snap? niet niet niet
5. Ik visualiseer de tekst (schema, web) niet 3 17
6. Ik vat samen (o.a. thema, hoofdgedachte) niet niet niet
7.Jezelf vragen stellen na het lezen van de tekst niet niet 7
140
Evidence based strategieen Taaltrapeze

• Taaltrapeze is geschreven voor het speciaal
  basisonderwijs en is bijna niet te vergelijken
  met andere methodes voor begrijpend lezen.
• Wat opvalt is de aandacht voor elementaire
  taalkundige aspecten als een punt, een komma, de
  hoofdletter enz. Deze aspecten komen bij methodes
  voor begrijpend lezen nooit of slechts terzijde
  aan bod. Wel is er aandacht voor dergelijke
  onderwerpen binnen een taalmethode. Taaltrapeze
  heeft ervoor gekozen om ze op te nemen bij het
  begrijpend lezen.
• Daarnaast is het opmerkelijk dat er veel aandacht
  is voor tekstsoorten. Of je daar een betere
  begrijpend lezer van wordt, valt te betwijfelen.
• De methode biedt de teksten aan op verschillende
  AVI-niveaus. Dat is handig en verstandig.
• Deel 7 is in de analyse niet meegnomen, maar uit
  de bestudeerde delen blijkt dat de o.i.
  belangrijke strategieën wel heel weinig aan bod
  komen.
• Gelukkig is er wel veel aandacht voor
  woordenschat.

141
Overal tekst

• Leesstrategieën
• Een eenduidige definitie over wat een
  leesstrategie is bestaat niet. De term strategie
  kent veel raakvlakken met termen als
  vaardigheden, doelen en aandachtspunten.
• Overal tekst! gebruikt de term leesmanieren. Met
  leesmanieren worden zowel (lees)strategieën als
  (lees)vaardigheden bedoeld. Ze kunnen worden
  samengevat onder de noemer hulpmiddelen om
  teksten beter te begrijpen.
• In Overal tekst! komen zeven leesstrategieën aan
  bod.
• Vooraf
• Waarom ga ik deze tekst lezen? (doel)
• Ik voorspel op basis van het vluchtig doorkijken
  van de tekst. (inhoud)
• Wat weet ik al? (voorkennis)
• Tijdens
• Ik stel vragen over de tekst. (vanuit het doel)
• Ik visualiseer de inhoud van de tekst. (schema,
  woordveld, onderstrepen, aantekeningen maken)
• Wat doe ik als ik het niet meer snap? (herlezen,
  enzovoort)
• Na
• Ik vat samen. (Heb ik mijn doel bereikt? Kan ik
  de verkregen informatie gebruiken?)

142
Vervolg Overal Tekst

• De zeven strategieën worden verbreed naar 25
  leesmanieren. De 25 leesmanieren vormen samen een
  gereedschapskist, het zijn (deel)instrumenten die
  helpen de zeven overkoepelende leesstrategieën
  goed te behandelen én daarnaast de kerndoelen te
  dekken.
• In groep 4 komen 12 van de 25 leesmanieren aan
  bod.
• In groep 5 tot en met 8 worden 25 leesmanieren
  geleerd, verdiept, geoefend en toegepast.
  Daarnaast worden in groep 7 en 8 in elke laatste
  les van een blok de zeven bewezen effectieve
  leesstrategieën bevraagd.
• Er is sprake van een doorlopende, concentrische
  leerlijn. De leesmanieren komen elk jaar terug,
  met een opbouw in moeilijkheid. Soms zit die
  opbouw in een uitbreiding of verdieping van een
  leesmanier, soms in de toepassing op complexere
  teksten.

143
25 leesmanieren

• Vooraf
• 1. Bedenk je leesdoel
• 2.Kies hoe je leest
• 3.Herken de tekst
• 4.Verken de tekst
• 5.Onderzoek de tekst (ook tijdens)
• 6.Gebruik wat je al weet
• Na
• 22. (Bedenk wat je aan de tekst hebt gehad)
• 23. Trek een conclusie
• 24. Vat samen in een korte tekst of in een schema
  (hele tekst)
• 25. (Vergelijk teksten met elkaar)

• Tijdens
• 7. Herken het doel en de doelgroep van de
  schrijver
• 8. Bepaal het onderwerp en de hoofdgedachte
• 9. Stel jezelf steeds vragen
• 10. Zie de volgorde in de tijd
• 11. Zie het probleem en de oplossing
• 12. Zie het doel en het middel
• 13. Zie de overeenkomst en het verschil
• 14. Zie de oorzaak en het gevolg
• 15. Bedenk wat een feit en wat een mening is
• 16. Lees tussen de regels door
• 17.Lees kritisch (ook na)
• 18. Kijk naar het taalgebruik (ook na)
• 19. Vat samen in een schema (stukje tekst)
• 20. Herken waar het woord naar verwijst
• 21. Vind de betekenis

144
Lezen in beeld

• Lezen in beeld is een methode voor strategisch
  leesonderwijs.
• Zes leesstrategieën vormen de basis van de
  leerstof. Maar voor kinderen is het werken met
  strategieën vaak lastig. Daarom vertaalt Lezen in
  beeld de leerstof in zes sleutels. Met deze zes
  sleutels kunnen leerlingen elke tekst openen.

145
De sleutels van Lezen in beeld

• 1. Verken de tekst.
• Letten op de plaats van de tekst..
• De illustraties bekijken.
• Letten op de titel.
• De eerste zinnen van de tekst lezen.
• Voorspellen waar de tekst over gaat.
• 2. Lees de tekst. Denk vooruit bij het lezen.
• Vragen bedenken over het onderwerp.
• Bij het lezen vooruit denken.
• Letten op signaalwoorden.

146
Vervolg sleutels

• 3. Controleer of je begrijpt wat er staat.
• De betekenis van woorden en zinnen uit de tekst
  bepalen.
• Bepalen waar verwijswoorden naar verwijzen.
• Een tekstdeel opnieuw lezen als dat nodig is.
• De tekst in drie zinnen navertellen.
• Jezelf een voorstelling van de tekst maken.
• Antwoorden op vragen uit de tekst halen.
• 4. Bepaal de bedoeling van de schrijver.
• De tekstsoort bepalen.
• Het onderwerp van de tekst of de alinea bepalen.
• De hoofdzaak van de alinea bepalen.
• Bij verhaalteksten bepalen wie de hoofdpersoon
  is en wat het plan of het probleem van de
  hoofdpersoon is.
• Bepalen wat de bedoeling van een tekstdeel is.

147
Vervolg sleutels

• 5. Verwerk de informatie uit de tekst.
• Informatie uit een schema halen.
• Informatie uit een tekst in een schema plaatsen.
• De opbouw van een tekst in alinea's bepalen.
• Waarom-vragen stellen n.a.v. de informatie in de
  tekst.
• Een samenvatting maken.
• 6. Kijk terug. Trek conclusies.
• Na het lezen van de tekst conclusies trekken.
• De tekst beoordelen.
• Jezelf de vraag stellen Heb ik zoiets zelf ook
  meegemaakt? Kan ik dit herkennen?
• Bedenken wat je van de tekst hebt geleerd.
• Bedenken wat je nog meet over het onderwerp zou
  willen weten meer informatie.
• Na het lezen van de tekst bedenken wat je zult
  gaan doen.

148
Enkele opmerkingen

• Lezen in beeld leert de sleutelstrategieën stap
  voor stap aan.
• In elk blok komt één sleutel aan bod. En dezelfde
  sleutel komt elk jaar in hetzelfde blok terug.
• Blok 3 is standaard gereserveerd voor de sleutel
  'Lees de tekst. Denk voor uit bij het lezen.'

149
Nieuwsbegrip

• De leerlijn van Nieuwsbegrip bestaat uit de
  volgende vijf strategieën voorspellen,
  ophelderen van onduidelijkheden, samenvatten,
  vragen stellen en relaties/verwijswoorden.
• Elke strategie staat eens in de vijf weken
  centraal. Er zijn zeven blokken van vijf weken
  per jaar, zodat elke strategie zeven keer aan bod
  komt in dat tijdsbestek.

150
Leerlijn Nieuwsbegrip Basis

• Leerlijn bestaat uit evidence based strategieën
• voorspellen
• ophelderen van onduidelijkheden
• vragen stellen
• samenvatten
• relaties en verwijswoorden
• Deze strategieën vormen de basis van het
  stappenplan van Nieuwsbegrip
• Zeven blokken van zes weken, iedere strategie
  staat één keer per vijf weken centraal. De zesde
  week worden de strategieën geïntegreerd
  aangeboden in een Blokles.

151
Complete, interactieve aanpak voor begrijpend
lezen

• door toevoeging van
• actuele lessen met andere tekstsoorten
• strategielessen
• actuele woordenschatoefeningen
• functionele schrijfopdrachten
• Nieuwsbegrip Basis XL dekken de
• kerndoelen voor begrijpend lezen

152
Materialen van Nieuwsbegrip Basis

• algemene informatie
• veelgestelde vragen
• actuele teksten, opdrachten, handleidingen
• algemene handleiding
• stappenplannen
• archief
• toetsen
• forum
• aanmeldknop
• alle lesmaterialen in Pdf-
• in Word-bestanden
• leerlingen werken met
• papieren materiaal

153
Nieuwsbegrip XL actuele lessen met andere
tekstsoorten

• Nieuwsbegrip Basis biedt informatieve teksten
  aan. Nieuwsbegrip XL biedt alle andere
  tekstsoorten (gedicht, brief, mening, instructie,
  verhalend etc.)
• de themas sluiten aan bij de
• lessen van Nieuwsbegrip Basis
• op de computer te maken, met het digibord
  behandelen (of uitprinten)

154
Effecten Nieuwsbegrip

• Vernooy en Mijs (2009) VMBO leerlingen gingen op
  de Cito VAS vooruit
• Egbertsen (2009) Cluster IV leerlingen gingen in
  een maand een AVI-beheersingsniveau vooruit en
  meerdere instructieniveaus.
• Mijs (2010) VMBO leerlingen gingen vooruit.

155
Effecten

• Utrecht VMBO
• Begin ambitieuze doel gesteld om de
  leerlingresultaten gedurende het schooljaar met
  10 procent te verbeteren.

• Na In alle klassen is sprake van een gemiddelde
  leerwinst en in een aantal gevallen werd het
  leerwinstpercentage van 10 procent benaderd tot
  zon 7 tot 8 procent.

156
vervolg

• VMBO Delden In de BK-klas ligt het gemiddelde
  BLN bij de beginmeting onder het landelijke
  startniveau van een VMBO-leerling.
• Aan het begin van het schooljaar scoorde nog 30
  van alle leerlingen op D- en E-niveau.

• Aan het einde van het schooljaar zit het
  gemiddelde BLN op het landelijke niveau. Ook bij
  de KT-klas ligt het gemiddelde BLN bij de start
  van het schooljaar onder het landelijke VMBO
  startniveau. Aan het einde zit dit het gemiddelde
  BLN er ruim boven. In beide klassen is dus
  leerwinst geboekt van respectievelijk 12 en 14 .
  Landelijk ligt het leerwinstpercentage op 7 .
• Aan het einde van het schooljaar scoort nog maar
  12 van de leerlingen op D-niveau en geen
  leerlingen meer op E-niveau. Het aantal
  leerlingen in de A- en B-niveaus is ook flink
  gestegen

157
Avi Niveau Beheersing Avi Niveau Beheersing Avi Niveau Beheersing Avi Niveau Beheersing
Naam Beginsituatie Streefdoel Behaald resultaat
Leerling 1 4 5 5
Leerling 2 5 6 6
Leerling 3 3 4 3
Leerling 4 3 4 4
Leerling 5 2 3 3
Avi Niveau Instructie Avi Niveau Instructie Avi Niveau Instructie Avi Niveau Instructie
Naam Beginsituatie Streefdoel Behaald resultaat
Leerling 1 6 7 9
Leerling 2 7 8 9
Leerling 3 5 6 9
Leerling 4 6 7 9
Leerling 5 4 5 6
158
Voldoende dekking Nieuwsbegrip

• Gebruik vooral de basisversie
• Pas de strategieën toe op de beste teksten uit je
  oude methode voor begrijpend lezen
• Heel veel zaken uit de taalmethode dekken ook de
  kerndoelen voor begrijpend lezen
• Pas de strategieën toe bij teksten van de
  kennisgebieden
• Gebruik voor zeer zwakke lezers het Cito Hulpboek
  Begrijpend lezen

159
Kidsweek
160
Lezen weten

• richt zich op informatieve teksten die al
  aanwezig zijn in de klas (bijvoorbeeld teksten
  bij zaakvakken).
• maakt gebruik van coöperatieve werkvormen.
• maakt gebruik van non-verbale representatie
  (schemas, modellen)

161
Lezen Weten

• De leerlijn van Lezen Weten bestaat uit de
  volgende zeven strategieën
• Voor
• Verken de tekst door te kijken naar
  tekstkenmerken
• Voorspel wat er in de tekst staat
• Wat weet ik al (achtergrond/voorkennis)
• Tijdens
• Ik bedenk en beantwoord vragen over de tekst
• Ik visualiseer de tekst
• Wat doe ik als ik het niet meer snap?
• Na
• Ik vat de gelezen tekst samen

162
Lezen weten

• Materialen
• algemene informatie
• algemene handleiding
• strategiekaarten (leesstrategieën en
  woordenschat) met uitgewerkte voorbeelden en
  suggesties voor
• coöperatieve werkvormen
• hardop denkend voordoen
• toepasbaarheid bij tekstsoorten.
• cd-rom met leerlingmateriaal.

163
Lezen Weten

• De 7 strategieën komen aan bod in alle
  jaargroepen. Elke les staat één strategie
  centraal.
• De leerkracht kiest een strategiekaart die past
  bij de te lezen tekst. Elke strategiekaart kan
  vaker aan bod komen.
• De methode is concentrisch van opbouw in groep 5
  komt een set strategiekaarten aan bod, in de
  daaropvolgende jaren kunnen dezelfde
  strategiekaarten worden ingezet en er komen per
  jaargroep nieuwe kaarten bij.

164
Overzicht evidence-based strategieën in Lezen
Weten
Strategie evidence-based Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8
1. Ik verken de tekst door te kijken naar de tekstkenmerken 2 4 5 6
2.Ik voorspel wat er in de tekst staat 1 2 4 5
3. Wat weet ik al? 2 4 6 8
4. Ik bedenk en beantwoord vragen over de tekst 2 4 6 7
5. Ik visualiseer de tekst 3 5 7 9
6. Wat doe ik als ik het niet meer snap? 5 12 22 27
7. Ik vat de gelezen tekst samen 2 5 9 14
Woordenschat 6 6 6 6
165
Au (2009)

• Lijsten van strategieën moeten niet in een korte
  tijd behandeld worden.
• Het verdient aanbeveling om je als leerkracht op
  één á twee strategieën te richten in plaats van
  op heel veel strategieën. Dat is niet effectief
  bovendien zijn al die strategieën niet effectief.
  
• Plan meerdere lessen aan de hand van één of twee
  strategieën die vervolgens aan de orde komen.
• Leg in die lessen een sterk accent op het
  toepassen. (Begeleid) oefenen is essentieel voor
  de ontwikkeling van een vaardigheid. Bijvoorbeeld
  een complexe strategie als monitoren van het
  begrijpend lezen kost de leerlingen veel tijd om
  zich deze eigen te maken. Bij de meeste
  leerlingen zie je na 2 á 3 lessen geen resultaat

166

• DE LEERKRACHT ALS HARDOP DENKEND MODEL van een
  goede begrijpende lezer.
• Ik doe het voor.
• Wij doen het samen.
• Jullie doen het (in
  duos).
• 
  
• Jij doet het zelf.

167
Fisher, Frey Lapp (2008)

• Hersenonderzoek laat het belang van modeling
  zien bij het verbeteren van het begrijpend lezen
  in het voortgezet onderwijs.
• Modeling is een strategie die werkt!

168
Maar ook belangrijk .

• Zorg voor actieve betrokkenheid van de
  leerlingen bij teksten!

169
GEBRUIK PROGRAMMAS OP 1112 SCHOLENBron
Inspectie van onderwijs (april 2010)

• Goed Gelezen
• Tekst verwerken
• Tussen de regels
• Leeszin

• 48
• 25
• 4
• 3

170
Taalmethoden

• Belangrijkste overeenkomsten en verschillen
• Nauwelijks bekend wat de resultaten zijn
• Allemaal themas
• Evenveel tijd voor spelling
• Veel ballast
• moderniteiten adaptief,routines, interactief

171
Taalmethoden

• Véél differentiatiemogelijkheden
• Toets taalbeschouwing, woordenschat

172
Verhouding leerlijnen

• Taalverhaal
• spreken/luisteren 18,75
• woordenschat 37,5
• taalbeschouwing 25
• stellen 12,5
• lezen 6,25

173
Percentage Spreken en luisteren in taalmethoden
174
Taal actief Taaljournaal

• Voorlezen, lezen, vertellen 14
• Luisteren, spreken, gesprek 21
• Stellen 14
• Informatiemiddelen 7
• Taalbeschouwing 42

• Lezen 24
• Luisteren 18
• Schrijven 28
• Spreken 15
• Taalbeschouwing 15

175
Taal op maat

• Spreken en luisteren 25
• Woordenschat 25
• Stellen 25
• Taalbeschouwing 25

176
Taalleesland

• Woordenschat 15
• Luisteren/spreken 8
• Taalbeschouwing 17
• Toepassing 8
• Stellen 17
• Leesbeleving 6
• Toets, herhaling/
• verdieping, afsluiting 12
• leesbegrip 17

177
Taal in beeld

• spreken/luisteren 25
• schrijven 25
• taalbeschouwing 25
• woordenschat 25

178
Taaltrapeze

• deel 4 en 5
• woordenschat 43
• begrijpend lezen 14
• informatieverwerking en schriftelijke taal
  14
• strategisch schrijven 14
• taaltaak en luisteren of