1

• Polska Rodzina wyzwania, dzialania,
  perspektywy
• Konferencja z okazji 10 rocznicy Miedzynarodowego
  Roku Rodziny
• Warszawa, 8 listopada 2004 r.
• Zmiany modelu demograficznego rodziny i ich
  konsekwencje
• Ewa Fratczak

2

• Zmiany stanu i struktury rodzin w Polsce sa
  wynikiem radykalnych zmian w podstawowych
  procesach demograficznych obserwowanych z duza
  intensywnoscia za okres ostatnich 15 lat
  transformacji spoleczno -systemowej.
• Szczególnie wynikiem zmian w poziomie plodnosci
  oraz procesie formowania i rozpadu rodzin.
• Spróbujmy opisac zmiany dajac odpowiedz na kilka
  pytan

3

• Co mówia o zmianach skladu i struktury rodzin
  wyniki Narodowych Spisów Powszechnych 1988 i
  2002?
• Jak zmienil sie proces zawierania pierwszych
  malzenstw w Polsce?
• Czym charakteryzuja sie zmiany w rozpadzie
  malzenstw?
• Jak zmienila sie plodnosc w Polsce w latach
  1989-2003?
• Jak zmiany w podstawowych procesach
  demograficznych wplynely na zmiane modelu rodziny
  nuklearnej w Polsce w okresie transformacji?
• Jak obserwowane zmiany we wzorcach plodnosci
  modelu rodziny nalezy oceniac i interpretowac?
• Jak obserwowane zmiany sytuuja sie w kontekscie
  porównan miedzynarodowych?
• Jakie sa wnioski, postulaty wobec obserwowanych
  zmian (szczególnie w odniesieniu do polityki
  pro-rodzinnej?)

4
1. Co mówia o zmianach skladu i struktury rodzin
wyniki Narodowych Spisów Powszechnych 1988 i
2002?
5

• Wedlug danych NSP 2002 w Polsce bylo 1
• 9,8 mln gospodarstw domowych rodzinnych
• - w gospodarstwach domowych rodzinnych bylo 10,5
  mln rodzin,
• - w sklad których wchodzilo 33,1 mln osób , to
  jest 86,7 ludnosci kraju,
• - w 88,0 przypadków w gospodarstwie domowym
  wyloniono tylko jedna rodzine.
• 1 Por. Sytuacja Demograficzna Polski, Raport
  2002, Rzadowa Rada Ludnosciowa, Warszawa 2004,
  s. 83 101.

6
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
7
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
8
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
9
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
10
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
11
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
12
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
13
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
14
Rodziny w gospodarstwach domowych w latach 1988 i
2002
Zródlo GUS
15

• W NSP 2002 spisano 197,4 tys. zwiazków typu
  kohabitacja (par nieformalnych) , z czego 75
  mieszkalo w miastach.
• Wiekszosc par nieformalnych (56,1) posiadala
  dzieci.
• Rodziny oparte na zwiazkach nieformalnych
  (partnerzy bez dzieci i partnerzy z dziecmi)
  stanowily lacznie 1,9 w ogólnej liczbie rodzin
  w roku 2002.

16
2. Jak zmienil sie proces zawierania pierwszych
malzenstw w Polsce?
17
Wspólczynniki zawierania pierwszych malzenstw,
Polska 1989 - 2003
18
3. Czym charakteryzuja sie zmiany w rozpadzie
malzenstw?
19
Rozpad malzenstw w wybranych latach
20
4. Jak zmienila sie plodnosc w Polsce w latach
1989-2003?
21
ZMIANY WZORCA PLODNOSCI 1989-2003
Wspólczynniki plodnosci kobiet w latach 1989 i
2003, Polska (urodzenia zywe na 1000 kobiet)
184,5
93,2
22
miasto
ZMIANY WZORCAPLODNOSCI1989-2003
wies
wies
Wspólczynniki plodnosci kobiet w latach 1989 i
2003 (urodzenia zywe na 1000 kobiet)
23
1989
ZMIANY WZORCAPLODNOSCImiasto-wies
2003
Wspólczynniki plodnosci kobiet w miescie i na
wsi (urodzenia zywe na 1000 kobiet)
24
WSPÓLCZYNNIK DZIETNOSCI W LATACH
1989-2003 Polska, miasto, wies.
25
WSPÓLCZYNNIK DZIETNOSCI 1950-2003
26
Urodzenia pozamalzenskie (w ogólu urodzen)
27
5. Jak zmiany w podstawowych procesach
demograficznych wplynely na zmiane modelu rodziny
nuklearnej w Polsce w okresie transformacji?
28
Rozklad liczby kobiet w wieku 50 lat wedlug
liczby urodzonych dzieci
29
6. Jak obserwowane zmiany we wzorcach plodnosci
modelu rodziny nalezy oceniac i interpretowac?
30
Interpretacje z wykorzystaniem
1. Analiz empirycznych i rachunków modelowych. 2.
Wybranych teorii.
31
Wspólczynniki dzietnosci wg formuly
Bongaartsa-Feeneya
Wszystkie urodzenia
Urodzenia pierwsze
Urodzenia trzecie
Urodzenia drugie
32
Przekrojowy wspólczynnik pierwszych malzenstw
obserwowany i skorygowany, oraz sredni wiek przy
zawieraniu malzenstwa
mezczyzni
kobiety
33
Wybrane teorie odniesione do grup czynników

1. Ekonomiczno-spolecznych wzrost kosztu dziecka,
   relatywna deprywacja, wzrost zapotrzebowania na
   edukacje
2. Ideowych zwiazanych za zmiana norm i wartosci,
   postaw majacych wplyw na intencje i decyzje w
   zakresie plodnosci i rodziny
3. Odniesionych do zjawiska social anomie oraz
   niepozadanych zmian, powodujacych spadek checi
   posiadania dzieci poprzez wzrost oczekiwanej
   niepewnosci braku ufnosci

34
Teorii niskiej plodnosci ich fundamentem
jest zrozumienie powodów i motywów niskiej
plodnosci
- Teoria racjonalnego wyboru - Teoria
niecheci do ryzyka - Post-materialistyczna
teoria wartosci - Teoria równosci plci
35
7. Jak obserwowane zmiany sytuuja sie w
kontekscie porównan miedzynarodowych?
36
Wspólczynnik dzietnosci Polska - Kraje Unii
Europejskiej. Skala zmian w czasie
37
St. Petersburg
Triest
Dubrownik
38
8. Jakie sa wnioski, postulaty wobec
obserwowanych zmian (szczególnie w odniesieniu do
polityki pro-rodzinnej)?
39

1. Zmiany plodnosci, zmiany wzorców prokreacyjnych i
   matrymonialnych prowadza do zasadniczych zmian
   modelu polskiej rodziny.
2. Obserwowane zmiany wskazuja, ze w Polsce
   upowszechnil sie model zachowan prokreacyjnych ,
   który charakteryzuje sie opóznieniem decyzji o
   zawarciu zwiazku malzenskiego i posiadaniu
   dzieci. Jego konsekwencja jest zmiana modelu
   rodziny nuklearnej w Polsce w okresie ostatnich
   15-tu lat.
3. Na poczatku okresu transformacji byla to rodzina
   z dominujaca liczba dzieci równa 2. Aktualnie
   jest to model z modalna liczba dzieci równa 1.
   Nalezy przy tym podkreslic, zjawisko wzrostu
   udzialu rodzin bezdzietnych.

40
Wnioski w zakresie modelu polityki pro-rodzinnej
Model polityki pro-rodzinnej to polityka
wspierajaca plodnosc polityka plodnosci
oparta na rozpoznaniu i zrozumieniu natury
niskiej i bardzo niskiej plodnosci.
Filary polityki plodnosci to 1. Bodzce
finansowe 2. Wspieranie rodziców w laczeniu pracy
zawodowej i zycia rodzinnego 3. Szerokie zmiany
spoleczne wspierajace dzieci i rodzicielstwo
Te trzy filary koresponduja z trzema teoriami
niskiej plodnosci racjonalnego wyboru, równosci
plci i niecheci do ryzyka
41

• Dziekuje za uwage