SEL

1
SELÇUKLU KÜLTÜRÜ
2
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETI

• Kurulus 1040 Horasan
• Bölge Irak merkez olmak üzere Iran, Kirman,
  Suriye ve Azerbeycan.

3
MIMARIDönemin Mimari Elemanlar

• Eyvan Anadolu anitsal ve anonim mimarisinde
  görülen eyvan,
• Mezopotamya mimarisinin erken çaglarinda ortaya
  çikmistir.
• Tonozla örtülü, dikdörtgen planli, bir tarafi
  açik, üç tarafi kapali bu
• hacim sonradan Islam mimarisine geçmistir.

4
Taç kapi Ortaçag Türk-Islam mimarisinde
kullanilan ve genellikleçok az pencereli ya da
penceresiz, sagir duvarlarla çevrili camilerin,
medreselerin, kervansaraylarin girislerinde
çogunlukla yüksekligi yapinin yüksekligine esit
ve cepheden disari dogru büyük bir nis seklinde
tasan yapi ögesidir. Zengin tas oyma
bezemeleriyle süslüdür.
5

• Türk Üçgeni küresel bir bingi elemani olan
  pandantifin yani sira
• farkli açilarda yerlestirilmis üçgen yüzeylerle
  zemin planini
• çokgene tasiyan bir geçis kusagidir.
• Tromp kare zemin planini örtü planinda sekizgene
  tasiyan
• kemerlerden olusan kemer bingili geçis kusagidir.

6

• Mukarnas (stalaktit) kelime
• anlami, damla damla akandir.
• Kademeli olarak tasmalar
• yapacak biçimde, asirtmali olarak
• yanyana ve üst üste gelen, üç
• boyutlu görünüm veren bir geçis
• ve dolgu ögesi. Petek biçimi bir
• görüntü ile yarim kubbelerin içini
• dolgulayan Islam sanati ögesi.
• (Sarkitli olanlarina istalaktit
• denilir).

7

• CAMII TIPOLOJISI
• -Çok ayakli camii olarak da adlandirilirlar.
• -Dört eyvanli avlulu plan semasi.
• -Mihrab önünde anitsal kubbe.
• -Enine aksli plan organizasyonu.
• -Anitsal Camii mimarisi.
• -Zengin Tas Isciligi.

8
-ISFAHAN MESCIDI CUMASI (1072-1092)

• Meliksah tarafindan yaptirilan camii, anitsal
  camii mimarisinin erken
• örnegidir. Yapim süreci asamalidir.

9
Dört Eyvanli, avlulu bir plana sahip olan yapi,
genis bir avlu etrafinda tonoz ve kubbelerle
örtülü mekanlardan olusan büyük bir yapidir. En
belirgin özelligi, mihrap önündeki, güney
eyvanina bitisik büyük kubbesidir. Kubbeyi, dört
yuvarlak formlu payenin birlestirilmsinden olusan
demet payeler tasimaktadir.
10

• Tugladan yapilmis olan Kubbe üç dilimli
  tromplardan sonra hafifce
• sivrilir.
• Tipik Selçuklu kubbe formunun ilk örnegidir. Bu
  plan semasi
• Anadoluda da etkili olacaktir.

11
-ZEVVARE MESCIDI CUMASI (1135-1136)

• Selçuklu mimarisinin Irandaki en önemli
  örneklerinden bir tanesi.
• Yandan girisli, tugla minarelidir.
• Dört eyvanli, avlulu plan semasi ile yapilmistir.
  
• Kible yönünde mihrap önüde kubbesi bulunmaktadir.

12
MEDRESELER
13
TÜRBE VE KÜMBETLER
14
Örnek Kümbedi Ali (1056, Abarkuh), Kirik Kizlar
Kümbeti (1050, Damyan)
15
KERVANSARAYLAR
16
(No Transcript)
17
ILK BEYLIKLER DÖNEMI
18
MIMARI

• Yapi Tipolojisi

19

• -Diyarbakir Ulu Camii
• Genis bir revakli avlu önünde enine dikdörtgen
  kapali bir mekandan
• olusmaktadir. Ortada dikine gelisen bölüm
  kubbesizdir.

20
-Siirt Ulu Camii (1129), Bitlis Ulu Camii (1150)
enine gelisen mekanli ve kubbeli yapilardir.

• -Siirt Ulu Camii (1129)

21

• -Bitlis Ulu Camii (1129) Enine gelismis bir
  plan semasi vardir. Distan
• bir pramitle örtülmüs kubbesi besik tonozlu enine
  nefler arasinda yer
• alir.

22
Camii ve medreselerin Anadolu Türk Mimarisindeki
ilk gelisimi ilk Beylikler döneminde olmustur.
Bunlar

• -Danismentliler (1071-1174) Sivas, Kayseri,
  Malatya
• -Artuklular (1101-1312) Hasankeyf, Mardin,
  Diyarbakir, Harput.
• -Saltuklular (1081-1202) Erzurum
• -Mengücüklüler (1171-1252) Erzincan, Kemah,
  Sebinkarahisar, Divrik

23
ARTUKLULAR

• -Silvan Ulu Camii (1157)
• -Anadolu camii mimari uslubunu baslatir.
• -Enine dikdörtgen planli,
• -Dört nefli,
• -Mihrap önü kubbeli, mekan bir avluya dayanir.

24
-Kiziltepe Ulu Camii (1200-1204) köselerde
minarelerin yer aldigi avlunun güneyinde aynu
plan semasi tekrarlanir.
25

• -Harput Ulu Camii (1156)

26
-MEDRESELER

• Açik Avlulu medrese tipolojisi, en erken
  örneklerini Artuklular
• Zamaninda vermistir. Ilk olarak XII. Yüzyilda
  külliye seklinde ortaya
• çikmistir. Hastahane, hamam, medrese ve camii den
  olusan bir yapi
• kompleksidir.

27

• - Mardin Hatuniye Medresesi (XII. Yüzyil)
• En erken açik avlulu, iki katli ve iki eyvanli
  Ananadolu Medresesidir.

28

• -Diyarbakir Zinciriye Medresesi (1198)

29
DANISMENTLILER

• -Medreseler
• Anadoluda kapali planli medrese (Kubbeli)
  anlayisi bu dönemde
• gelismistir.
• -Tromplu kubbenin örttügü, kapali avlu etrafinda
  eyvan ve hüçrelerden
• meydana gelen plan semasi.
• -Ilk Anadolu Selçuklu medreseleri bu kapali
  formlari seçmistir.

30

• -Tokat Yagibasan Medresesi

31

• -Niksar Yagibasan Medresesi

32
- Camiler

• -Niksar Ulu Camii
• Kareye Yakin plan semasi, Payelerlerin tasidigi
  tonozlarla örtülü yapi.

33

• -Kayseri Kölük Camii-Medresesi (XII. Yüzyil)
  Camii Medrese
• birlesiminin erken örnegi. Dar ve tonozla örtülü
  bir koridorla ayrilan
• avlu, iki katli medrese bölümünün bati kismina
  eklenmesiyle farklilik
• gösterir.

34
SALTUKLULAR

• -Erzurum Iç Kale Mescidi (XII. Yüzyil) Iki
  bölümlü bir yapidir. Önde
• kubbe ve yanlarda iki besik tonozla örtülü olan
  mekan ortada iki
• payenin ayirdigi kemerlerle, arkada ayni boslugu
  çapraz tonozla
• tekrarlar.

35

• -Erzurum Ulu Camii (XII.yüzyil) Mihrap duvarina
  dik uzanan yedi nefli
• büyük bir yapidir.

36
MENGÜCÜKLÜLER

• -Divrig Kale Camii (1180-1181) dikine üç nef
  halinde gelisen yapi,
• yanlarda dörder kubbe, ortada bir besik tonoz
  örtüyü meydana getirir.

37

• -Divrig Ulu Camii ve Sifahanesi Bitisk
  yapilardir. Camii duvarina dik
• uzanan bes nefe ayrilmistir. Mihrap önü kubbesi
  kuvvetli bir motif
• olarak distan piramit bir çatiyla örtülmüstür.
• Sifahane, dört eyvanli semaya sahip avlu, üstü
  örtülü medrese plani
• vermektedir ve bir tarafi iki katlidir.

38
ANADOLU SELÇUKLU MIMARISI

• Anadolu Selçuklu mimarisi zaman ve kavram olarak
  Danismentli,
• Saltuklu, Artuklu ve Mengücüklü gibi Erken Türk
  Beylikleri ile bir hazirlik
• dönemi geçirdikten sonra, asil etkinligini
  1200-1308 yillari arasinda
• ortaya koyan Anadolu Türk mimarisinin güçlü bir
  dönemini
• tanimlamaktadir. Asil etkisini XIII. Yüzyilda
  göstermistir.

39

• Camiler
• Mimari Özellikler
• -Anitsal mimari ve mekan etkisi, çok ayakli plan
  semasi,
• -Kesme tas,
• -Mihrap ve kubbe içleri çini mozaik ile bezeli,
• -Geometrik ve bitkisel süslemeli agaç mimber ve
  kapi pencere
• Kanatlari.
• -Çok az pencereli sagir duvarlar
• -Sonradan eklenen minareler
• -Süslü taç kapilar

40
-Konya Alaeddin Camii (1220) -Yapi genis iki
ana bölümden olusmaktadir.-Doguda çesitli
sütunlarla tasinan düz çatili bölüm
vardir.-Ortada iki paye ve duvarlara dayali
kemerler üzerinde türk üçgenleriyle geçilmis
kubbeli bölümün arkasinda düz çatili eyvan yer
alir.
41
-Nigde Alaeddin Camii (1223) Mihrap duvarina
dikey üç nefli,mihrap önünde yan yama üç degisik
çapta kubbe ile örtülmüs enine bir nef daha
olusturulmustur.
42
-Malatya Ulu Camii (1224) Kesme tas ve
tuglaIran etkisi görülürMihrap önü kubbeli,
Eyvanli orta avluludur.
43
-Külliyeler

• -Hunad Hatun Külliyesi (1238)
• Külliyelerin ilk örneklerindendir.
• Camii- Medrese-Hamam- Kümbet yapilarindan olusur
• Caminin plan semasi Mihrap önü kubbeli eyvanlidir.

44
-Agaç Direkli Camiler Bu tarz yapim aliskanligi
çok eski bir Türk mimar gelenegidir.

• Konya Sahip Ata Camii (1258)

Afyon Ulu Camii (1272)
Sivrihisar Ulu Camii (XIII yüzyil)
Ankara Arslanhane Camii
45
-Tek Kubbeli Mescidler Bu yapilar merkezi
planli ve bir hazirlik mekanina sahiptir.Bu
yapilar XIV. Yüzyil içinde gelisecek Osmanli
Dönemi Klasik tek kubbeli ve üç Bölümlü son
cemaat yeri bulunan camii tipine temel
olustururlar.

• -Tek Kubbeli Sirçali Mescit (XIII.yüzyil)

Küçük Ayasofya (1235)
Hoca Hasan Mescidi
Tas Medrese Mescidi 1250
46
-Medreseler

• Anadoluda medrese mimarisi iki sekilde
  gelismistir. Bu iki tip
• eszamanli ortaya çikmistir, ancak ayri gelisim
  çizgisi göstermistir.
• 1. Açik Avlulu (Avlulu)
• 2. Kapali Avlulu (Kubbeli)
• Medrese yapi tipolojisi klasik Selçuklu plan
  semasinin devamidir.
• Eyvanli, Revakli Avlulu

47
-Çifte Medrese (1205-1206/Kayseri) Yapi iki
bölümden olusur Sifahane ve Tip Medresesi, Her
iki yapida Revakli Avlulu, Eyvanlidir.
48
-Sirçali Medrese (1242/Konya) Iki katli ve
revakli Avlulu, Eyvanli plan tipi
49
Hunad Hatun (1237-38)
Kayseri Acik avlulu medreseler.
Sahabiye (1267-1268)
50
Sivas
Buruciye (Dört Eyvanli Avlulu)
Gök Medrese (Dört Eyvanli)
Çifte Minareli Medrese (Iki katli Dört Eyvanli)
51
Gök Medrese (Iki Katli Açik Avlulu)
Tokat
52
Ince Minareli (1260-65)
Konya Kubbeli kapali avlulu medrese
Karatay (1251)
53
Cacabey (1272) Gözlem evi olarakta
kullanilmaktadir.
Kirsehir
54
KÜMBET VE TÜRBELER

• Anadolu Selcuklulari döneminde türbe ve
  kümbetlerin iki tipte gelistigi
• görülür.
• 1.Gurup Medrese, külliye ve diger yapilara bagli
  olarak
• konumlananlar.
• 2. Grup Bagimsiz olanlar.

55
1. Gurup

• II. Kiliçarslan Kümbeti (1192)/ Alaeddin Camii
• -Ilk Örnektir.
• -On kenarliPiramit külahli

56
Gevher Nesibe Kümbeti (1206)/Kayseri Çifte Medrese
57
2. Gurup

• Mama Hatun Kümbeti (XIII. Yüzyil)/ Tercan

58
Döner Kümbet (XIII.yüzyil)/Kayseri
59
Eyvanli Türbeler

• Tonozlu bir munyalik üstünde merdivenlerle
  çikilan bir eyvan
• esasina dayanan mekan anlayisi esastir. Bu tip
  yapi anlayisi Afyon
• ve Konya çevresinde yaygindir.
• -Bahar Baba Türbesi (Afyon-Osmanköy)
• -Saya Baba Türbesi

60
Ümmühan Hatun Türbesi (Seyitgazi) En erken
örneklerdendir.
61
-
Gömeç Hatun Türbesi (Konya) Anitsal bir yapiya
sahiptir.
62
KERVANSARAYLAR

• -Ticaret yollari üzerine kurulmus konaklama
  yapilaridir.
• -Erken dönemde Ribat da denilmekteydi.
• -Kesme tastan insaa edilmis kale görünümlü
  yapilardir.
• -Anadoluda Han olarak isimlendirilir.
• -Anadolu Selçuklularinda 9 tane Sultan Hani
  vardir.
• -Bu yapilar genellikle iki tarafi revaklarla
  çevrili bir avlu ile büyük kapali
• hacimden olusur. Üstü açik avlu hayvan barinagi
  olarak kullanilirken
• kapali bölüm yolcularin barinagi olarak
  kullanilir. Giris kisminda
• yapinin idari bölümü yer alir.

63
Alay Hani (Aksaray- Kayseri Yolu, 1156-1192)
Erkan Örnek
Evdir Han (Antalya-Isparta Yolu, 1214-18) Iki
sira revakli, Eyvanli avlulu)
Sari Han (Avanos)
64
Sultan Hanlari
Kirkgöz Han (Antalya- Isparta) avlulu üç
eyvanli, revakli bir düzene sahiptir. Tek revakli
kapali bölüm buraya baglanir.
Incir Han (1238-39)

• Karatay Han
• (Kayseri-
• Malatya)

Sultan Han 1229 (Konya-Aksaray Yolu) Iki
bölümden olusmaktadir. hol adi verilen kapali
bölüm ile avlu bir aradadir.
Alara Han (Antalya-Alanya) (1232) digerlerinde
farkli bir plan semasi vardir. Ortada bölmeli
mekanlar çevresinde, ahir olarak kullanilan
kapali mekanlar yerlestirilistir.
65

• Sultan Han
• (Tuzhisar-Palas)
• (Kayseri- Sivas Yolu)

Agzikara Han (Aksaray- Kayseri)
Egridir Han (1237-38)
66

• KÖSK VE SARAYLAR
• Kervansaraylarin yaninda çok küçük ve mütevazi
  yapilardir. Kaba tas
• ve tugladan insa edilmislerdir.
• -Keykubadiye Sarayi (1224-1226, Kayseri) Üç
  köskten meydana gelir.
• -Hamamli Kösk (Alanya-Antalya Alara tepesi)

Kubad abad Sarayi (1236 Beysehir Gölü) onalti
daginik yapi ve av parkindan olusur.
67
1308de Ilhanli baskisi sonucu Anadolu
Selçuklulari etkisini kayb eder. XIV. Yüzyilda
Anadoluda tekrar beylikler dönemi baslar ve
yirmiden fazla beylik ortaya çikar. Zaman içinde
Osmanli Beyliginin güçlenmesi Anadolu birliginin
olusmasini tekrar saglar.