D

1
DÖVIZ PIYASASIDR. DILEK SEYMENASLI SEDA BILMAN
2
Döviz Nedir?

• En genel ifadesiyle, yabanci ülke paralarina
  veya para yerine geçen her türlü ödeme araçlarina
  döviz (foreign exchange) denir.
• Yabanci ulusal paralar nakit biçiminde
  olabilecegi gibi banka havaleleri, ödeme
  emirleri, döviz poliçeleri, mevduat sertifikalari
  veya seyahat çekleri vs. biçiminde de
  olabilirler. Bunlarin likiditesi de oldukça
  yüksektir. Özetle döviz piyasalarinda, bu iki tip
  ödeme araci arasinda bir ayirim yapilir
• Dogrudan nakit seklinde olanlara efektif nakde
  dönüstürülebilen araçlar biçiminde olanlara da
  döviz denmektedir.

3
Döviz Piyasasi (FOREX)

• Döviz piyasalari, yabanci paralarin alinip
  satildigi ya da bir ulusal paranin baska bir
  paraya dönüstürülmesine olanak veren kurumsal
  yapilardir.
• Bir baska deyisle, döviz arz ve talebinin
  karsilastigi piyasaya döviz piyasasi denir.

4
Döviz Piyasasinin Islevleri

• Satinalma Gücü Arabulucusu
• Kredi Kolayliklari
• Riskten Korunma

5
Döviz Piyasasinin Diger Piyasalardan Farklari
(Döviz Piyasasinin Özellikleri)

• 1 Döviz piyasalari alici ve saticilarin dogrudan
  karsilastiklari piyasalar degildir.
• 2 Döviz piyasalari belirli bir borsa biçiminde
  örgütlenmis piyasalar degildir.
• 3 Döviz piyasasinin yapimciligini büyük bankalar
  üstlenmislerdir.
• 4 Döviz piyasasinda müsterilerin ihtiyaçlarina
  göre sözlesme yapilabilmektedir.
• 5 Döviz piyasalari evrensel nitelikteki
  piyasalardir.
• 6 Döviz piyasalari yeryüzünde hiç kapanmayan bir
  piyasa durumundadir.
• 7 Döviz piyasalari tam rekabet piyasalarina
  oldukça yakin piyasalardir.

6
Döviz Piyasalarinin Islemcileri

• 1 Bankalar ve Banka Disi Islemciler
• 2 Dis Ticaret ve Dis Yatirim Islemleri Yapan
  Kisiler ve Firmalar
• 3 Spekülatörler ve Arbitrajcilar
• 4 Merkez Bankalari ve Hazine
• 5 Döviz Brokerleri
• 6 Gelirlerini Enflasyona Karsi Korumaya Çalisan
  Islemciler

7
Döviz piyasasinin iki önemli ayagi vardir
?Interbank Piyasasi/ Toptan Piyasa
Döviz pozisyonlarini denklestirmek için
bankalarin kendi aralarinda yaptiklari
islemlerden olusur. Buna, bankalar arasi döviz
piyasasi veya döviz interbanki adi verilir.
8
Bankalarin döviz pozisyonlari fazla veya
eksik pozisyon seklinde olabilir. Eger, bankanin
satin aldigi döviz miktari satis tutarindan fazla
ise döviz rezervlerinde bir artis olur. Bu duruma
bankanin ilgili yabanci para üzerinde fazla(uzun)
pozisyon almasi denir. Eger, banka ayni
para üzerinden satin aldigindan daha fazla döviz
satisinda bulunmus ise buna da eksik(kisa)
pozisyon adi verilir.
9
?Müsteriler Piyasasi/Perakende Piyasa
Bankalar ve döviz ticareti yapan banka disi
mali kurumlar ile müsteriler arasindaki
islemlerden olusur.
10
Döviz Piyasasinda Islem Türleri

• 1 Aninda Teslim Islemleri (spot transactions)
• Döviz piyasasinin islemlerin aninda
  teslim-aninda ödeme esasina göre yapildigi
  bölümüne günlük döviz piyasasi (spot exchange
  market) denir.
• Alinip satilan paralarin ilke olarak anlasmaya
  varildigi anda teslimi kaydiyla gerçeklestirilen
  islemlerdir.

11
2 Vadeli Islemler Döviz piyasasinin gelecekte
teslim-gelecekte ödeme esasinin geçerli olugu
bölümüne vadeli döviz piyasasi (forward exchange
market) denir. Gelecekte bir tarihte belirli
miktar ulusal para karsiliginda belirli miktar
yabanci paranin devredilmesini gerektiren
islemlerdir.
12

• 3 Swaplar (Degis-Tokus)
• Bir dövizin belirli miktarinin iki farkli teslim
  tarihi (valor) ile ayni anda hem alinmasi, hem de
  satilmasi olayidir.
• Baska bir deyisle, bir parayi günlük piyasada
  satan ve vadeli piyasada yeniden satin alan
  islemdir.

13
Döviz Kuru

• En genel ifadesiyle, yabanci paralarin fiyatina
  döviz kuru veya döviz fiyati denir. Bir baska
  deyisle, döviz kuru, bir ulusal para ile yabanci
  para arasindaki degisim oranidir.
• Bir ülke parasinin diger ülke parasi cinsinden
  fiyatina iki tarafli nominal döviz kuru
  (bileteral nominal exchange rate) denir.
• - iki tarafli günlük döviz kuru
• - iki tarafli vadeli döviz kuru
• Günlük kurlar ile vadeli kurlar farklidir. Vadeli
  döviz kuru günlük döviz kurundan büyük ise
  aradaki pozitif farka vade primi (forward
  premium) vadeli döviz kuru günlük döviz kurundan
  küçük ise aradaki negatif farka vade iskontosu
  (forward discount) adi verilir.

14
Vade Primi/Iskontosu Nasil Hesaplanir?
F vadeli döviz kuru e günlük döviz kuru M vade
süresi
15
Dolaysiz Kotasyon ve Dolayli Kotasyon

• ? Döviz kurunun yabanci para birimi basina ulusal
  para miktari olarak tanimlanmasina dolaysiz
  kotasyon(direct quotation), enserten (incertain)
  tanimlama veya Avrupa yöntemi(European terms)
  denir.
• 1,75 TL/ dolar basina 1,75 TL gibi.
• ? Döviz kurunun bir birim ulusal para karsiligi
  olan yabanci para miktari biçiminde ifade
  edilmesine ise, dolayli kotasyon(indirect
  quotation), serten (certain) tanimlama veya
  Amerikan yöntemi(American terms) denir.
• 1/1,75 /TL TL basina 1/ 1,48 dolar gibi.

16
Dolayli-Dolaysiz/Serten-Enserten Kur (2.05.2012)
1 USD 1.7515 TL 1 EURO 2.3055 TL 1 TL
0.5709 USD Dolaysiz/Düz Kur 1 TL
0.4337 EURO 1 EURO 1.3163 USD gt
2.3055/1.7515 Çapraz Kur 1 USD 0.7597
EURO gt 1.7515/2.3055 Serten ve Enserten
Kurlardaki Degisme 1 USD 1.7515 TL
1 TL 1 / 1.7515 USD 1 USD 1.9000 TL
1 TL 1 / 1.9000 USD Enserten
Kurda ?(1.9000-1.7515) / 1.7515 ?.100 () 8.5
USD deger kazandi Serten Kurda ?(1.7515-1.9000) /
1.9000 ?.100 (-) 7.8 TL deger
kaybetti Kaynak TCMB.
17
Alis Kuru, Satis Kuru ve Kur Marji

• Döviz kurlari, döviz alis kuru(bid rate)
  ve döviz satis kuru(ask rate) olarak ayri ayri
  belirlenir. Alis kuru, satis kurundan daha düsük
  olur ve aradaki fark islem giderleriyle bankanin
  karini kapsar.
• Alis ve satis fiyatlari arasindaki farka
  ise, kur marji(spread) adi verilir. Kur marjinin,
  piyasadaki oranlarla karsilastirilabilmesi için
  yillik ve yüzde olarak ifade edilmesi gerekir.
• Ps, bankanin satis kuru
• Pa, bankanin alis kuru, olmak üzere kur marji
• Kur Marji (yillik yüzde) ( Ps Pa) / Ps
  100

18
Kur Marjini Etkileyen Faktörler

• ? islem hacmi,
• ? döviz piyasasinin istikrarli olup olmadigi
• ? efektif kurlarda marj dövize göre daha
  genistir,
• ? bankalarin kendi aralarindaki islemlerde
  uyguladiklari kur ile bireysel müsterilerine
  uyguladiklari kurlar farklidir,
• ? kurumlarin mali pozisyonlari,
• ? döviz piyasalarinin daginikligi.

19
Nominal ve Reel Kurlar

• Piyasada kullanilan kur tanimi nominal döviz
  kurudur. Yani, yabanci para biriminin ulusal para
  ile ifade edilen karsiligidir(veya tersi).
• Nominal kurlarin( nominal exchange rates) belirli
  bir zaman süresi içindeki dis enflasyon orani ile
  yurt içi enflasyon oranina göre düzeltilmesinden
  elde edilen kura reel kur adi verilir.
• R, reel kur
• e, nominal kur
• P, dis enflasyon orani
• P, yurt içi enflasyon orani, olmak üzere
  reel kur söyle hesaplanir

Bu esitlik, ulusal para birimi cinsinden nispi
fiyati temsil etmektedir.
20
Reel Döviz Kurlari

• Gerçek hayatta çok sayida mal oldugundan reel
  döviz kuru, tek bir mal itibariyle degil, belirli
  mallardan olusan bir sepet itibariyle hesaplanir

Reel döviz kurunun yükselmesine reel deger kaybi
(real depreciation), reel döviz kurunun düsmesine
ise reel deger kazanci (real appreciation) denir.
Reel döviz kuru bir ülkenin rekabet gücünü
(competitiveness) yansitir.
21
Reel Döviz Kurunun Hesaplanmasi
1 2 3 4 5 6
Dönem e ytl/ Nominal Döviz Türkiye Üretici ABD Üretici Reel Döviz Kuru
Kuru Endeksi Fiyat Endeksi Fiyat Endeksi Endeksi, (3)x(5/4)
1 1,35 100 100 100 100
2 1,45 107 120 110 98
3 1,60 118 125 110 103
4 1,50 111 130 116 99
5 1,44 106 135 118 92
22
Reel Döviz Kurlari
Reel deger kaybinin-kazancinin ne zaman ortaya
çikacagi reel döviz kurundaki degisme itibariyle
yazilarak belirlenebilir
23
Efektif Döviz Kuru

• Ülkenin dis ticaret hacminde önemli bir paya
  sahip olan ülkelerin iki tarafli nominal döviz
  kurlarindan-iki tarafli reel döviz kurlarindan
  olusan bir döviz kuru sepeti tanimlanir ve bu
  sepetin dis ticaretteki payla agirliklandirilan
  ortalama fiyati hesaplanir.
• Ulusal paranin dis degerinde zaman içinde meydana
  gelen nominal veya reel ortalama degisimi
  yansitan bu tür döviz kuruna nominal efektif
  döviz kuru (nominal effective exchange rate)-reel
  efektif döviz kuru (real effective exchange rate)
  denir.

24
(No Transcript)
25
Efektif Reel Döviz Kurunun Hesaplanmasi
26
(98x0,40) (93x0,60) 39,2 55,8
95 (103x0,40) (100x0,60) 41,2 60
101,2 (99x0,40) (102x0,60) 39,6 61,2 100,8
27
Önemli Not !

• TCMB, reel kuru yurtiçi fiyat düzeyinin yurtdisi
  fiyat düzeyine orani biçiminde (RP/eP)
  tanimlamaktadir.
• Bu nedenle merkez bankasinca açiklanan reel döviz
  kuru endeksindeki artis, reel deger kaybini
  degil reel deger kazancini ifade eder.

28
Döviz Piyasasinda Arbitraj

• Arbitraj, genel olarak, döviz, menkul deger,
  ticari mal veya üretim faktörü gibi bir ekonomik
  varligin ayni andaki fiyat farkliliklarindan kar
  saglamak üzere esanli olarak alinip satilmasi
  veya satilip alinmasi biçimindeki islemlerdir.
• Dövizin ayni anda degisik piyasalardaki kur
  farkliliklarindan kazanç elde edilmesidir.
• Parayi ucuz oldugu piyasadan alip pahali oldugu
  piyasada satarak kar elde edilebilir. Buna yer
  arbitraji (cografi arbitraj-iki noktali arbitraj)
  denir.
• Iki döviz kurunun içerdigi kur, yani çapraz
  döviz kurlari üzerinden yapilan arbitraja ise
  üçlü arbitraj (üç noktali arbitraj) adi verilir.
• Kur marjlarinin oldugu, yani alis ve satis
  marjlarinin sifirdan farkli oldugu bir ortamdaki
  arbitraja ise alis ve satis marjlari ile arbitraj
  denir.

29
Döviz Piyasasinda Spekülasyon

• Döviz kurundaki olasi bir olumsuz degismenin yol
  açtigi kayba döviz kuru riski döviz kuru
  riskinin, döviz kurunda beklenen bir degismeden
  kar elde etmek amaciyla, üstlenilmesine
  spekülasyon denir.
• Spekülasyon islemi yapanlara spekülatör, döviz
  kurunun yükselmesini bekleyen iyimser
  spekülatörlere bogalar (bulls) düsmesini
  bekleyen kötümser spekülatörlere ise ayilar
  (bears) denir.

30
Istikrar Saglayici/Bozucu Spekülasyon

• Döviz kuru düstügünde döviz satin alinmasina veya
  döviz kuru yükseldiginde döviz satilmasina
  istikrar saglayici spekülasyon (stabilizing
  speculation) denir.
• Döviz kuru düstügünde döviz kurunun daha da
  düsecegi beklentisiyle döviz satilmasina veya kur
  yüksek iken döviz kurunun daha da yükselecegi
  beklentisiyle döviz satin alinmasina ise istikrar
  bozucu spekülasyon (destabilizing speculation)
  adi verilir.

31
Döviz Spekülasyonu ve Döviz Arbitraji Arasindaki
Fark

• Spekülatörler, tüm kazançlarini döviz kurlarinda
  bekledikleri degismelerden elde etmeye
  çalisirken arbitrajcilar, dövizin ayni anda
  degisik piyasalardaki kur farkliliklarindan
  kazanç elde etmeye çalisirlar.
• Spekülasyonda kur riski üstlenilirken
  arbitrajcinin risk üstlenmesi konusu degildir.

32
Referanslar

• Seyidoglu, Halil, Uluslararasi Finans, Güzem Can
  Yayinlari No19, 4. Baski, Istanbul, 2003.
• Seyidoglu, Halil, Uluslararasi Iktisat Teori
  Politika ve Uygulama, Güzem Can Yayinlari No 20,
  15.Baski, Istanbul, 2003.
• Ünsal, Erdal, Uluslarararasi Iktisat, Imaj
  Yayinevi, Ankara, 2005.
• Veri Kaynagi TCMB, www.tcmb.gov.tr,
  28.04.2010.