TЬRKIYE-ISRAIL ILISKILERINDE SON DЦNEM VE MUHTEMEL GELISMELER

1
TÜRKIYE-ISRAIL ILISKILERINDE SON DÖNEM VE
MUHTEMEL GELISMELER

• 
  
• Gamze DEGIRMENCI
• 
  BILGESAM 26.08.10.

2

• Giris
• Türkiyenin AKP (Adalet ve Kalkinma Partisi)
  hükümeti ile Ortadoguda nispeten daha aktif bir
  politika izledigi söylenebilir.
• Son zamanlarda ise Türkiyenin dis politikasinda
  en fazla konusulan konulardan biri Ortadogu ve
  özellikle Israildir.
• AKP Hükümetinin iktidara gelmesinden hemen sonra
  ABDnin Irak müdahalesi bölgedeki dengeleri
  degistirmistir. Türkiye için Irakin gelecegi
  önemli bir paradoksken, bugün Israil ile yasanan
  sicak gelismeler, Türk dis politikasini
  etkilemektedir.

3

• Israil Türkiye Iliskilerinin Baslangici
• Ortadoguda süregelen Filistin sorunu Israilin
  14 Mayis 1948de bagimsizligini ilan etmesiyle
  yeni bir boyut kazanmistir.
• Türkiye, 1947 Kasiminda BMde Filistinin
  bölünmesine karsi çikmis ve Genel Kurulda
  Araplardan yana olmasina ragmen 28 Mart 1949da
  Israili resmen taniyan ilk Müslüman ülke
  olmustur.
• Çünkü o dönemde izlenen Bati yanlisi dis politika
  bunu gerektirmistir.

4

• Iki Ülkeyi Yakinlastiran Faktörler
• Her iki ülke de Ortadogu gibi bir bölgede laik
  devlet modelini benimsemis ve Bati tipi gelismeye
  yönelmistir.
• ABDnin Israille yakin iliskileri Türkiyeyi de
  etkilemistir.
• Bazi Israilli devlet adamlarinin Arap
  devletleriyle sorunlarinda Türkiyenin yardimci
  olabilecegini düsünmesi, Israilin de Türkiyeye
  önem vermesine sebep olmustur.

5

• Inisli-Çikisli Iliskiler Süreci
• Bagdat Pakti (1955) bölgede yalnizlasan Israili
  rahatsiz etmis, iki ülke arasinda diplomatik
  temaslar en alt düzeye inmistir.
• Süveys Krizinin (1956) patlak vermesiyle Israil
  kuvvetleri de Misira saldirmis ve Türkiye
  Israile tepkisini, Tel-Avivdeki büyükelçisini
  geri çekerek göstermistir.
• 1958 yilina gelindiginde Israil ve Türkiye
  arasinda Çevre Ittifaki olarak bilinen gizli
  bir ittifak kurulmustur. Israilin amaci
  çevredeki Arap olmayan ülkelerle bir ittifak
  kurarak, Arap ülkelerinin Israili
  yalnizlastirdiklari çemberi kirmak olmustur.

6

• 1960li Yillar
• 1960lara gelindiginde Arap devletleriyle ikili
  iliskileri gelistirmeye yönelik bir bölge
  politikasina geçilmeye çalisilmistir.
• Belirtmek gerekir ki, bu dönemde yer yer izlenen
  Arap yanlisi tutum Israil karsiti bir çizgiye
  kaymamistir.
• 1967 Arap-Israil Savasinda Türkiye
• Arap ülkelerinden yana bir tutum
• sergilemistir.

7

• Bu yillarda, Türkiyede sol egilimli gençlerin
  Filistin örgütlerine karsi yakinlik duymasi,
• 1969 yilinda Mescid-i Aksanin yakilmasi,
• 1973 Arap-Israil Savasi,
• 1975te Türkiyenin, Israilin terörist olarak
  kabul ettigi Filistin Kurtulus Örgütünü
  tanimasi,
• Türkiyenin siyonizmin bir çesit irkçilik ve irk
  ayrimi olduguna dair BM Genel Kurulunda 1975te
  verilen karar lehinde oy kullanmasi karsilikli
  iliskileri olumsuz etkilemistir.

8

• 1980li Yillar
• Türkiye bu dönemde Suudi Arabistan basta olmak
  üzere Orta Dogu ülkeleri ile olumlu iliskiler
  gelistirmistir.
• Türkiye, Carter Doktrini sebebiyle Körfez
  ülkeleriyle yakinlasmistir.
• 12 Eylül askeri darbesini gerçeklestiren Milli
  Güvenlik Konseyi yönetimi uluslararasi mesruiyet
  sorununu asabilmek için Arap ülkeleriyle yakin
  iliskiler kurmustur.

9

• 1980li Yillarda Iliskileri Olumsuz Etkileyen
  Gelismeler
• 1980de Israilin Dogu Kudüsü ve ardindan Golan
  Tepelerini ilhak etmesi,
• 1982de Lübnani isgali ve Filistinlilere ait
  Sabra ve Satilla kampalarinda gerçeklestirdigi
  katliam,
• Bati Seriada Yahudi yerlesimlerinin kurulmasi,
• 1985te Tunustaki FKÖ karargahinin bombalanmasi
  da yine Türkiye-Israil iliskilerini olumsuz
  etkilemistir.

10

• 1990li Yillarda Gelisen Iliskiler
• 1990li yillarda süren Israil-Filistin baris
  görüsmeleri Ankara-Tel-Aviv iliskilerinin
  gelismesini de olumlu yönde etkilemistir.
• Yeni Dünya Düzeni kurmaya çalisan ABD, bölgede
  saglam müttefiklere ihtiyaç duymus ve Israil ile
  Türkiyenin iliskilerini olumlu yönde tesvik
  etmistir.
• 1989 yilinda Sovyetler Birliginin çökmesi ve
  Soguk Savasin sona ermesiyle Türkiyenin Batidaki
  rolü tehlike altina girmis olsa da, bir yil sonra
  bas gösteren Körfez Krizi ve bunu izleyen savas
  Türkiyenin stratejik rolünü hizla yenilemistir.

11

• ABD ve Avrupa tarafindan Türkiyeye uygulanan
  örtülü silah ambargosuna karsi Israilin
  Türkiyeye kapilarini açmasi askeri isbirligi
  konusunda büyük mesafe kat edilmesini
  saglamistir.
• Suriye, Soguk Savas yillarinda oldugu gibi bu
  dönemde de iki ülkeyi yakinlastiran önemli bir
  faktör olmustur. Suriyenin PKKya verdigi
  destege karsilik Türkiye Israille askeri anlasma
  yapmistir.
• 1996 yilinda iki ülke arasinda büyük önemi haiz
  askeri ve ekonomik isbirligi anlasmalari yapilir.

12

• 28 Agustos 1996da imzalanan Savunma Sanayi
  Isbirligi Anlasmasi ve Askeri Egitim Isbirligi
  Anlasmasinin, Türkiye-Israil askeri
  iliskilerinin önemi açisindan günümüze de
  uzantisi vardir.
• Türk Silahli Kuvvetlerinin modernizasyonu
  konusunda Israille anlasilmistir. Türkiye hava
  sahasini Israil uçaklarina açmis, ortak askeri
  tatbikatlar düzenlenmistir. Bilgi transferi ve
  teknisyenlerin karsilikli egitilmeleri
  kararlastirilmistir.
• 1997 yilinda Serbest Ticaret Anlasmasi yürürlüge
  girmistir.
• 1998de imzalanan Ekonomik Isbirligi Anlasmasi
  ile iki ülke arasindaki ticaret hacminin
  arttirilmasi için adimlar atilir. Israil ile
  1996da 446 milyon dolar olan ticaret hacmi,
  2008de 3.38 milyar seviyesine çikmistir.

13

• Türkiyeden Israile boru hatlari ile petrol,
  dogal gaz ve su tasinmasi gündeme gelir.
• 1999da yasanan deprem sonrasinda Israil yaptigi
  yardimlarla Türk kamuoyunda dost bir ülke olarak
  algilanir.
• 1990li yillarin ikinci yarisinda Türkiye
  Israille iliskilerini ilerletirken, diger bölge
  ülkeleriyle iliskileri durgunlasir. Türkiye ve
  Israilin ortak tatbikatlar yapmasi özellikle
  Arap ülkelerinden Misir ve Suriye tarafindan
  tehlikeli görülür. Bu tepkiler üzerine Türkiye
  denge siyasetine geri dönecektir.

14

• 2000li yillar
• 1990li yillarda Ortadoguda etkili güç tek
  basina ABD iken, 2000li yillarda bölgede daha
  fazla aktör ön plana çikmistir.
• Israil, Iran ve Türkiye özellikle Irak
  Savasindan sonra bölge siyasetinde etkili
  olmuslardir.
• Ikinci intifada ile baslayip Irak Savasiyla
  devam eden süreç, Türkiye ve Israili
  yakinlastiran sartlarin zayiflamasina sebep
  olmustur.
• Bu dönemde, Türkiyenin Suriye ve Iranla ortak
  çikar alanlari artarken, Israille bu çikar
  alanlari azalmistir.

15

• Türkiye 2000li yillarda Israil-Filistin
  sorununda daha etkili bir rol oynamistir.
  Disisleri Bakani Ismail Cem Israil, Filistin ve
  Misir ile yogun bir diplomasi trafigi sürdürür.
• 2001 Ariel Saron iktidari döneminde II.
  Intifadanin baslamasi ile bölgede baris sürecinin
  sekteye ugramasi Israilin Avrupayla
  iliskilerini bozulma noktasina getirirken,
  Türkiye-Israil iliskileri devam etmistir.
• 1990li yillarda Israille olan siki iliskilere
  nazaran, 2000li yillarda yapisal sebeplerden
  ötürü ikili iliskilerin seyri degismistir.

16

• Bu dönemde Türkiyenin tehdit algilarinin 1990li
  yillara göre önemli ölçüde degismesi, Israille
  stratejik iliskileri geri plana atmistir.
• 2003 yilinda Amerikanin Irak müdahalesiyle,
  Türkiyenin çikarlari Israil ile ayrismistir.
  Irak Savasi sonrasi Israilin Kuzey Irak Kürtleri
  ile isbirligi yapip devletlesme sürecine etki
  etmesi, Irakin toprak bütünlügünden yana olan
  Türkiyeyi rahatsiz etmistir.

17

• Israil devre disi birakmak istedigi Filistinli
  politikacilara yönelik, hedef tayin ederek
  öldürme (targeted killing) politikasi
  gütmektedir. Israilin kendi içinde de
  tartisilmakta olan bu gibi politikalari
  Türkiyeyle de zaman zaman iliskilerinin
  bozulmasina sebep olmustur.
• Mart 2004te Hamasin dini lideri Seyh Ahmet
  Yasinin öldürülmesi Türkiyenin de tepkisini
  çekmistir.
• Ahmet Yasinden sonra Hamasin Gazzede resmi
  sözcülügünü yapan Abdulaziz Rantisi
  öldürülecektir.
• Israil en son 2010 yilinda Dubaide Hamas askeri
  lideri Mahmud Mab-Huhu suikast düzenleyerek
  öldürmüstür.

18

• 2004 yilinda Israilin isgal altindaki topraklara
  yaptigi operasyonlarda seçilmis hedeflere
  suikastler düzenlenmesi de Türkiye-Israil
  iliskilerinin gerilmesine neden olmustur.
• Ankara iliskilerin düzelmesi için girisimde
  bulunsa da, Mayis 2004te Gazzede Refah mülteci
  kampinda çok sayida sivilin öldürülmesi, ikili
  iliskilerin arasini yeniden açmistir.
• Israilin Bati Seriada insasina basladigi,
  duvara karsi alinan karar hakkinda 21 Temmuz
  2004te BM Genel Kurulunda yapilan oylamada
  Türkiye de Israile karsi oy kullanmistir.

19

• 2006 Subat ayinda Hamasin Gazze seçimlerini
  kazanmasindan sonra, daha Filistin Meclisi bile
  toplanmadan sürgündeki lider Halid Mesalin
  Ankaraya gelmesi Israil tarafindan tepkiyle
  karsilanacaktir.
• 2006 Temmuz ayinda Israilin Lübnana hava ve
  kara harekati düzenlemesi üzerine Türkiye
  Israili orantisiz güç kullanmakla suçlamistir.
• Israilin 2008 yilinda Dökme Kursun Operasyonu
  adi altinda Gazzeye saldirmasi ve bu saldiri
  sonucu yaklasik 1.400 sivilin öldürülmesi,
  Türkiyenin yine sert tepkisiyle karsilasmistir.

20

• Ocak 2009da Basbakan Erdogan ile Israil
  Cumhurbaskani Simon Peres arasinda Davos
  Zirvesinde yasanan gerginlik Davos Krizi
  olarak tarih sayfalarindaki yerini almistir.
• Basbakan Erdogan, Israilin Gazze saldirilari
  hakkinda oldukça açik ifadeler kullanir ve "Siz
  öldürmeyi çok iyi bilirsiniz" der. Erdogan,
  oturum yöneticisini de kendisine kisa süre
  vermekle elestirir ve "Davos benim için
  bitmistir" diyerek paneli terk eder.
• Bu olay gerilen iliskileri kopma noktasina
• getirmistir.

21

• T.C. Disisleri Bakanligindan yapilan açiklamada
  Anadolu Kartali tatbikatinin 12-23 Ekim 2009
  tarihlerinde yapilacak uluslararasi bölümünün
  ulusal düzeyde yapilacagi açiklanmistir.
• Bu olay üzerine Israilli kaynaklar Ankara'nin
  Gazze operasyonu sebebiyle Israil'in katilimini
  istemedigini savunacaktir.
• Anadolu Kartali Tatbikati sonrasi Türkiye-Israil
  krizi sürerken, Türkiye Suriye ile askeri
  isbirligi ve savunma alaninda önemli kararlara
  imza atmistir.

22

• TRTde yayinlanan Ayrilik Dizisi ile özel bir
  kanalda yayinlanan Kurtlar Vadisinde yer alan
  bazi sahneler Israilin tepkisiyle
  karsilasmistir.
• Israil Disisleri Bakan Yardimcisi Ayalon, Kurtlar
  Vadisi dizisinden duydugu rahatsizligi dile
  getirmek için Türkiye Tel-Aviv Büyükelçisi Oguz
  Çelikkolu makamina davet etmis ve
  kendisininkinden alçak bir koltuga oturtarak yeni
  bir krize sebep olmustur.

23

• 31 Mayis 2010 tarihinde Israil askerlerinin
  Gazze'ye insani yardim ulastirmayi hedefleyen
  baris konvoyu gemilerinden Mavi Marmara'ya
  çikarak ates açmasi Türkiye-Israil iliskilerini
  çikmaza sürüklemistir.
• Gazzeye 35 aydir Israil tarafindan uygulanan
  ambargoyu delmek için yola çikan 6 gemilik filo,
  Israil sinirlarindan 77 mil uzakta, uluslararasi
  sularda saldiriya ugramistir.
• Saldirida ilk kez Israilin Türk vatandaslarina
  yönelik girisimde bulunmasi ve 9 Türk vatandasini
  öldürmesi, Türkiye-Israil iliskilerini dogrudan
  ve derinden etkilemistir.
• Israil ordusu operasyon sirasinda siddetli
  direnisle karsilasildigini iddia etse de
  uluslararasi toplumun tepkisinden
  kurtulamamistir.

24

• Israilin yardim gemisine düzenledigi saldirinin
  ardindan bu kez heronlarla ilgili sikinti
  yasanmistir. Israil, Türkiye'ye sattigi 10 adet
  Heron uçaginin kullanimiyla alakali Türk
  subaylarini egitmekte olan operatörlerini geri
  çagirmistir.
• Türkiye-Israil arasinda kopma noktasina gelen
  iliskiler, Temmuz 2010da Türkiyenin Israil ve
  ABDnin katilimiyla her yaz Akdenizde icra
  edilen "Güvenilir Denizkizi" tatbikatinda yer
  almama karari ile bugüne gelmistir.

25

• Türkiye-Israil Savunma Isbirliginin Son Durumu
• Türkiye ile Israil arasinda 1990larin ikinci
  yarisina dayanan askeri iliskiler günümüzde de
  devam etmektedir.
• Israilli akademisyen Efraim Inbar, 2000-2004
  yillari arasinda Israilin Türkiyeye yaptigi
  toplu silah satis miktarinin 1 milyar dolardan
  fazla oldugunu belirtmektedir.
• Türkiye F-4 savas uçaklarinin modernizasyonu
  konusunda da Israil ile isbirligi yapmis ve 5 yil
  önce bu isbirligi sona ermistir.
• Israilden alinan Heronlarin Türkiye için önemi
  büyüktür.
• 2010 Nisan ayinda Israil firmasi tarafindan
  modernize edilen 170 adet M-60 tankindan
  sonuncusu da Türkiyeye teslim edilmistir.

26

• Türkiye-Israil Iliskilerinde Günümüzde de Önemini
  Yitirmeyen Sorunlar
• Israilin Kudüsün tamami üzerindeki hak iddiasi,
• Netanyahunun Dogu Kudüsün yahudilestirilmesine
  izin vermesi ve Bati Seriada kurulan yeni Yahudi
  yerlesimleri,
• Bati Seriada Müslümanlarca manevi öneme sahip
  bir türbe ve camiyi Siyonist Miras Listesine
  dahil etmesi,
• Mescid-i Aksa altinda ve çevresinde arkeolojik
  kazilar yaparak kutsal mekana zarar vermesi
  Türkiye tarafindan da kaygiyla izlenmistir.

27

• Türkiye-Israil Iliskilerinde Israil-Filistin
  Ihtilafinin Rolü
• Türkiye, Israil-Filistin sorununda temkinli
  politikalar izlemis olsa da Israil hükümetinin
  her siddet kullaniminda Israile karsi elestirel
  yaklasimda bulunmustur.
• Son dönemde de Israil-Filistin görüsmelerinde
  arabulucu olarak adi geçen Türkiye, baris
  görüsmelerinin Hamassiz olamayacagini
  vurgulamistir. Bu noktada Türkiyenin geçmiste
  FKÖyü de taniyarak Israille yasadigi gerginlik
  hatirlanabilir.

28

• Türkiye-Israil Iliskilerinin Suriye Boyutu
• Türkiye bölgede Suriye ve Israil arasindaki
  dolayli görüsmeleri de yürüten bir ülke olmustur.
• 90li yillarda Suriye, Türkiye-Israil
  iliskilerini yakinlastiran faktör olmustur.
  Suriyenin PKK destegine son vermesine kadar
  durum böyle devam etmistir.
• Irakin isgali sonrasinda bu kez Türkiye-Suriye
  çikarlari örtüsmüstür.
• 2000li yillarda olumlu diyalog sürdürülmüstür.
• Bugün Israil ve Suriye arasinda arabulucu olarak
  düsünülen ülke yine Türkiyedir.

29

• Türkiye-Israil Iliskilerinde Iran Faktörü
• Ortadoguda Israil ve Iranin revizyonist
• politikalarina karsi, Türkiye dengeleri
  gözetmekte
• ve bölgenin istikrarina önem vermektedir.
• Türkiye, 1990li yillar da dahil olmak üzere ABD
  ve Israilin baskilarina ragmen Iranla
  iliskilerini sürdürmüstür.
• Iranin nükleer programi Türkiye-Israil
  iliskilerinin gerilmesine sebep olmaktadir. Oysa
  Türkiye Israilin de nükleer silahlara sahip
  oldugunu hatirlatarak, bölge genelinde nükleer
  silahsizlanmadan taraf oldugunu her defasinda
  belirtmektedir.
• Türkiye ve Iran, Kürt ayrilikçiligi sorununda da
  ortak
• çikarlara sahiptir.

30

• Türkiye-Israil Iliskilerinin Irak ve Kuzey
  Irak Boyutu
• Irak isgalinin ardindan Türkiyenin Israille
  çikarlari ayrisirken, Irakla çikarlari
  örtüsmüstür.
• Israilin çevresinde Arap olmayan ülkelerle ve
  halkla yakin iliskiler kurma stratejisinin bir
  uzantisini da Kuzey Irak olusturmaktadir.
• Ankara Irakin toprak bütünlügünden yanayken,
  Israilin bölgedeki Kürt yönetimini desteklemesi
  ve devletlesme sürecini hizlandirmaya çalismasi
  Türkiye-Israil iliskilerini germistir.
• Israilin Kuzey Irakta Pesmergelere askeri
  egitim vermesi, uzun vadede stratejik bir konuma
  sahip olmaya çalismasi Türkiyeyi rahatsiz
  etmistir.

31

• Türkiye-Israil Iliskilerinde Gelecege Dair
  Muhtemel Gelismeler
• Iç Faktörler
• Türkiye ile Israilin son dönemde ard arda
  yasadigi krizler, iki ülkenin iliskilerinin
  gelecegi önünde bir engel olarak durmaktadir.
• Bundan sonrasi için Israilin, yardim gemisine
  düzenledigi saldirida 9 vatandasini kaybeden
  Türkiyenin taleplerini göz önünde bulundurmasi
  iliskilerin gelecegi açisindan önemlidir.
• Israil ile iliskilerinde Türkiye için önemi
  yadsinamayacak bir askeri isbirligi söz
  konusudur. Ancak düzeltilemeyen iliskilerden bu
  isbirligi projeleri de olumsuz etkilenecektir.

32

• Dis Faktörler
• Son günlerde görüsmelerin yeniden basladigi
  Israil ve Filistin arasindaki sorunlarin üzerinde
  saglanacak uzlasi Türkiye için çok önemlidir.
• Ancak, Israilin 1967 yilinda isgal ettigi
  topraklardan geri çekilmemesi, Filistinli
  mültecilerin geri dönüsünü engellemesi, Yahudi
  yerlesimlerinin insasina devam etmesi, duvar
  insasini durdurmamasi, Gazzeye yönelik ablukayi
  kaldirmamasi ve Kudüsün statüsü konusunda
  tavrini degistirmemesi, kuskusuz Türkiye ile
  iliskilerine de olumsuz yansimaya devam
  edecektir.
• Israilin Irana düzenleyecegi olasi bir hava
  saldirisini Suriye ve Kuzey Irak üzerinden
  yürütmesi kuskusuz Türkiyenin Israil ile
  iliskilerini etkileyecektir.

33

• Suriye ile Israil arasinda var olan sorunlarda
  Türkiye her ne kadar arabuluculuk rolü üstlense
  de iki ülke arasinda Golan Tepelerinin durumu
  gibi sorunlarin temelli çözülmesi Türkiye için
  önemlidir.
• ABDnin Iraktan çekilmesiyle Israilin Kuzey
  Iraka yönelik olasi faaliyetlerini arttirmasi
  Türkiye-Israil iliskilerinin gelisimini zora
  sokabilir.
• Iranin nükleer programina karsi Türkiyenin
  yaklasimi, iki ülke arasindaki iliskileri
  belirleyecek bir diger faktördür.
• Israilde Likud Partisinin yerine daha ilimli
  bir hükümetin iktidara gelmesi iliskilerin
  seyrini degistirebilir.

34

• KAYNAKLAR
• Ari, Tayyar, Geçmisten Günümüze Orta Dogu
  Siyaset, Savas ve Diplomasi, Mkm Yayincilik, 4.
  Baski, 2008, Bursa.
• Bengio, Ofra, Türkiye Israil Hayalet Ittifaktan
  Stratejik Isbirligine, çev. Filiz Kaynak Diskaya,
  Erguvan Yayinevi, Istanbul, Mart 2009.
• Davutoglu, Ahmet, Stratejik Derinlik, Küre
  Yayinlari, 24. Baski, Mart 2008, Istanbul.
• Fuller, Graham E., Yeni Türkiye Cumhuriyeti, çev.
  Mustafa Acar, Timas Yayinlari, Istanbul, 2008.
• Kaya, Erdem, Türkiye-Israil Iliskilerinde Yeni
  Dönem, BILGESAM, http//www.bilgestrateji.com/stor
  e/dergi2/Erdem.pdf, 23.08.10.
• Türkmen, Ilter, Türkiye Cumhuriyetinin Ortadogu
  Politikasi, BILGESAM, 2010, http//www.bilgestrate
  ji.com/store/tcortadogu.pdf, 12.08.10.
• Oran, Baskin, Türk Dis Politikasi, Cilt I
  1919-1980, Iletisim Yayinlari, 12. Baski,
  Istanbul, 2006.
• Oran, Baskin, Türk Dis Politikasi, Cilt II
  1980-2001, Iletisim Yayinlari, 12. Baski,
  Istanbul, 2006.
• Özcan, Gencer, Türkiye-Israil Iliskilerinde
  Dönüsüm Güvenligin Ötesi, TESEV, Dis Politika
  Programi, Dis Politika Analiz Serisi I, Kasim
  2005.
• Tanriverdi, Nebahat, Türkiye-Israil
  Iliskilerinde Son Durum, Ortadogu Stratejik
  Arastirmalar Merkezi, 06.08.10.,
  http//www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID1045
  , 19.08.10.
• Prof. Ofra Bengio ile Enine Boyuna
  Israil-Türkiye Iliskileri, 17.06.09,
  http//www.salom.com.tr/news/detail/12144-Prof-Ofr
  a-Bengio-ile-Enine-boyuna-Israil-Turkiye-iliskiler
  i.aspx, 19.08.10.
• T.C. Disisleri Bakanligi Resmi Sitesi,
  http//www.mfa.gov.tr
• http//securityfence.mfa.gov.il/mfm/web/main/missi
  onhome.asp?MissionID45187