BIM fak

1
Mü?llim Els?n BAGIRZAD?

• BIM fakült?si t?l?b?si Qafarov Rafiq? m?xsusdur

2
BEYN?LXALQ XAMMAL V? ENERJI DASIYICILARI BAZARI
Dünya iqtisadiyyatinin xammal v? enerji
dasiyicilarina olan t?l?batinin öd?nilm?si
probleml?ri
Xammal v? enerji dasiyicilari bazarinin
mahiyy?ti, xüsusiyy?tl?ri, t?snifati v?
cografiyasi.
Xammal v? enerji dasiyicilari üzr? dünya
bazarinda qiym?tl?rin dinamikasi v? qiym?t
pariteti.
Xammal v? enerji dasiyicilari bazarinda
beyn?lxalq inhisarlarin rolu v? mövqeyi.
3

• Yanacaq-energetika kompleksi

Yanacaq-energetika kompleksi müasir dünya
iqtisadiyyatinin ?sasini t?skil etm?kl? yanacagin
çixarilmasi v? isl?nm?si elektroenergetika,
h?mçinin yanacaq v? elektrik enerjisinin
dasinmasi v? bölüsdürülm?si prosesl?rini özünd?
?ks etdirir.
Yanacaq s?nayesi Elektroenergetika Enerjinin dasinmasi v? bölüsdürülm?si
a) Neft a) IES a) neft k?m?ri
b) Qaz b)SES b) LEP
c) Kömür c)AES c) Qaz k?m?ri
d) Torf e)Yanan sist d)Alternativ enerji m?nb?l?ri

4
Dünya enerji resurslari bazari

• Dünya enerji resurslari bazarinin inkisafi bütün
  dünya ölk?l?ri üçün böyük praktiki maraq k?sb
  edir, XXI ?srin ?vv?ll?rind? dem?k olar ki, el?
  bir ölk? yoxdur ki, bu sah?y? c?lb olunmamis
  olsun.
• Dünya ?halisinin 20, ?sas?n d? inkisaf etmis
  ölk?l?rd?, istehsal olunan ilkin enerjinin
  60-ni, yerd? qalan t?xmin?n 5 mlrd. insan v? 40
  istehlak edir

5
Müqayis?

• kasib ölk?l?rd? 2 mlrd.insan adambasina illik
  olaraq 0,2t yanacaq istifad? edirs?, inkisaf
  etmis ölk?l?rd? 1 mlrd.insan il? 5 t yanacaq
  istehlak edir. Dünya enerji istehlaki 1996-ci
  ild?n 2003 il? kimi 12 mlrddan 15,2 mlrd. çatib,
  y?ni 26,7 artib. Amma qeyd etm?k lazimdir ki,
  enerji istehlakinin artim tempi azalmisdir
  1970-1980-ji ill?rd? 29,4, 1980-1990-ci ill?rd?
  26,4, 1990-2003-cü ill?rd? is? 24 t?skil
  etmisdir

6
Müxt?lif ?srl?rd? enerji resurslarindan istifad?
XX ?srd?
XX ?srd? kömür? ?lav? olaraq neft, qaz, nüv?
enerjisind?n d? istifad?y? baslandi
XX ?sr? q?d?r
Daha sonra kömürün genis istifad?sin? baslandi
XIX ?srin ?vv?ll?rin? q?d?r
planetin ?sas enerji resursu oduncaq ehtiyatlari
hesab edilirdi
7
Ölk? qruplari üzr? enerji istehlaki
(mlrd.ton s?rti yanacaq)
Ill?r I? v? IT ölk?l?ri Keçid iqtisadiyyatli ölk?l?r IEOÖ Dünya ölk?l?ri üzr?
1970 4,8 1,2 1,9 7,9
1980 6 1,9 2,5 10,4
1990 6,5 2,3 3,8 12,6
2000 7,2 1,7 5,1 14
2001 7,1 1,8 5,3 14,2
2002 7,2 1,9 5,4 14,5
2003 7,3 1,9 5,4 14,6
2004 7 2,4 10 19,4
2005 7 3,2 16,9 27,1
8
Ölk? qruplari üzr? enerji istehlaki
(mlrd.ton s?rti yanacaq)
Enerji dasiyicisi Ill?r Ill?r Ill?r Ill?r Ill?r Ill?r
Enerji dasiyicisi 1970 1980 1990 2002 2020 2050
Kömür 25,32 24,04 23,85 24,43 20,51 20
Neft 37,97 38,46 39,23 33,46 30,77 23,64
T?bii qaz 21,52 19,23 21,54 24,26 24,62 25,45
Atom enerjisi 0 2,88 3,85 6,53 10,26 14,55
Su enerjisi 3,8 4,81 3,85 6,3 7,69 7,27
Dig?r 11,39 10,58 7,68 5,02 6,15 9,09
Ümumi 100 100 100 100 100 100
9
Proqnoz

• Beyn?lxalq Enerji Agentliyinin m?lumatina
  ?sas?n t?bii qaz g?l?c?kd? enerjidasiyicilari
  arasinda 1-ci yerd? ola bil?r, ?g?r o tam hüquqlu
  avtomobil yanacagi olarsa. Güman edilir ki,
  enerjidasiyicilarinin h?cmi 2020-ci ild?
  76,2050-ci ild? 69-? q?d?r asagi düs?c?k.

10
Ölk?l?r üzr? neftin geoloji ehtiyatlari v?
k?sfiyyati 2002-ci il
Ölk?l?r Geoloji neft ehtiyatlari (mlrd t) Dünya üzr? payi () Neft hasilati (milyon t) Dünya hasilati üzr? payi ()
Simali amerika 6,4 4,8 664,4 18,7
ABS 3,8 2,9 350,4 9,9
Meksika 1,8 1,2 178,4 5
M?rk?zi v? C?nubi Amerika 14,1 9,4 335,7 9,4
Venesuela 11,2 7,4 151,4 4,3
Yaxin S?rq 93,4 65,4 1014,6 28,5
S?udiyy? ?r?bistani 36 25 418 11,8
Küveyt 13,3 9,2 91,8 2,6
Qatar 2 1,5 34,7 1
Afrika 10,3 7,4 376,4 10,6
Nigeriya 3,2 2,3 98,6 2,8
?lc?zair 1,2 0,9 70,2 2
Çin 2,5 1,7 168,9 4,8
Malayziya 0,4 0,3 37 1
OPEK 111,9 78,2 1364,2 38,4
11
T?sdiq olunmus neft ehtiyyatlari x?rit?si
12
Neft istehlaki x?rit?si (2009-cu il)
13
Neft birjalarinin formalasmasi

• XX ?srin böyük bir hiss?si dünya bazarinda real
  neftl? bagli sövd?l?sm?l?r üstünlük t?skil
  edirdi, sonralar is? müdd?tli, kagiz nefti
  deyil?n sövd?l?sm?l?rd?n istifad? edilm?y?
  basladi. N?tic?d? 80-ji ill?rin sonlarinda 3 iri
  neft birjasi formalasdi
• Nyu-York-NYMEX
• London-IPE
• Sinqapur-SIMEX
• Bu birjalar bütün sutka boyu isl?yirl?r.

14
XX ?srin son onilliyind? neft s?nayesinin
strukturunda bas ver?n d?yisiklik?lrin s?b?bl?ri
Müasir dövrd? dünya neft ehtiyatinin 87-n? 20
böyük dövl?t neft sirk?ti n?zar?t edir. Dünya
neft ehtiyatinin ancaq bir hiss?si ?n?n?vi neft
TMK-larina m?xsusdur.
15
T?bii qaz enerji istehlakinda ?n sür?tl? artan
enerji dasiyicisidir
Qazin getdikc? artan istehlaki bu amill?rl?
baglidir A) Qazla isl?y?n elektrik
stansiyalarinin sayinin artmasi B) Yasayis
sektorunda qazdan istifad?nin genisl?nm?si C) Son
onillikd? nüv? enerjisin? maragin asagi
düsm?si Qaz h?mçinin ekoloji c?h?td?n ?n t?miz
enerji növüdür.
16
T?bii qaz v? onun h?r?k?ti
17
Dünyanin t?bii qaz ehtiyatlari x?rit?si
18
Xammal resurslari üzr? qiym?t formalasmasi daxili
x?rjl?rin böyük olmasindan deyil, basqa
amill?rd?n asilidir.
Müxt?lif valyutalarin istifad?si, t?l?b v?
t?klifin tarazliginin pozulmasi t?siri altinda
dünya pullari rolunu oynayan ?sas istehsalçilarin
qiym?t çoxlugu
Müxt?lif valyutalarin istifad?si, t?l?b v?
t?klifin tarazliginin pozulmasi t?siri altinda
dünya pullari rolunu oynayan ?sas istehsalçilarin
qiym?t çoxlugu
?sas istehsalçilarin ixracatçilarin v? birja
kotirovkalarinin qiym?tl?rinin dünya qiym?ti kimi
uygunlasdirilmasi
Xammal m?hsullari bazarinda t?l?b v? t?klifin
qarsiliqli ?laq?si
19
XX ?srin II yarisindan baslayaraq dünya neft
bazarinda qiym?t formalasmasini 4 m?rh?l?y?
bölm?k olar
dünya bazarinda stabilliyin artirilmasi m?qs?dil?
neft istehsal v? istehlak ed?n ölk?l?rin
diversifikasiyasi, neft tijar?tind? v? basqa
t?cili sövd?l?sm?l?rin üstünlük t?skil etm?si
(2001-ci ild?n müasir dövr? kimi)
(1986-2001)
(1973-cü il? q?d?r)
(1973-1986)
20

• Ardi var... ?