KAY 361 T

1
KAY 361 Türk Idare Tarihi

• Ders 2
• Konular Islam Devletinde Yönetim,
• Okuma Ortayli, 2007 23-74.

2
(No Transcript)
3
Islam Devletinin Tarihi

• Tarihsel gelismeler
• 622de Medineye hicretle baslar
• Hz. Muhammed ve ilk halife Hz. Ebubekir devrinde
  Arap Yarimadasinin fethi
• Hz. Ömer devrinde Suriye ve Filistinin fethi
• Emeviler ve Abbasiler devrinde Ortadogu, Iran,
  Misir, Kuzey Afrika ve Endülüsün fethi
• Arap dili ve kültürünün yayginlasmasi
• Iranlilar ve Türkler buna direnmislerdir

4
Tarihi Gelismeler

• 610 Kuran vahyedilmeye baslandi
• 622 Medineye Hicret
• 630 Mekkeye dönüs
• 632 Hz. Muhammedin vefati
• 632-661 Dört Halife Dönemi
• (Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali)
• 661-750 Emeviler
• 750-1258 Abbasiler

5
Islamin Yayilisi

• Fetihler
• Dini Serbesti Tanima
• Hiristiyan, Yahudi ve Zerdüstlere ehl-i kitap ve
  zimmi statüsü taninmasi
• Kültürel Sizma
• Ticaret

6
Arap Fetihleri

• 630da Bizanstan Filistin ve Suriye
• 636da Sasanilerden Irak
• 642de Sasaniler teslim oldu (Iranin fethi)
• Kuzey Afrikada Berberiler ile savas ve zafer
• Endülüsün fethi
• Girit, Kibris, Sicilya ve Maltanin fethi
• Istanbulun kusatilmasi
• Çinliler ile Talas Savasi

7
(No Transcript)
8
Arap Fetihlerinin Nedenleri

• Askeri bir bütünlük ve üstünlük
• Otoriter bir örgütlenme
• Kanbagi ve asiret dayanismasi
• Bizans ve Sasani ülkelerinde çöküntü ve kargasa
• Heterojenlik
• Harpler, agir vergiler, zulüm ve soygun
• Dini baski
• Zerdüstlügün kast sisteminin kaldirilmasi

9
Yönetim Sistemi

• Fethedilen topraklarin idarecilerinin
  kullanilmasi (vergi, yargi ve asayiste)
• Sasani aristokrasisi, köy reisleri
• Rumca ve Aramca bilen Hiristiyanlar
• Halifelik Peygamberin vekilligi
• Baslangiçta ne saltanat konusu, ne de ruhani bir
  makamdi
• Kureys ve esrafin oyuyla seçilirdi
• Fikih bilen, akilli ve yetenekli, cesur bir erkek
• Bazi gruplara göre, kötü idare ederse görevden
  alinabilir
• 659da irsi hükümdarlik Emeviler ile yerlesti
• Halife adina, otoritesini kabul ederek hutbe
  okutturup para bastiranin hükümdarligi
  onaylanirdi
• 1924te kaldirildi

10
Dil

• 8. Asra kadar çok dillilik, birden çok resmi dil
• Misirda Kobtça
• Irakda Aramca ve Farsça
• Samda Rumca
• Kuzey Mezopotamyada Kaldanca ve Aramca
• 693de Arapça resmi dil oldu
• 8. Asir basinda artik Yunanca yaygin olarak
  kullanilmiyordu
• Yunancadan Arapçaya tercüme faaliyetinin
  baslamasi
• Iran ve Orta Asya Arapçanin egemenligine karsi
  direndi

11
Emeviler (661- 750)

• 660da Muaviyenin Hz. Alinin hilafetini
  tanimayarak kendisini halife ilan etmesiyle
  basladi
• Arap ve Kureys hakimiyeti
• Arap olanlar ve olmayanlar arasinda gerilim
• Fetihlere en büyük direnç Türklerden
• 10. Asra kadar direnis
• 10.-12. Asir arasinda Islama giris

12
Abbasiler (750-1258)

• Hz. Abbas soyundan gelenlerin hilafeti
• Arap-Arap olmayan çekismesinin yatismasi
• Gayri Arap unsurlarin idareye, orduya ve ilim
  hayatina girmesi
• Islam hukukunun gelismesi
• 10. Asirdan sonra Abbasi halifelerinin dünyevi
  gücü ve otoritesi azaldi
• Bagdat halifesine rakip halifelerin çikmasi
• Endülüs Emevi hükümdarlari da halifelik
  iddiasinda bulunmuslardir

13
(No Transcript)
14
Eyalet Yönetimi

• Eski Sasani ve Bizans sisteminin korunmasi
• Eski eyalet sinirlari ve idare merkezleri
  çogunlukla ayni kalmistir
• Uzak bölgelerde halifeyi temsil eden tam yetkili
  bir vali
• Dini yönden cemaatin imami
• Askeri, mali ve yargi yetkileri
• Önceleri kadi ve kolluk kuvvetlerinin tayini
  valinin görevi
• Abbasi devrinde valinin yanina merkezden atanan
  kadilar ve maliye memurlari (üçlü denge)
• Merkezilesme az, eyaletler önce yari, sonra tam
  bagimsiz

15
Eyalet Yönetimi-2

• Eyaletlerin haraç ve cizye vergileri mültezimler
  eliyle toplanirdi
• Mültezim payini alir
• Asker ve memur maasi ödenir
• Bayindirlik harcamalari yapilir
• Artan varsa merkeze gönderilir
• Valiler zamanla görev yerlerine gitmemeye basladi
• Absentee landlords
• Iltizam sisteminin baslangici, suistimal artti

16
Merkezdeki Görevliler ve Bürolar

• Eski bürokratik örgüt ve kayit biçimleri korundu
• Baslangiçta memurlarin çogu Iranli, Süryani,
  Kaldani ve Rum kayitlar da bu dillerde idi
• Daha sonra Arap dili ve Arap memurlar bürolara
  egemen olmustur
• Vezirler (Arapça, yardim eden) sistemi Halifenin
  yardimcisi ve bas müsavirleri
• Devlet islerinin yürütülmesinde uzmanlasma
  ofisleri- bakanlik benzeri divanlar

17
Divanlar

• Vergilerin toplanmasi (Divan-ül-harac)
• Askerlere maas ödenmesi (Divan-ül-nafakat)
• Özellikle Abbasi devrinde giderek divanlar
  çesitlendi
• Posta, ulastirma, istihbarat (Divan-ül-berid)
• Asker kayitlari, tayin ve terfileri, vs.
  (Divan-ül-cund)
• Arazi kayitlari, resmi yazismalar, devlet
  mühürleri (Divan-ül-hatem vel zimam)
• Haksizliklara karsi son temyiz mercii
  (Divan-ül-mezalim)
• Sikke basimi (Divan-ül-darb)
• Bayindirlik isleri (Divan-ül-birr)

18
Islam Hukuk Sistemi

• Sorular
• Islam öncesi gelenekler kayboldu mu? Yeni sisteme
  uyum mu sagladi?
• Içtihadlar ve seri kurallar yüzyillar boyunca
  nasil degisti?
• Farkli cografyalarda farkli içtihadlar
• Islam hukukuna fikih, bu meslektekilere fakih
  denir
• Fikihin bölümleri
• Ibadet
• Muamelat (aile, miras, borçlar, evlenme, bosanma,
  miras...)
• Ukubat (Ceza)
• Dinsel kurallarin kaynaklari
• Vahiy (Allahin emirleri)
• Peygamberin söz ve hareketleri (Hadis ve sünnet)
• Içtihad- yorum
• Farkli içtihadlar- farkli mezhepler
• Zamanla Abbasilerde örfi hukuk da kullanilmaya
  baslanmistir

19
Vergiler

• Önceki devletlerde oldugu gibi bölgesel ve
  sinifsal vergi esitligi yok
• Müslümanlar için asil vergi zekat 1/40-1/10
• Ürün, menkul kiymet ya da ticari esyadan
• Arazi Vergileri (Degisen oranlarda)
• Ösr Müslümanlardan
• Harac Gayrimüslimlerden
• Cizye, Bas vergisi Gayrimüslimlerden
• Yaslilar, kadinlar, çocuklar, fakirler ödemez
• Korunma ve askerlikten muafiyet karsiligi

20
Yargi Teskilati

• Yargi erki hükümdarin görevi
• Vekaleten yargiçlara devreder
• Kadilar önce halife, sonra vali, sonra yeniden
  halifeler tarafindan atanmistir
• Abbasilerde yarginin basi Bagdatta
  Kadi-ül-Kudat
• Birörneklik az
• Kararlar mezheplerin esaslarina göre
• Gayrimüslimlerin davalari kendi mahkemelerinde
• Memluklarda her mezhep için bir kadi
• Camii veya kadinin evi ayni zamanda mahkeme
• Kadi hem yargiç, hem de maliye, vakif denetimi ve
  beledi hizmetler konularinda sorumlu
• Zamanla iltizam ve yolsuzluk

21
Sehirler

• Lojistik yönden kira bagli
• Eski yönetimlerin altyapi sistemlerini (su,
  ulasim) devralma
• Sehir merkezinde mabetler
• Civar sokaklarda esnaf ve sanatkarlar
• Loncalarin varligi tartismali
• Zabita görevi Muhtesib
• Çarsidan sonra dini cemaatlerin oturdugu konut
  bölgeleri
• Hamam, mektep, hastahane vb. hizmetler vakiflar
  tarafindan

22
Vakiflar

• Roma ve Bizanstaki hayir kurumlarina çok benzer
• Sürekli bir gelir gerektirir
• Menkul veya gayrimenkulle kurulabilir
• Yazili ya da sözlü olarak kurulabilir
• Bir kismi mirasa da konu olabilir
• Köleler vakfedilemez

23
Islamiyetin Yönetsel Özellikleri

• Devlet ve din isleri ayrilmaz (Musevilik gibi)
• Din, hem devlet, hem de toplum hayatini düzenler
• Ruhani bir sinif yoktur
• Ama dini konularda bilgili ve yol gösteren
  kisiler vardir

24
(No Transcript)
25
(No Transcript)
26
(No Transcript)
27
KAY 361 Türk Idare Tarihi

• Ders 3
• Konu Ortaçaglarda Akdeniz Dünyasi ve Italyan
  Denizci Devletleri
• Okuma Ortayli, 2007 77-93.

28
Bati Roma Sonrasi Italya

• M.S. 5. Yüzyil
• Kavimler göçü
• Italya (Bati Roma) çöküs döneminde girdi
• Imparatorluk kurumlari Doguda yasadi
• M.S. 9. ve 10. Yüzyillar
• Bati Avrupada Romanin halefi oldugunu iddia
  eden Büyük Karlin (Carolus Magnus) imparatorlugu
• Tarim ve ticarette atilimlar
• Kuzey ve Orta Italyanin denizci devletlerinin
  ortaya çikisi

29
Kavimler Göçü Barbarlar

• Roma Imparatorlugunun idaresi ve kültürünün
  disinda kalan göçebe, yari göçebe ve savasçi
  kavimler
• Romanin siniri Tuna nehri
• Bu kavimlerin bilinen tarihi Roma tarihçiligi ile
  baslar
• Alisveris alanlari
• Din- Roma Kilisesi
• Dil- Latince
• Roma Hukuku ve kültürü

30
Barbarlar

• Kanbagi (Klanlar)
• Kan davalari
• Germenlerde comitatus savasçi gruplar
• Feodal düzenin hiyerarsik baglarinin
  temellerinden biri
• Kavimler Göçü
• Hunlarin Vizigot ve Ostrogotlari yerinden edip
  sürmesi
• MS 378de Imparator Valens Gotlara yenildi
• Imparatorlugun bölünmeye baslamasi
• MS 493te Ostrogotlar Romayi isgal etti
• MS 6. YYda Bizans Italyanin önemli bir bölümünü
  yeniden fethetti
• Burada Avrupanin Bati ve Kuzeyinden farkli bir
  sosyal, iktisadi ve kültürel yapilanma olustu

31
(No Transcript)
32
Bati Romadan Sonra Italya

• Artik siyasi degil, cografi ve kültürel bir
  birlik
• Italyanin islevleri
• Dogu Akdeniz uygarliginin (Bizans, Islam...)
  Batiya tasinmasi
• Bati Avrupanin hammadde kaynagi olmasi
• Kilise adina mültezimlik
• Madenlerin isletilmesi
• Bu bölgelerin pazara açilmasi

33
Feodalizm

• Germenlerin otoriter savasçi seflik düzeninden
  gelir, bir hizmet bagimliligi
• Herkes bir üstüne oldugu kadar astina yani
  vasalina karsi da yükümlü ve bagimli
• Vasallik ve dirlik kurumlari
• Esitsizlik üzerine kurulu
• Sosyal hareketlilik çok az
• Üretim topraga bagli, genis köylü yiginlari
• Bu üretimin rantini yönetici bir sinif alir

34
Feodalizm-2

• Ulasim kisitli
• Ticaret degerli lüks mallar üzerine
• Para ve degerli madenler kit, dolasimlari sinirli
• Ödemeler büyük ölçüde esya ve ürün ile
• Kilise Dogudakinin aksine ayri bir kurum
• Piskoposlar arazi sahibi ve sehir yöneticisi
  olabiliyor.

35
Ortaçagda Avrupa

• Bati Avrupa 10. YYa kadar dünya tarihinin
  merkezinde degildir
• Merkez, Akdeniz ve Ortadoguda
• Servet, ticarette degil toprak ve kilisede
  toplanmistir
• Merkeziyetçi iktidar zayif
• 10.-13. Asirlar arasinda sehirlerdeki tüccar ve
  zenaatkarlar bagli olduklari siyasi otoriteden
  özerkliklerini elde ettiler
• Agir vergiler ve gümrükten kurtulma çabasi
• Dis dünya ile bagimsiz iliskiler
• Önce Italyan, sonra Hansa sehirleri
• Kilise, Roma etrafinda merkezilesiyordu
• Latince, yazi dili
• Egitim alaninda etkin

36
(No Transcript)
37
Karolenj Imparatorlugu

• Frank krali Klovis ile baslar (481-511)
• Büyük Karl (Carolus Magnus) 800de imparatorluk
  tacini giydi
• Ilhak edilen bölgeleri kontrol edebilecek bir
  hiyerarsik yapi ve askeri örgütlenme, bürokrasi
  yoktu
• Kilisenin yetismis elemanlarinin kullanimi
• Tarimda gelismeler
• Demirin kullaniminin yayginlasmasi
• Atla çekilen agir saban
• Tarimsal üretimin artisi, nakliyenin gelisimi
• Çesitli tarikatlar ormanlarin tarima açilmasina
  ve tarimin islahina önayak oldu
• Zamanla manastirlarin artan üretimle zengin
  olmalari

38
Italyan Devletleri

• Zamana uyum saglayan bir Klasik Roma örgütlenmesi
• Feodal düzene pek uymuyor
• Çok ticaret yapilan, çok paranin dolastigi, kent
  yönetimine ticaretin hakim oldugu bir bölge
• Bati Avrupanin tarimsal zenginliginden
  yararlanmistir
• Bati Avrupayi klasik dünyaya baglama
• Araci tüccarlikla geçinen bir sistem
• Dogudan gelen mali Kuzeye satarak komisyon alma
• Ingiliz ve Hollandali tüccarlar bu sistemi
  çökertmistir

39
Italyan Devletleri-2

• Bati Avrupa Italyadan
• Isletme ve ticaret yöntemlerini
• Bürokrasinin kayit ve örgütlenme esaslarini
• Daha gelismis bir kültürel yasami
• Bilim yapmayi ögrenmistir
• Dogu-Bati sentezi sanildigi gibi Haçli Seferleri
  ile olmamistir
• Örnegin Sicilya Kralligi bu sentezin
  merkezlerinden biridir

40
Italyan Denizci Devletleri

• En önemlileri
• Amalfi
• Ilk sivrilen, Sicilyada
• Pisa
• Bir süre sonra Floransa tarafindan ilhak edildi
• Cenova
• Venedik
• Dogu Akdeniz, Ege ve Karadenizde ticaret
  kolonileri
• Cenova ve Venedik rekabeti
• 1204 Latin istilasindan ve Osmanlinin Istanbul
  ve Balkanlari fethinden sonra bu rekabeti
  körüklemesi

41
Tarihsel Gelisim

• Bazi devletler özerkliklerini Bizanstan
  almislardir
• Venedik, bir Bizans sehri olarak 5. ve 6. YYda
  basladi
• 7. Asirda özerkligini elde etti
• Baslangiçta monarsik, sonra oligarsik olmuslardir
• Parali askerlere güvenilememesi, diplomasinin
  gelismesine neden oldu
• Denizasiri ticaret nedeniyle ilk konsolosluklar
  kuruldu
• Bunlarin raporlari günümüz tarihçiligi için çok
  degerli

42
(No Transcript)
43
Venedik Cumhuriyeti

• En önemli örnek
• Parali zümre hakimiyetinin oldugu oligarsik bir
  Cumhuriyet
• 697de ilk doç seçildi
• Venedik tüccari ayni zamanda diplomatti
• 11. Asra kadar Bizans himayesinde kaldi
• Bizans donanmasinin asayisi sagladigi sularda
  ticaret yaparak zenginlesti
• Sonra kendi deniz gücünü saglamlastirdi
• Bizans kültür ve sanatindan etkilendi

44
Venedik Cumhuriyeti-2

• 12. Asir basinda ilk Haçli seferine yardim etti
• Lübnan ve Kudüste ticari koloniler ve
  ayricaliklar
• Istanbulda ticaret yapma ve antrepo kurma hakki
• 4. Haçli seferi sonunda 1204te Konstantinopolis
  Latinler tarafindan yagmalaninca
• Venedik yeni imtiyazlar elde etti ve çok güçlendi
• Bati ve Italya Bizansta sevilmemeye baslandi

45
Italyan Denizci Devletlerinde Yönetim

• Oligarsi
• Seçim ve yönetim haklari zengin tüccar
  ailelerinin elinde
• Yöneticiler bu ailelere danisarak karar alirdi
• Sinifsal geçiskenlik pek yok
• Podesta/ Doç denen bir yönetici
• Tüccar ve lonca temsilcileri zamanla Venedik
  Senatosunu olusturdu
• Alti mahallenin her birinde bir konsey
• Denizasiri kolonilerde o yöreden veya atanmis bir
  yönetici ve koloni meclisi
• Anasehir ve kolonilerde düzgün bir bürokrasi ve
  adaletli bir yönetim, kolonilerde kötü yönetim,
  baski ve yolsuzluk

46
Yönetim

• Kavsak noktadaki sehirler pazar yeriydi
• Iyi bir yol ve posta sistemi
• Tüccarlarin oldugu yerlerde bu devletlerin
  temsilcileri ve mahkemeleri de vardi
• Ilk devlet bankalarinin kurulusu
• Faizle kredi dagitimi
• Sorunlar
• Artan nüfus ve yetersiz altyapi
• Açlik, pislik, salgin hastalik ve suçta artis
• Sehirlerin beslenmesi sorun oldu

47
Loncalar ve Zenaat Hayati

• Siki bir devlet denetimi
• Çalisan sayisi, terfiler, hammadde ve üretimin
  kalitesi
• Yünlü ve ipekli dokumalar, cam sanayii,
  barutçuluk, gemi yapimi islerinde çalisanlar
  seyahat edemezlerdi
• Lonca erbabi, yönetici, tüccar, asker ve
  diplomata göre daha düsük statüde
• Üretim ve ticaret agini ören tüccar ise en makbul
  kisidir
• Egitimli bir sinif
• Kuzey Avrupadan Italyaya is idaresi ögrenmeye
  gelinirdi

48
Ticaret ve Ekonomik Yapi

• Yollar emniyetsiz oldugundan ticaret toplu halde
  yapilir
• Ticareti devlet organize eder
• Seferleri aristokrat yönetici grubun üyeleri
  yönetir
• Vergi geliri az, asil gelirler gümrük, tuz
  tekeli, civar köyler ve denizasiri kolonilerin
  vergisinden gelir
• Genis sermayeli, çok ortakli sirket degil, aile
  sirketi tipi egemen
• 13.YYdan itibaren Floransa florini ve Venedik
  dükasi her yerde geçerli paralar
• Italyanca Akdenizde Lingua Franca
• Güney Almanyadaki Hansa sehirleri ile rekabet

49
Sosyal Yapi

• Kölelik ve harem kurumlari var
• Yabancilar gözlem altinda ve ayri mahallelerde
  yasiyordu
• Yahudiler gibi gruplar sosyal haklardan mahrumdu

50
(No Transcript)
51
Hansa Sehirleri ve Novgorod

• 13. ve 14. Asirlarda Alman Imparatorlugunda
  tarim ve ticaretin zenginlik yaratmasi ile
  kurulan ticari ve siyasi bir sehirler birligi
• Kuzey Avrupanin Italyanin etkisinden kurtulup
  ona rakip olmasi
• Kültürel etkilesim
• Feodal düzen çözülürken basladi merkezi devlet
  ve milli ekonomik sistemler olusunca Hansa
  Birligi de dagildi

52
Hansa Sehirleri ve Novgorod-2

• Oligarsik bir yönetim
• Zengin tüccarlar sehir meclislerine hakim oldu
• Hansa Birligi Meclisi olustu
• Ingiltere, Baltik Bölgesi, Danimarka ve Rusyada
  ticari imtiyazli bölgeler
• Ticari anlasmalar ve çikar birligi ile
  kolonilestirme
• Slav-Germen çatismasi

53
Hansa Sehirleri ve Novgorod-3

• Italyan sehirlerinin aksine lüks esya, kumas ve
  baharattan çok balmumu, kürk, tuz, balik ve
  kiymetli agaç gibi mallarin ticareti
• Askeri donanma ve ordu yönünden zayifti
• Nüfuslari azdi ve çevredeki bölge üzerinde bir
  hakimiyet kuramadilar