Mitologia, Mit o Odyseuszu.

1
Mitologia, Mit o Odyseuszu.
2
Czasy i twórczosc Homera

• Homer, Homeros (VIII w. p.n.e.), grecki epik,
  uwazany za autora Iliady i Odysei. Legenda mówi,
  ze byl slepym spiewakiem wedrownym (aojda). Jest
  uwazany za najstarszego znanego z imienia
  poete.Na temat okolicznosci powstania i
  autorstwa poematów toczyly sie spory od
  starozytnosci po wspólczesnosc (tzw. kwestia
  homerycka), np. czy byly tworem jednego autora
  czy tez wielu i czy powstaly w okreslonym czasie
  lub stopniowo narastaly, niektórzy uwazali nawet,
  ze Homer w ogóle nie istnial.

3

• Wiekszosc badaczy twierdzi, ze Iliada i Odyseja
  narodzily sie na wybrzezu Azji Mniejszej . Pisane
  heksametrem, staly sie wzorem dla starozytnej
  epiki rycerskiej.
• Trudno przecenic ich role w kulturze
  europejskiej i swiatowej, bo na owych tekstach
  uczyla sie zarówno mlodziez starozytnej Grecji,
  jak wspólczesnych liceów klasycznych. Do dzis
  jest niewyczerpanym zródlem motywów i toposów.

4

• Wyglad Homera

5
Gatunek literacki.

• Epos/epopeja jeden z glównych gatunków epickich
  az do XVIII w., tj. do poczatków powiesci.
  Obejmuje utwory pisane wierszem (np. Odyseja
  Homera czy Pan Tadeusz Adama Mickiewicza).
• Ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych
  bohaterów w momencie przelomowym dla danej
  spolecznosci narodowej.
•  Mówi najczesciej o wiezi spoleczno-narodowej, o
  waznych postaciach i zdarzeniach oraz o wspólnie
  wyznawanych przez te spolecznosc wartosciach i
  wierzeniach religijnych.

6

• W eposach Homera charakterystyczna cecha bylo np.
  funkcjonowanie obok siebie dwóch plaszczyzn
  fabularnych jedna w rzeczywistosci bogów, druga
  w swiecie ludzi. Stad wielu jego bohaterów
  mialo rodowód boski, byli herosami.

7
Do najbardziej znanych innych eposów, poza
Odyseja, naleza

• przed nasza era Iliada - VIII w. Eneida - I w.
  p.n.e.
• naszej ery Piesn o Rolandzie - XI w. Jerozolima
  wyzwolona XVI w. Pan Tadeusz - XIX w. Wladca
  Pierscieni - XX w.

8

• Homerowi materialu dostarczyly glównie piesni
  aojdów (wedrownych piesniarzy, gawedziarzy,
  bajarzy), którzy ustnie przekazywali rózne
  mityczne opowiesci z przeszlosci. Homer swobodnie
  je przetworzyl i zbudowal z nich przemyslana
  kompozycyjnie i fabularnie calosc. Zrobil to w
  tak charakterystyczny dla siebie sposób ze
  okresla sie ten gatunek mianem eposu
  homeryckiego.

9
Cechy gatunkowe eposu homeryckiego (na
przykladzie Odysei)

• wszechwiedzacy, obiektywny narrator, zachowujacy
  dystans wobec opowiadanych tresci poznajemy go
  juz w inwokacji
• Muzo! Meza wyspiewaj () co przygód doswiadczyl
  i trudów! / Jak bylo? Powiedz, córo Dijosa, cos o
  tem!

10

• rozpoczyna sie inwokacja rozbudowana apostrofa
  umieszczona na poczatku utworu, zwlaszcza poematu
  epickiego, w której poeta zwraca sie w uroczysty
  sposób do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z
  prosba o inspiracje
• pisany heksametrem, wersem 6-stopowym, dlugim i
  uroczystym, w Polsce jego role przejal
  trzynastozgloskowiec.

11

• styl podniosly, uroczysty, patetyczny, np.
  Antiklea o Penelopie
• Ona zawsze stateczna sercem, dotad siedzi / W
  zamku swym, gdzie dni wszystkie wsród tesknej
  zaloby / Plyna jej, a na placzach schodza nocne
  doby.

12

• stale epitety (np. Zeus egidowladny), porównania
  (np. tak zwane porównania homeryckie - przyklad
  podany wyzej)
• wspólistnienie dwóch plaszczyzn boskiej
  (nadprzyrodzonej, np. Atena, Posejdon, Zeus) i
  ludzkiej, np. Odyseusz, Telemach, Penelopa,
  Eurykleja, Melanto) kazde wazne wydarzenie
  odbywa sie przy udziale bogów, z ich ingerencja,
  choc i tak o wszystkim decyduje przeznaczenie
  (np. rady Ateny dla Telemacha w sprawie
  poszukiwan ojca)
• nagromadzenie scen realistycznych (np. piesn
  Demodoka o zdobyciu Troi)
• nadrzedny tok akcji wzbogacony jest bardzo
  licznymi epizodami (Np. wiec na Itace, motyw
  blizny Odyseusza).

13
Opis utworu.

• Akcja rozpoczyna sie od narady bogów, którzy
  zlitowali sie nad wiezionym przez nimfe Kalipso
  Odyseuszem i postanowili mu pomóc. Bogini Atena
  tymczasem udaje sie na Itake do Telemacha, syna
  Odyseusza, by sklonic go do podjecia poszukiwan
  ojca. Telemach uzyskuje pomoc w zdobyciu statku
  od Ateny i wyrusza do Nestora, króla Pylos.
  Jednak Nestor niewiele wie na temat Odyseusza. Z
  Pylos Telemach wyrusza z synem Nestora do
  Menelaosa do Lakedajmonu. Od króla Sparty
  dowiaduje sie, ze ojciec zyje na wyspie nimfy
  Kalipso. W Itace zalotnicy dowiedzieli sie juz o
  podrózy Telemacha i postanawiaja przygotowac
  zasadzke, aby sie go pozbyc. Tymczasem Hermes
  przybywa z rozkazem bogów do Kalipso, która
  niechetnie oznajmia Odyseuszowi, ze jest wolny.
  Odyseusz buduje tratwe i spuszcza ja na morze. Po
  siedemnastu dniach i przezyciu ciezkiej burzy,
  rozpetanej przez Posejdona, zostaje wyrzucony na
  brzeg wyspy Feaków. Rankiem nad brzeg morza
  przybywa królewna Nauzykaa. Odys wynurza sie z
  zarosli i prosi ja o pomoc. Nauzykaa odziewa
  bohatera i zaprasza do bajkowego palacu swego
  ojca Alkinoosa. Na dworze Odyseusz zostaje
  przyjety bardzo serdecznie. Opowiada swe dzieje,
  ukrywajac na razie imie. Potem przedstawia sie
  Feakom i relacjonuje swe dotychczasowe przygody.
  Feakowie obdarowuja Odysa kosztownosciami i
  odwoza go na Itake. Bohater budzi sie i nie
  poznaje ojczystej ziemi. Dopiero Atena przekonuje
  go, ze to Itaka. Odys ukrywa dary Feaków w
  pieczarze i przemieniony przez Atene w okrytego
  lachmanami zebraka udaje sie do chaty pasterza
  Eumajosa. Zostaje serdecznie przyjety, ale nie
  ujawnia, kim jest.

14

• Z polecenia Ateny wraca ze Sparty Telemach,
  unikajac zasadzki zalotników. W chacie Eumajosa
  dochodzi do spotkania ojca z synem i rozpoznania.
  Nastepnie obaj planuja, jak pozbyc sie z domu
  intruzów. Telemach wraca do palacu i wita sie z
  matka. Na drugi dzien przybywaja tam Odys-zebrak
  z Eumajosem. Poznaje bohatera jedynie stary pies
  Argos. Zalotnicy obrzucaja zebraka obelgami, lza
  go tez dawni sludzy. Dopiero wieczorem, po
  wyjsciu zalotników, Odys rozmawia z Penelopa, ale
  nie daje sie jeszcze rozpoznac. Litujac sie nad
  zebrakiem, Penelopa wzywa stara sluzaca
  Eurykleje, by umyla przybyszowi nogi. Staruszka
  poznaje Odysa po bliznie na nodze. Odyseusz
  nakazuje jej jednak zachowanie tajemnicy.
  Nastepnego dnia Penelopa urzadza zawody
  lucznicze, które zadecyduja o wyborze przez nia
  meza. Odyseusz bez wysilku napina cieciwe -
  strzala przeszywa otwory dwunastu toporów.
  Kolejna zabija jednego z zalotników. Odys
  ujawnia, kim jest. Rozpoczyna sie rzez, gina
  wszyscy zalotnicy. Sluzace, które zyly z nimi,
  zostaja powieszone. Odys ogniem i siarka wykadza
  megaron, czyli glówna sale w palacu. Wtedy
  dopiero, wykapany i odmieniony przez Atene, staje
  przed zona, witajaca go z radoscia. Rano Odys
  odwiedza ojca, Laertesa, by naradzic sie z nim,
  jak uniknac zemsty rodzin pomordowanych. Na
  agorze zebrali sie juz ich zwolennicy i zanosi
  sie na smiertelny bój. Wtedy zjawia sie Atena i
  kladzie kres wasniom, wzywajac do pojednania.

15
Opis bohaterów Odysei

• Odyseusz - Odys, gr. Odysseus, lac. Ulixes,
  Ulisses glówny bohater, król Itaki, syn
  Laertesa, maz Penelopy, ojciec Telemacha. Ukazany
  przede wszystkim poprzez wydarzenia, w których
  uczestniczy. Wyglad Odyseusza zmienia sie w
  zaleznosci od sytuacji, w jakiej znajduje sie
  bohater.
• Telemach - syn Odyseusza i Penelopy. Wspiera
  matke w jej oporze przeciw zalotnikom. Wraz z
  Atena wyrusza na poszukiwania ojca. Po powrocie
  do Itaki spotyka ojca w przebraniu zebraka i
  dzielnie pomaga mu w zgladzeniu zalotników.
• Penelopa - zona Odyseusza. Wzór i ideal wiernosci
  malzenskiej. Czeka dwadziescia lat na powrót
  Odysa. Zalotnicy usilowali wymusic na niej wybór
  jednego z nich na meza, ucztujac nieustannie w
  jej domu i trwoniac w ten sposób majatek Odysa.
  Przyrzekla im ustapic, gdy uszyje calun
  smiertelny dla Laertesa. Cala noc prula to, co
  uszyla w dzien. Na koniec zgodzila sie poslubic
  tego, kto napnie luk Odysa. Dokonal tego sam
  Odyseusz w przebraniu zebraka.

16
Odyseusz i Penelopa
17
Mapa przedstawiajaca podróz Odysa
18
Przygody Odysa w sztuce
19

• Odyseusz i Polifem

20

• Laertes - król Itaki, ojciec Odyseusza.
• Nestor - król Pylos, najstarszy i najbardziej
  doswiadczony uczestnik wojny trojanskiej. Jeden z
  nielicznych, którzy po zdobyciu Troi wrócili
  szczesliwie do ojczyzny. Udziela rad Telemachowi,
  który przybywa do Pylos w poszukiwaniu informacji
  o zaginionym ojcu.

21

• Menelaos - król Sparty, uczestnik wojny
  trojanskiej, maz Heleny zyje szczesliwie w domu
  ze swoja piekna i szanowana malzonka, dzieki
  której, jako córce Zeusa, i on ma zapewnione po
  smierci Pola Elizejskie. Przekazuje Telemachowi
  informacje, ze Odyseusz przebywa na wyspie nimfy
  Kalipso.
• Kirke - boginka-czarodziejka, mieszkajaca na
  bajecznej wyspie Ajaja córka Heliosa, slynaca ze
  znajomosci magii i trujacych ziól. Jej dom
  otaczaly dzikie zwierzeta, oswojone przez nia.
  Zamienila towarzyszy Odyseusza w swinie, ale po
  interwencji Odysa przywrócila im ludzka postac.
  Odyseusz spedzil u niej rok, a gdy postanowil ja
  opuscic, Kirke wyslala go do Hadesu, aby
  zasiegnal wrózby u Tejrezjasza. Sama takze
  udzielila mu rad na dalsza droge.
• Kalipso - nimfa, córka Atlasa. Mieszka na
  bajecznej wyspie Ogygii i przyjmuje Odyseusza,
  który tam rozbil swój okret. Przyrzeka mu
  nieoemiertelnooec, ale Odys pragnie powrócic do
  domu. Kalipso pozwala mu odplynac dopiero po
  siedmiu latach pobytu na jej wyspie,
  zaopatrzywszy go w narzedzia i materialy do
  budowy tratwy.

22
Problematyka Odysei

• Problematyka Odysei koncentruje sie przede
  wszystkim na niezwyklych, czesto bardzo
  dramatycznych, przygodach wladcy Itaki. Jego
  podróz moze byc odczytana jako metafora ludzkiego
  losu. Bohater epopei wedruje i mimo wielu trudów
  wciaz nie moze dotrzec do upragnionego celu.
  Odyseusz chce powrócic spod Troi do Itaki,
  swojego domu i ojczyzny.
• Powrót trwa dziesiec lat, poniewaz na drodze
  bohatera ciagle pojawiaja sie jakies
  przeciwnosci. Odys jednak uparcie dazy do celu.
  Dom w Odysei to przede wszystkim miejsce
  upragnione. Byc moze król Itaki juz nie bardzo
  pamieta, jak wyglada dom, do którego zmierza, ale
  wie, ze to jego miejsce na ziemi i ze za wszelka
  cene musi tam dotrzec. Idea utworu wyraznie
  ilustruje przeslanie, ze takie wlasnie jest
  ludzkie zycie, pelne trudów, zasadzek,
  niebezpieczenstw, pokonywania przeszkód. Poniewaz
  wedrówke Odyseusza odczytuje sie jako metafore
  ludzkiego zycia, dom, do którego bohater zmierza,
  staje sie symbolicznym celem zycia czlowieka, do
  którego trzeba zawsze dazyc.

23

• Kazdy czlowiek pragnie osiagnac jakis cel,
  dotrzec do swej Itaki. Walczy, pracuje, meczy sie
  i wreszcie kiedys doplywa do brzegu, jakiejs
  wymarzonej wyspy lub tylko do kresu wedrówki i
  zycia. Tulaczka Odyseusza ma jeszcze inne
  znaczenie. To wyprawa w glab siebie, poznanie
  swoich slabosci, odnalezienie i okreslenie tego,
  co naprawde w zyciu wazne i wartosciowe. Dlatego
  Odys odrzuca niesmiertelnosc ofiarowywana mu
  przez piekna Kalipso. W czasie lat podrózy
  odkrywa, ze pragnie jedynie powrócic do domu i do
  rodziny. Odyseja, tak jak ludzkie zycie, zawiera
  wszystko zdrade, namietnosci, poszukiwanie drogi
  zycia, walke sily z podstepami i przebiegloscia,
  strach i odwage czlowieka, ale takze milosc,
  wiernosc, przyjazn i goscinnosc. Wymowa utworu,
  mimo dramatycznych doswiadczen bohatera, jest
  optymistyczna i pelna humanizmu. Mimo ze los bywa
  okrutny, miota czlowiekiem jak lupina orzecha, to
  jednak warto zyc i pokonywac trudnosci.

24
Motywy literackie

• Podróz/Wedrówka Odyseja opisuje dziesiec lat
  przymusowej tulaczki Odyseusza i jego
  przygody.Wiernosc wiernosc psa Argosa, który
  po dwudziestu latach nieobecnosci poznal swojego
  pana, wiernosc zony Odysa - Penelopy, która przez
  dwadziescia lat wierzyla, ze jej maz
  wróci.Milosc milosc Penelopy do Odysa,
  Telemacha do ojca, Odysa do swojej rodziny i
  ojczyny Itaki, milosc Kalypso do Odysa.Wladza
  chec zdobycia tronu Itaki przez zalotników
  Odyseusz jako wladca Itaki, który wiernie sluzy
  ojczyznie na wojnie, mimo wielu przeszkód wraca
  na ukochana wyspe. Wytrwalosc Odyseusza - w
  czasie powrotu do ojczyzny, Telemacha - podczas
  poszukiwania swojego ojca, Penelopy brak
  uleglosci wobec zalotników.
• Pozostale zdrada, maz, zona, arkadia, ojczyzna,
  tesknota, samotnosc, przygoda, fatum, madrosc
  (spryt), smierc, czlowiek, jako marionetka w
  rekach bogów.