S

1
Sólstjörnur

• Mælingar og flokkun

2
Fastastjörnurnar

• Upphaflega héldu menn að himinhvelfingin væri
  föst og óumbreytanleg.
• Síðar tóku menn eftir breytingum, nýstirni
  birtust og stjörnur hreyfðust til.
• Menn áttuðu sig á því að sólin hreyfðist og fasta
  stjörnurnar.
• Þá áttuðu menn sig á því að þær eru misfjarri og
  vildu meta hversu fjarri þær voru.

3
Hliðrun

• Hliðrun má nota til að finna hversu fjarri
  stjarna er ef hún er nógu nærri til að afstaðan
  breytist þegar athugandi færist til.

Fjarlægðina að trénu má finna ef fjarlægðin milli
athuganda og hliðrunar-hornið er þekkt.
4
(No Transcript)
5

• Nákvæm mæling á hliðrunarhorni gefur möguleika á
  að reikna fjarlægð til stjörnunnar, með jöfnunni
• Þar sem d er fjarlægð til stjörnu í parsec og p
  er hliðrunarhornið í bogasekúndum.
• Nákvæmustu og öruggustu mælingar á hliðrunahorni
  eru mældar frá gervitunglum ofarlega í lofthjúpi
  jarðar.
• Aðeins er hægt að mæla hliðrunarhorn stjarna sem
  eru í nokkur hundruð parseca fjarlægð.

6
Stjarna Barnards hefur hliðrunarhorn 0.547
(bogasekúndur)
7
Fjarlægð og sýndarbirta
8
Ljósafl og sýndarbirta

• Ef fjarlægð til stjörnu er þekkt þá má finna
  ljósafl hennar út frá sýndarbirtu, skv
• þar sem L ljósafl (W)
• b sýndarbirta (W/m2)
• d fjarlægð til stjörnu (m)

9
Sýndarbirtustig

• Sýndarbirtustig (apparent magnitude) gefur til
  kynna sýndarbirtu hennar.

10
(No Transcript)
11
Raunbirtustig

• Raunbirtustig (real magnitude) stjörnu er það
  birtustig sem hún hefði í 10 pc fjarlægð.
• Raunbirtustig má finna með samanburði við ljósafl
  sólar með
• L ljósafl stjörnu
• L0 ljósafl sólar

12
Raunbirtustig og sýndarbirtustig

• Sambandið á milli raunbirtustigs og
  sýndarbirtustigs er gefið með
• m sýndarbirtustig
• M raunbirtustig
• d fjarlægð til stjörnunnar frá Jörðu.

13

• Ljósafl stjörnu má líka finna út frá sýndarbirtu
  ef hún er borin saman við sólu.

14
Ljósafl

• Stjörnur hafa mismikið ljósafl.
• Stjörnur með minna ljósafl eru algengari en þær
  aflmeiri.
• Okkar sól er í meðallagi aflmikil.

15
Litur og yfirborðshitastig
16
Ljósmælingar og lithlutföll

• Ljósmælingar mæla sýndarbirtu stjörnu.
• Lithlutföll (Colour ratios) eru hlutföll birtu í
  gegnum U, B og V síur.
• Hlutfallið gefur yfirborðshitastig stjörnunnar.

17
(No Transcript)
18
Litur nokkurra stjarna
19
Litróf stjarna

• Litróf gefa til kynna efnasamsetningu stjörnu og
  yfirborðshitastig hennar.
• Stjörnur eru flokkaðar eftir megineinkennum
  litrófsins í sex flokka, O, B, A, F, G, K og M.
• Tveir aukaflokkar L og T.

Konur við greiningu litrófs stjarna seint á 19.
öld við Harvard háskóla.
20
(No Transcript)
21

• Litrófsflokkur stjörnu og gerð hennar tengist
  yfirborðshitastigi.
• O stjörnur eru heitastar og M kaldastar

22
(No Transcript)
23
Ljósafl og hitastig

• Samband er á milli ljósafls, yfirborðs (radíus)
  og yfirborðshitastig stjörnu.
• L ljósafl (W)
• R radíus stjörnu (m)
• s Stefan-Boltzmann fasti 5,67 ? 10-8 Wm-2K-4
• T yfirborðshitastig stjörnu (K)

24
Lykilstærðir nálægra stjarna.
25
Hertzsprung-Russell graf

• Á H-R grafi er stjörnunum raðað eftir
  raunbirtustigi (ljósafli) og hitastigi
  (litrófsflokk).
• Flestar stjörnur lenda á meginröð grafsins sem
  liggur niður frá efra horni vinstra megin
  skáhallt niður til hægri.

26

• Risar og ofurrisar liggja ofan við meginröðina en
  hvítir dvergar liggja neðan við hana.
• Stjörnur með sama massa liggja á skálínu niður
  til hægri.
• Bjartar störnur eru ofarlega en daufar neðarlega.
• Heitar stjörnur eru vinstra megin en kaldar hægra
  megin.

27

• Af litrófi stjarna má ráða hvort stjarna er
  meginraðastjarna, risi, ofurrisi eða hvítur
  dvergur.

28
Fyrir fjarlægari stjörnur.
29
Ljósafl og massi meginraðastjarna

• Ákveðið samband er á milli massa og ljósafls
  meginraðastjarna.
• Meginraðastjarna er eins og sólin nema með meiri
  eða minni massa.
• Því meiri sem massi meginraðastjörnu er því meira
  er ljósaflið.
• Stjarna sem hefur 10 sinnum meiri massa en Sólin
  hefur um það bil 3000 sinnum meira ljósafl.
• Stjarna sem hefur 0,1 Msólar hefur 0,001 Lsólar.

30
(No Transcript)
31
Tvístirni

• Tvístirni eða fjölstirni, þar sem stjörnur snúast
  um sameiginlega massamiðju, eru mjög algeng.
• Í sumum tilfellunum er hægt að sjá báðar
  stjörnurnar í tvístirninu.
• Í öðrum tilvikum er hægt að sjá um tvístirni er
  að ræða með litrófsrannsóknum.
• Myrkvatvístirni kallast það ef stjörnurnar eru
  misbjartar og önnur fer fram fyrir hina svo
  ljósstyrkurinn breytist.

32
? (zeta) Ursae Majoris
33
(No Transcript)
34
Massi tvístirna

• Ef umferðartíminn og fjarlægð á milli stjarna í
  tvístirni er þekkt þá má finna massa
  (massahlutföll) stjarnanna.
• M1 og M2 massar stjarnanna í tvístirninum í
  sólarmössum.
• a hálfur langás í snúningi annarrar stjörnunnar
  um hina (sporbaugur).
• p Umferðartími í árum.

35
Litróf og tvístirni

• Litróf má nota til að skoða tvístirni þó svo að
  ekki sé unnt að greina stjörnurnar í sundur.
• Notast er við sveiflur í ljósstyrk og klofning
  litrófslína vegna Dopplerhrifa.

36
(No Transcript)
37

• Ef horft er á rönd snúningsplansins myrkvar önnur
  hina með reglubundnu millibili.
• Þá má fylgjast með sveiflum í ljósstyrk til að
  ákvarða umferðartíma og innbyrðis stærðir.

38
(No Transcript)
39
(No Transcript)