Aldarspegill hagstj

1
Aldarspegill hagstjórnar

• Már Guðmundsson
• Fimmtíu ára afmælisráðstefna Fjármálatíðinda
• Reykjavík, 18. og 19. nóvember 2004
• Aðstoðarframkvæmdastjóri peninga- og
  hagfræðisviðs Alþjóðagreiðslubankans
• Skoðanir eru höfundar og ekki nauðsynlega
  Alþjóðagreiðslubankans

1
2
Efnisatriði

• Hvað er hagstjórn og hvers vegna þurfum við hana?
  
• Klassíska og nýklassíska hagfræðin
• Framlag Keynes
• Kreppa og endurfæðing keynesismans
• Hagstjórnarfræði nútímans
• Hin sögulega reynsla
• Viðfangsefni framtíðarinnar

2
3
Hvað er hagstjórn?

• Markviss áhrif ríkisins á heildareftirspurn eða
  samsetningu hennar með þjóðhagsleg markmið að
  leiðarljósi
• Markmið
• Stöðugt verðlag
• Full nýting framleiðslugetu
• sjálfbær og traust ytri staða
• Tæki Útgjöld og skattar hins opinbera og
  vaxtaákvarðanir seðlabanka

4
Hvers vegna hagstjórn?

• Ríkið með einkarétt á útgáfu lögeyris nauðsyn
  verðfestu
• Verðlag ekki ákvarðað í mikróhagfræðilegum
  líkönum né í almennum makrólíkönum án
  stefnuviðbragða stjórnvalda
• Akkeri fyrir verðlag festuhlutverk
• Eftirspurnar- og framboðsskellir valda um hríð
  van- eða ofnýtingu framleiðsluþátta vegna
  tregbreytanlegs verðs og launa
• Sveiflujöfnunarhlutverk hagstjórnar

5
Klassíska og nýklassíska hagfræðin

• Virk eftirspurnarstjórnun lék ekki mikið hlutverk
  í árdaga hagfræðinnar
• Meginviðfangsefni klassísku og nýklassísku
  hagfræðinnar voru á því sviði sem nú á tímum
  kallast míkróhagfræði, þ.e. lutu að framleiðslu
  og dreifingu knappra gæða, hlutfallslegum verðum
  og tekjudreifingu
• Akkeri verðkerfisins var tryggt með sjálfvirkum
  hætti með gullfætinum
• Markaðir voru álitnir mjög virkir og verð og laun
  sveigjanleg
• Svigrúm hagstjórnar í raun minna en síðar varð?

6
Keynes

• Upphafsmaður makróhagfræðinnar, þ.e.
  kenningarinnar um virka heildareftirspurn og
  heildarframboð
• Ekki einn á ferð Wicksell, Kalecki og fleiri
• Aðstæður höfðu einnig breyst
• Reynsla millistríðsáranna
• Afnám gullfótar
• Meiri ríkisumsvif

7
Framlag Keynes

• Kenningin um virka eftirspurn
• Fjárfesting veltur m.a. á sveiflukenndum
  væntingum um framtíðarhagnað
• Neysla veltur m.a. á samtímatekjum
• Verðlag er sögulega ákvarðað og gefið til skamms
  tíma
• Peningastefna hefur áhrif í gegnum miðlunarferli
  sem getur brugðist
• Eftirspurnarstjórnun (stundum aðallega
  ríkisfjármálastefna) er nauðsynleg til að stuðla
  að jafnvægi með fullri nýtingu framleiðsluþátta

8
Kreppa keynesismans

• Sú makróhagfræði sem spratt af rótum Keynes var
  gölluð
• Framboðshlið var vanþróuð
• Væntingar illa skilgreindar
• Litið framhjá trúverðugleika og tímasamkvæmni
• Í framkvæmd brást festuhlutverk hagstjórnarinnar
  þegar frá leið
• Tekjustefna var viðbragð við því en gekk ekki til
  lengdar
• Vandinn var að afskrifun peningastefnu hafði
  gengið of langt (og átti sér ekki réttlætingu í
  ritum Keynes)

9
Gagnrýnendur og viðbótarframlag

• Hayek Verðbólguhneigð og skortur á skilningi á
  hreinsunarhlutverki efnahagsþrenginga
• Friedman Möguleikar og takmarkanir peningastefnu
• Phelps Ekki mögulegt að auka atvinnu til lengdar
  með hærri verðbólgu
• Lucas Hagsýnisvæntingar
• Kydland og Prescott Verðbólguhneigð
  peningastefnu án stefnureglu

10
Nútíma hagstjórnarfræði

• Gagnrýnin á keynesismann skilaði margvíslegri
  framþróun en tókst ekki að velta honum úr sessi
• Ný-keynesisminn er yfirgnævandi í nútíma
  hagstjórnarfræðum
• Til skamms tíma eru verð og laun tregbreytanleg
• Hagstjórn hefur bæði festuhlutverk og
  sveiflujöfnunarhlutverk
• Til langs tíma hefur hvorki peningastefna né
  eftirspurnarþáttur ríkisfjármála áhrif á hagvöxt
  og atvinnustig
• Peningastefna hefur þannig til lengdar fyrst og
  fremst áhrif á verðbólgu, sem er peningalegt
  fyrirbæri
• Peningastefna er samt ekki endalega alltaf
  hlutlaus til lengdar. Slæm peningastefna getur
  skaðað hagvöxt yfir lengri tímabil

11
Hin sögulega reynsla

• Það hefur dregið úr sveiflum og verðstöðugleiki
  hefur fest rætur
• Staðalfrávik hagvaxtar á mann í Bandaríkjunum var
  6 á árunum 1890-1914, 7 1918-1939, nærri 3
  1950-1974 og 2 1975-1999
• 1934-1937 lækkaði landsframleiðsla á mann um
  nærri þriðjung
• 1950-1999 lækkaði hún aldrei meira en eitt ár í
  einu og aldrei meir en 3
• Svipaða sögu er að segja af öðrum iðnríkjum
• Frá 1997 hefur meðalverðbólga í OECD-ríkjum
  aldrei farið yfir 4
• Fjármálakreppur hafa verið tíðar, einkum í
  nýmarkaðsríkjum

12
Verkefni framtíðarinnar

• Innlimun kenninga um ósamhverfar upplýsingar,
  lærdómsferli og niðurstöður tilraunahagfræði
• Fjármálakerfið og þjóðarbúskapurinn
  fjármálakreppur
• Samspil peningastefnu og fjármálastöðguleika
• Stofnanaumhverfi og ríkisfjármálastefna
  samsvarandi umbætur og hafa verið gerðar á stjórn
  peningamála?
• Alhliða áhættustjórnun
• Heimsvæðingin og hagstjórn
• Hvar verður yfirsýnin?