MANAS DESTANI

1
MANAS DESTANI
2

• Dünya edebiyatinin en uzun destanidir.

3

• Kirgiz Türklerine aittir.

4

• Kirgiz Türkleri arasinda genis bir kahramanlik
  hikayesi halinde 11.ve 12. yüzyillarda olusmaya
  baslamis, kisa zamanda büyük bir Türk destani
  halini almistir.

5

• Islamiyetin Türk halkina söylettigi ilk büyük
  destandir.
• 400000 misradan olusmaktadir.

6

• 11.,12. yüzyillarda Türkistanin Yedisu
  bölgesinde dogan destan, Müslümanligin Türk
  milletinde uyandirdigi büyük iman ve medeniyetle
  sekillenmis,asirlarca yasayip geliserek bütün
  Orta Asya Türklerini ortak destani halinde
  islenmistir.

7

• Islamiyet'in kabulü,yayilmasi ve onun için
  yapilan gazalar anlatilmakla beraber eski Türk
  destanlarindan motifler ve hatiralar da
  saklamaktadir.

8

• Baslangiçta en az 10000 misra tutarinda büyük
  bir halk edebiyati ürünü olan Manas Destanin
  esasi, Müslüman Türklerle Müslüman olmayan
  Türkler arasindaki savaslardir.

9

• Manas Destani,önce Kirgiz-Kazak Türklerinden
  Velihanoglu Çokan Töre adli Türk alimi tarafindan
  1861de ilim alemine tanitilmistir.
• Fakat Manas Destaninin asil büyük kismi Alman
  Türkoglu Prof. Radloff tarafindan 1885de
  nesredilmistir.

10

• Ayrica destanin 1868de Orta Asya saz sairi Berk
  Bek Murat tarafindan Kirgiz Beyi Ecin Bekin
  istegiyle genisletildigi ve sairin elinde 32.000
  misralik büyük bir eser haline geldigi
  bilinmektedir.

11
KONUSU
12

• Yeditör adini tasiyan yerde Boyun Han
  oturmaktadir. Boyun Hanin oglu Kara Han ve onun
  oglu Çakip Han (Yakûp Han) adiyla anilir. Çakip
  Han, Alma Ata irmaginin gözesinde, Sungur Yuvasi
  denilen yerde yerlesmistir Çakip Han'in hiç
  çocugu yoktur.

13

• Bir gün Tanridan bir oglan çocuk ister, onun
  yigitler yigidi olmasini diler. Tanrinin izni ile
  bir oglu olur.
• Oglu oldugu için de Tanriya güzel bir kisrak
  kurban eder. Dört Peygamber gelip çocuga ad kor,
  adina Manas, der.

14
..
ÖRNEK

• Manas besikte yatip söyledi
• Ak sakalli babacigim Yakup Han!
• Ben Müslüman yolunu açacagim,
• Kafirlerin malini saçacagim,
• Hepsi kovacagim.

• Beline ok-yay bagladi,
• Yakup Hanin Çiiriçi Hatundan
• Hem de erkek çocugu oldu.
• Bu çocuga bakip gördü
• Eti ap-ak kumas gibi.
• Kemikleri bakir gibi.
• Ak-boz kisrak kestirdi,
• Yakup Han dogan oglunun
• Dört peygamber kocaya
• Adini Manas koydurdu.

15

• Kirgiz hani Karahan ölünce,Kirgizlar Kalmuklarin
  boyundurugu altina girer.
• Bagimsizlik kazanmak isteyen Kirgizlar savasa
  hazirlanir.
• Karahanin ogullarindan Cakip,Altaylara
  göçer.Kirgiz bagimsizligini saglayacak
  çalismalara baslar.

16

• Çocugun birtakim olaganüstü nitelikler tasidigi
  görülür.Çevresinde toplanan halk,Manas ile
  birlikte Kalmuklara karsi basarili saldirilar
  düzenler.
• Altaylar da yasayan Kirgizlar,Manasin bu
  olaganüstü basarilarini duyunca ona katilirlar.

17

• Manas,Kirgiz bagimsizlik savasinin önderi olur.
• Yapilan büyük bir savasta ölür.
• Halk,kardesi Semeteyi baskanliga seçer.

18

• Manas ölmeden önce kirk yigidini yanina
  çagirir.Ölümünden sonra dogacak ogluna iyi
  bakmalari için vasiyet eder.

19
MANASIN ÖZELLIKLERI
20

• Manas Karahanlilar ordusundaki bir kumandandir.
• Manas,kimseye yenilmeyen bir kahramandir.
• Hemen hemen bütün milletlerle savasmis ve onlari
  yenmistir.
• Manasa ok islemez.Onun elbisesi ak zirhtir.

21
..
ÖRNEK

• Batur Manas önüne
• Dogru kimse gelmemis.
• Aydinindan ay korkmus,
• Parlakligindan günes.
• Ay buluta siginmis,
• Gün buluta siginmis.
• Bindigi at ak kula,
• Giydigi urba ak zirh
• Atina at erismiyor,
• Ak zirha ok geçmiyor.

• Manas,Manas olali,
• Manas ata bineli,
• Atina at erismiyor,
• Ak zirha ok geçmiyor.

22
ÖRNEK

• Genç kahraman er Manas
• On yasinda ok atan,
• On dördüne girince,
• Sehirler alt üst edip han olan
• Altmis aygir, yüz tay
• Getirdi Hokomadan,
• Seksen genç kisrak, bin top ipekli getirdi o
  Buharadan,

23
DESTAN YAPISININ INCELENMESI
24

• Manas Destaninda sekil ve kafiye bakimindan bir
  düzen yoktur
• Genellikle yedili hece ölçüsüyle söylenmistir.
• Genellikle yarim kafiye kullanilmis,misra
  baslarinda aliterasyonlardan faydalanmistir.

ÖRNEK
yerler, yer oldugunda, sular, su oldugunda, alti
babanin ogullari kafir imis, üç babanin ogullari
Müslüman imis
25

• Manas Destaninda birçok olaganüstü olay
  bulunmaktadir.

ÖRNEK

• Manas ile Er Gökçe arasinda geçen savasta
  Mendibay Manasi zehirleyerek öldürür.Manasin
  ölümü ailesini yoksulluga,sikintiya felakete
  düsürür.
• Ati,dogani ve köpegi mezarinin basinda
  aglarlarManasin canini bagislamasi için Allaha
  dua ederler.Manasin kirk yigidi vardir ama
  hepside beylerini unuturlar.
• Tanri,Manasin hayvanlarinin bu bagliligi
  karsisinda onlarin duasini kabul ederManas
  dirilir.Eskisi gibi,eskisinden daha güçlü bir
  sekilde iline ve töresine hizmet eder.

26
ÖRNEK

• Manas, Kalmuklara karsi sefere çiktiginda
  amcasinin ogullan Kalmukça bildigi için onlardan
  yararlanmak ister. Gökçegöz'ü Kalmuklara casus
  olarak gönderir.
• Gökçegöz Kalmuklar tarafina geçer geçmez Manas'a
  ihanet eder. Manas bunun üzerine Almambet'i
  gönderir. Almambet'in yardimiyla Manas savasi
  kazanir. Bir çok ganimetler alir.
• Dönerken yari yolda Gökçegöz ile karsilasirlar
  Gökçegöz Manas'i, kirk yigidi ile birlikte
  zehirler. Kirk yigit ölür. Manas'i, karisi
  Kanikey kurtarir.
• Mekke'den erenler gelir, Kanikey'e yardim
  ederler.Manas iyi olur olmaz Mekke'ye gider dua
  edip Tanriya yalvararak kirk yigidinin
  dirilmesini saglar. "

27
SAMAN GELENEGININ ETKILERI

• Destanda görülen yemin törenleri,Saman gelenegine
  uygundur.
• Kutlu tas ve mukaddes su inanislari.
• Ok ve kiliç gibi silahlarin mukaddes bilinmesi
• Atlara deger verilmesi ve her atin bir adinin
  olmasi
• Destanda bulunan içki meclisleri de Türkler
  arsinda Islam kurallarinin henüz tam olarak
  yerlesmedigini gösterir.

28

• Türklerin erkek çocuga verdikleri deger ve çocuk
  olmasi için evliya mezari ziyaret edilmesi,bele
  ok ve yay baglanmasi gibi bugünde devam eden
  Saman dini inancina ait pek çok gelenegin
  destanda yer aldigi görülmektedir.

29
TÜRBE ZIYARETI
Günümüzde görülen türbe ziyaretlerinin degisik
bir versiyonu Kirgiz Türklerinin yasayisina su
sekilde yansimaktadir.

• Ah Semetey dursana!
• Atinin basini çevir!
• Dinlemeyip gidiyorsun
• Surada alaca bir türbe var,
• Orada bir dua oku,
• Ak boz kisragi kurban et,
• Babaciginin ruhunu böylece sad etmelisin!

• Bana ogul dogurmadi,
• Çiriçiyi alali,
• Oldu tam ondört sene,
• Evliya mezarina gitmedi,
• Elmalikda yuvarlanmadi,
• Kaplicada gece yatmadi.

30
MOTIFLER
31
DOGAN ERKEK ÇOCUK IÇIN HALKA YEMEK VERILMESI

• Dogan erkek çocuk için halki davet ederek, onlara
  yemek verilmesi Türklerin yasayislari ile ilgili
  bir folklor unsurudur.

örnek

• Kara Han alip bakti ona, Kara Han bakmaya
  alinca, asa hep halki topladi, tepede kisraklar
  kestirdi, halki çepçevre toplatti yurtta büyük
  bir as verdi.

32
ÇOCUGA ISIM SEÇIMI

• Manas Destaninda, çocuklara dogduklari günün
  önemli olaylarini, dogus biçimlerini hatirlatici
  isimler verilir.

örnek

• Külçoraya
• Kül tutup dogmus çocuga
• Külçora deyip ad verdi.
• Kançoraya
• Kan tutup dogmus çocuga
• Kançora deyip ad verdi.

33
AD KOYMA TÖRENI
örnek

• Dogan çocuga ad koymak için halkin toplanmasi, ak
  sakalli bir ermisin ad koymasi günümüze kadar
  uzanan bir folklor unsurudur.

• Kanikeyi getirtti,
• memelerini emdirdi
• yeni dogan bu iki çocuk
• süt kardesim olsun diye,
• halka büyük bir as verdi,
• Çocuklara ad koydurmak için,
• halki oraya topladi.

34
örnek
Manasin oglu Semeteyin oglunun adinin konmasi

• Bir asa dayak elinde, ak sakalli bir kisi, Kara
  Hanin karsisina yakin gelip durdu, o ak sakalli
  söyle dedi Bu çocugun adini eger bu kadar halk
  bilmezse, ben adini koyayim! Ver çocugu elime!
• Ad veren bu ak sakal, birden gözden
  kayboluverdi.

35
ÇOCUGA BAKICI TUTULMASI

• Manasin yetismesinde ve onun bütün gündelik
  ihtiyaçlarinin temininde, ona, yardimci
  olabilmesi için Bakay adli biri bakicilik yapar.
• Bu gelenek Osmanli padisahlarinda da görülen bir
  gelenekdir. Padisahlar ebeveynlerince her yönden
  mükemmel bir sekilde yetistirilmek istendigi için
  böyle bir yola bas vurulmustur

• Yanina yoldas ol sen Bakay,
• Görmedigini gösterip, Bakay
• Arkasindan beraber yürü,
• Bilmedigini ögretip, Bakay,
• Beraber yürüyüp haydi,
• Yürü de Bakay.

örnek
36
BASLIK PARASI

• Baslik parasi günümüze kadar süregelen ve halen
  de geçerliligini devam ettiren bir gelenektir.
  Fakat o günkü sartlari çok agirdir

ÖRNEK

• Sürünüzü toplayin,
• Dört vadiye doldurun,
• Dört vadiyi doldurursa
• Gelin borcunuz bitti demektir.

37
MANASIN EVLENECEGI KIZDA ARADIGI ÖZELLIKLER

• Tabana çatlak, yüzü kalin,Konusmasini bilmeyen,
  Köle kizindan olmasin, Baba kendin bilirsin,
  Söyle böyle kadinlar,Beni memnun
  edemez.Gösterisli olmayan hos sözlü, Nurlu
  yüzlü, cadi gözlü, Dik boyunlu, dügme bas,
  Kavrayisli, cigeri tas, Kahkülü güzel, uzun
  saç, Kocasina iyi davranan, Halki için çare
  bulan,Tanriya yalvarip yasayan,Dünya güzeli
  olsun, Düsünceli kiz olsun"

• Lakirdi laf söyleyen Geceli gündüzlü göz
  oynatan,Yaninda yigitleri olan Beyin kizi
  olmasin. Hep bilgelik taslayan, Ne is yapsa
  gizleyen, Pirin kizi olmasin. Muhafizlari
  yaninda, Simararak yetisen, Han kizindan
  olmasin. Kaymak yiyip evde yatan, Babamin gözü
  açikken, Gözü mirasta olan, Gidecegim erkek bey
  olsun diyen,Zengin kizi olmasin.

38
KAYINLA EVLENME
örnek

• Manasta görülen, ölenin
• karisinin, kayinla evlenme
• gelenegi, Anadolunun
• kirsal kesimlerinde
• özellikle miras
• bölünmesin diye hâlâ
• sürdürülmekte olan
• geleneklerimizden biridir.
• Bu durum destanda su sekilde yerini alir

• Derler ki At ölse postu miras kalir!
• Agabey ölse yenge miras kalir!
• Akilli dogan Abeke bir hödük dogan Köbös,
• Manasin küçük kardesleri
• hangisiyle evlenecek?
• Köböse mi gidecek, Abekeye mi gidecek?

39
KADINA SIR VERMEME
Eski Türk gelenegine göre kadin, erkek isine pek
karismaz ve kadina da sir verilmezdi. Manas
Destaninda buna dair pek çok isarete
rastlamaktayiz
örnekler

• Kadinin sözüne uydu,
• kalkip yurduna döndü! derler,
• sonra ben yigitlere ne cevap
• veririm? dedi.

• Sapladiginiz kargiyi geri çekmediniz, yigitlerim,
• kadina sir açmadiniz, yigitlerim,
• erlikle hep birsiniz, yigitlerim!

40
YÖNETICIYE BAGLILIK

• Bölçörü daginin zirvesi gibi, a baykus, üzerinde,
  efendimiz, a baykus, Tanri gibi göskeler erisiyor

• Göktürk abidelerinde de rastladigimiz bu ibare
  yöneticiye olan bagliligin güzel bir ifadesi
  olarak görülmektedir. Günümüzde de yöneticilere
  karsi, gelenege bagli olarak büyük bir saygi ve
  güven hâlâ varligini korumaktadir.

41
AT MOTIFI

• Ata sahip çikmak, atini hayati pahasina da olsa
  vermemek, ati namus gibi üstün tutmak Manas
  Destaninda görülen en önemli erdemlerdendir.
• Destanda, Çinkocanin Semeteyden Tayburul
  isimli atini istemesi üzerine Semeteyin ati
  vermeyip savas çikarmasi buna örnektir.

42
ÖLÜM MOTIFI
ÖRNEK

• Ölüm motifi bütün destanlarda sahnelendigi gibi,
  bu destanda da ibret vesikasi olarak dile
  getirilir. Ölümle birlikte ölüm folklorü ortaya
  çikar.
• Bu folklorun maddi ögesi olan tabut ve mezarin
  sekli ile Manasin ölümü destanda su sekilde
  anlatilir

• Çamdan da bir tabut yapip
• iç yüzünü altin kapladilar
• Dis yüzünü gümüs kapladilar.
• Tabuta Manasi koydular,
• Mezari sikica kapadilar.

43
AGIT YAKMA

• Anadolu halkinin geleneksel kültürünün en önemli
  ögelerinden biri olarak agit yakma gelenegi Manas
  Destaniinda sikça görülmektedir.
• Manasin ölümü üzerine Kanikeyin duygulari su
  sekilde dile getirilir

Han çocugu Kanikey, yüzünü yirtiyordu
hep! Günleri göz yasiyla göl oldu, bütün suyunu
sel aldi.
44
AGIT
ÖRNEK

• Iste bu yalan dünya, kimlere vefa etti? Ne
  yapmadi bu yalan, basi saglam, kökü viran dünya?
  Altin basli han da geçti, arslan yürekli er de
  geçti gitti.
• Yüce Tanri kulak gökteki kuslara aciyip, söz
  ustasi kökötöy'ü mü götürdün? Yalan dünya, yalan
  dünya! Bagri derin kara yer olan dünya, sen
  kimlere acidin?
• Kus dilinden anlayan, halkin basinda öten
  Köketöy'ü niye götürdün! Ah bu f'ni dünya,
  Tanrinin hükmüne hiçbir çare kâr etmez, o hüküm
  her bendeye mutlaka bir kez gelir..."

45
RÜYA MOTIFI
ÖRNEK

• Rüya motifi Türk destanlarinin ayrilmaz bir
  parçasidir.
• Yöneticiler kendi gördükleri rüyalari özel
  yorumculara anlatarak, onlarin tabirlerine göre
  hareket tarzi belirlerler

• Rüyam beni korkutuyor,
• arsin boylu er Manas
• sürülerine saldirmis,
• yildizlara dogru bakip,
• yüzünü günese çevirmis,
• elbise yagmalayip sirtina giymis,
• baslik yagmalayip basina geçirmis!
• Bunlar ne demek olsa gerek?

46
DIL ÖZELLIKLERI
47

• Dil bakimindan Kirgiz Türkçesinin yakin
  asirlardaki özellikleri vardir.
• Manas Destaninin en güzel yerlerisavas
  tasvirleri,kahramanlarin ve silahlarin övülmesi
  yurt,kadin,at,gibi sevgili varliklar hakkindaki
  zevkli ve duygulu söyleyislerdir.
• Destanda altin,gümüs,demir,bakir adlari Türkçe
  olarak anilmakta,madenlerle süslü esyaya ayri bir
  deger verilmektedir.
• Eserde eski ve ortak Türk deyimlerine yer
  verilmektedir.

48

• Destanin bazi bölümleri Kirgiz halk ozanlari
  tarafindan belli makamlara göre toplantilarda
  okunurdu.

49
ANLATIM

• Destanda kuru bir anlatimdan ziyade çarpici ve
  canli, unutulmaz örneklerin degisik bir biçimde
  anlatimi vardir. Bu anlatim, zaman zaman masal
  anlatimina paralellikler gösterir
• Yerler, yer oldugunda,
• Sular, su oldugunda,
• Alti babanin ogullari kafir imis,
• Üç babanin ogullari Müslüman imis

50
DESTANIN FIKRI YAPISI

• Destanda kahraman Manasin yigitligi dis
  düsmanlarinin, ülkelerini fethettikten sonra
  dagilmis olan Kirgiz halkini bir araya getirmesi,
  bir bayrak altinda halkin birlikteligini
  saglamasi, kabile ve soylar arasindaki
  daginikligi, kavgalari yok edip, birlikte huzur
  içinde yasamaya çagiran büyük bir fikir var.

51
HAZIRLAYANKÜBRA ÇAKIR10-F
RECEP TANRIVERDI LISESI

• DENETLEYEN VE DÜZENLEYEN
• EMINE GÜL
• TÜRK DILI VE EDEBIYATI ÖGRETMENI