Geloof of Wetenschap Een vals dilemma?

1
Geloof of WetenschapEen vals dilemma?

• Dr. Taede A. Smedes
• Faculteit Godgeleerdheid, KU Leuven

2

• Simon van der Meer
• Je moet schizofreen zijn om in God te geloven én
  wetenschapper te zijn.
• Herman Philipse
• Atheïsme leidt tot zelfkennis, terwijl het
  geloof blijft steken in wishful thinking en
  atavistische projecties.
• Piet Borst
• Alle geloof is, wetenschappelijk gezien,
  bijgeloof.

3
(No Transcript)
4
Conflict?

• Enerzijds Conflict tussen geloof en wetenschap
• Anderzijds Dilemma of je neemt natuurwetenschap
  serieus (rationele optie), of je bent gelovig
  (irrationele optie)
• Dus een KEUZE
• Maar is die keuze eerlijk?

5
Middeleeuwen

• Natuurfilosofie
• Artesfaculteit logica, ethiek, metafysica en
  physica ( natuurfilosofie)
• voorbereidend voor de theologie
• feitjeskennis (Aristoteles)
• deductieve argumenten, geen empirisch onderzoek
• theologie naast fysieke werkelijkheid is ook
  geloof en openbaring (d.w.z. de Bijbel) bron van
  kennis over God

6
Middeleeuwen

• Natuurfilosofie Bijbel elkaar aanvullende
  bronnen voor theologie
• In wereld werd iets van Gods wezen weerspiegeld
• Gods Logos (Rede) in de schepping kan door met
  rede begiftigde mensen worden herkend
• Rede religie gingen goed samen toch?

7
Middeleeuwen

• Anti-dialectici vs. Dialectici
• Anti-dialectici logica is gevaar voor geloof
• Bijv. Tertullianus credo quia absurdum
• Gebruik van rede is zeer beperkt houd het bij de
  Bijbel en de interpretatie daarvan

8
Middeleeuwen

• Anti-dialectici vs. Dialectici
• Dialectici grammaticale en logische analysen
  zijn juist doorslaggevend voor theologische
  problemen
• Anselmus van Canterbury (1033-1109) fides
  quaerens intellectum en credo ut intelligam
• Thomas van Aquino (1225-1274)
• gt (Voorwaardelijke) synthese van geloof en rede

9
Middeleeuwen

• Spanningen
• 1210 Parijs decreet tegen natuurfilosofische
  werken van Aristoteles
• 1270 Tempier verbiedt 13 natuurfilosofische
  artikelen
• 1272 eed voor leden van artesfaculteiten dat ze
  zich niet aan theologische kwesties zouden wagen
• 1277 Bisschop Tempier verbiedt 219
  natuurfilosofische artikelen op straffe van
  excommunicatie

10
Verlichting en daarna (17de-18de eeuw)

• 1648 einde dertigjarige (godsdienst)oorlog -gt
  begin van Verlichting
• Zoektocht naar nieuw fundament
• Gemeenschappelijke natuur van de mens
• Zoeken naar universele principes
• De mens is uitgangspunt

11
Verlichting en daarna (17de-18de eeuw)

• Rede centraal
• Seculier cultuurbewustzijn
• Plaats en rol van godsdienst in samenleving
  veranderen
• Universele instantie het licht der rede het
  gezonde mensenverstand
• Doorbraak mathematische wetenschappen (Descartes,
  1596-1650)
• Wetenschap wordt model van rationaliteit
• Argwaan tegenover (de subjectiviteit van)
  confessioneel geloof

12
Fysico-theologie

• Correlatie tussen rationaliteit van de kosmos en
  menselijke vermogen om rationaliteit te herkennen
  en te doorgronden
• Bernard Nieuwentijt (1654-1718)
  proefondervindelijk ( empirisch) onderzoek leidt
  tot verheviging van Godservaring
• Anderen Jan Swammerdam, Herman Boerhaave, Antoni
  van Leeuwenhoek
• Grote rol voor verwondering (intuïtief)
• God is geen conclusie van deductieve
  redenering, maar expressie van verwondering

13
Natuurlijke theologie
William Paley (1743-1805)
14
Natuurlijke theologie

• William Paley (1743-1805)
• Natural Theology Or, Evidences of the Existence
  and Attributes of the Deity (1802)
• Ontwerpargument (argument from design)
• Uit biologische eigenschappen kunnen we afleiden
• dat God bestaat
• hoe God is (eigenschappen)

15
Natuurlijke theologie

• William Paley natuurlijke theologie is het
  vinden van bewijzen voor Gods bestaan vanuit de
  wetenschap
• Paley koppelt kennis van God aan het ontbreken
  van wetenschappelijke kennis
• Bij Paley gaat het mis! -gt schept de voorwaarden
  voor een conflict
• John Henry Newman (1801-1890)
• zoals mensen nu eenmaal zijn, is deze
  zogenaamde wetenschap in staat om zichzelf
  tegen het christelijk geloof te keren

16
Darwin rekent af met Paleys God

• Charles Darwin (1809-1882)
• Eerst aanhanger van Paleys natuurlijke theologie
• 1859 On the Origin of Species afscheid van
  Paley
• Publicatie van Origin voelt als moordbekentenis
• N.B. Darwin is nooit atheïst geworden.

17
Darwin rekent af met Paleys God

• Charles Darwin (1809-1882)
• godsmoord
• Darwin was de moordenaar van Paleys ontwerper-God
• Leemtes in wetenschappelijke kennis kunnen
  efficiënt verklaard worden d.m.v. Darwins
  evolutietheorie
• Beroep op bovennatuurlijke ontwerper niet meer
  nodig

18
Beginnen bij wat er is

• Bonhoeffer Gott als Lückenbüsser
  (gatenvuller-God) theologisch verwerpelijk
• De verwondering over wat is en dat het er is is
  de bron van religie en uitgangspunt van een evt.
  dialoog tussen theologie en natuurwetenschap

19
Naar een nieuwe integratie?

• Ian Barbour (1923-)
• John Polkinghorne (1930-)
• Arthur Peacocke (1924-2006)

20
Naar een nieuwe integratie?

• Barbours classificatie
• conflict,
• boedelscheiding
• dialoog
• Integratie
• gt Conflict-model tot ongeveer 1980 niet genoemd.
• Niet conflict is uitgangspunt voor zoektocht naar
  nieuwe integratie, maar boedelscheiding.

21

• Karl Barth (1886-1968) gt natuurwetenschappen
  zijn irrelevant voor de theologie
• gt Boedelscheiding
• Barbour c.s. zo wordt theologie irrelevant voor
  de cultuur theologie komt in cultureel isolement
  terecht
• gt Dus op zoek naar nieuwe synthese

22
Naar een nieuwe integratie?

• Theologie op het procrustusbed van de wetenschap
• Arthur Peacocke christelijke eschatologie is
  ijdele speculatie over de toekomst en kan beter
  achterwege blijven.
• Nancey Murphy en Robert John Russell God werkt
  slechts in de onbepaaldheid op quantumniveau
  een moderne versie van een God-van-de-gaten
• Nancey Murphy de neurowetenschappen hebben het
  zielsbegrip overbodig gemaakt
• Patricia Williams de evolutietheorie heeft het
  theologisch spreken over de erfzonde overbodig
  gemaakt

23
Naar een nieuwe integratie?

• Wetenschap gerelativeerd/aangepast door de
  theologie
• John Polkinghorne
• chaostheorie toont ondichtbare gaten aan
  inwetenschappelijke kennis
• wetenschap kan Gods handelen niet langer
  uitsluiten
• Intelligent Design creationisme
• frontale aanval op de evolutietheorie

24
Naar een nieuwe integratie?

• NEE!
• Integratie is procrustusbed
• - voor theologie (bijv. eschatologie)
• - voor natuurwetenschap (bijv. evolutietheorie)
• Fundamentele probleem is wijze waarop over God
  wordt gesproken
• Er wordt een concurrentieverhouding tussen geloof
  en natuurwetenschap verondersteld
• Zoeken naar ondichtbare gaten in kennis

25
Constitutief verschil

• Geen concurrentie, geen rivaliteit tussen geloof
  wetenschap, maar verschillende taalregisters,
  verschillende perspectieven op de werkelijkheid
• Woorden die in een religieuze context gebruikt
  worden, hebben andere betekenis dan in
  wetenschappelijk of dagelijks taalgebruik
• Metaforen om dit verschil in perspectief te
  verduidelijken
• Landkaarten
• Schilderij
• Melodie
• Verliefdheid

26
Constitutief verschil

• Landkaarten

27
Constitutief verschil

• Schilderij

28
Constitutief verschil

• Melodie

29
Constitutief verschil

• Verliefdheid

30
Constitutief verschil

• Gelovigen zien weliswaar wat een
  natuurwetenschapper ook ziet, maar ze zien anders
  en méér. En juist dat méér, of die andersheid is
  ongrijpbaar.
• de clou van een mop
• de oplossing van een wiskundige vergelijking
• als een melodie
• als de schoonheid, eenvoud, en elegantie van een
  natuurwetenschappelijke theorie of een wiskundige
  vergelijking

31
De dialoog doen

• Voorbeeld
• 1951 oprichting Commissie Geloof en
  Natuurwetenschap
• 1965 publicatie twee bundels Geloof en
  natuurwetenschap Studies over de verhouding van
  christelijk geloof en moderne natuurwetenschap
  (red. C.J. Dippel en J.M. de Jong)
• gt Tenminste in staat zijn om verkeerde vragen
  uit te sluiten

32
Conclusie

• Constitutief verschil tussen geloof en
  wetenschap in het oog houden,
• niet berusten in een kloof tussen beide
• intermenselijke communicatie
• een beter verstaan van elkaars perspectief
• Dan kan tot het besef gekomen worden dat geloof
  of wetenschap een vals dilemma is.

33
Conclusie

• Wetenschap is niet de vijand, niet de
  concurrent, en ook niet de vreemde die voor het
  christelijke geloof volstrekt irrelevant is, maar
  een partner in de zoektocht naar een beter
  begrijpen van mens en wereld, ook al spreken
  beide een andere taal en behoren de resultaten
  van de wetenschappelijke zoektocht tot een ander
  taalregister.
• (L. Boeve, God onderbreekt de geschiedenis, 143).

34
Contact http//www.TASMEDES.nl
God en de menselijke maat Gods handelen en het
natuurwetenschappelijk wereldbeeld Zoetermeer
Meinema 2006ISBN 9021141132
Chaos, Complexity, and God Divine Action and
Scientism Leuven Peeters Publishers 2004ISBN
9042915218