Studievoormiddag

1

• Studievoormiddag
• Diversiteit en discriminatie in de sociale
  huisvesting naar een kritische benadering van
  sociale mix
• 29 juni 2010
• Projectcoördinator Prof. Dr. Maarten
  LoopmansOnderzoeker Wouter Bervoets

2
Diversiteit en discriminatie in de sociale
huisvesting

• Introductie methodologie
• Concept van  sociale mix
• Sociale mix discours in België
• Praktijken en de risicos op discriminatie
• Conclusie en aanbevelingen

3
Diversiteit en discriminatie in de sociale
huisvesting

• Introductie methodologie

4
I. Methodologie

• Analyse van het debat betreffende sociale mix
• literatuurstudie beleid- en wetteksten
• literatuurstudie sociale mix
• Analyse van de lokale en regionale pratijken
• interviews lokale huisvestingsmaatschappijen
• interviews lokale besturen
• interviews huurdersverenigingen
• Denkpistes en mogelijke scenarios
• buitenlandse praktijken
• focusgesprekken met beleidsmakers en
  belanghebbenden

5
I. Methodologie

• Selectiecriteria cases
• Structuur van de lokale woningmarkt
• Etnische en sociale diversiteit in de gemeente
• Structuur van de sociale huisvestingsmaatschappij
• Gelijkmatige spreiding over gewesten en
  provincies
• Medewerking lokale besturen en huisvestingsmaatsch
  appijen

6

I. Methodologie
Région Gewest Nr. Commune Gemeente SLS SHM
Wallonie Wallonië 1 Namen Le Foyer Jambois
Wallonie Wallonië 2 Charleroi Le Foyer Marcillenois
Wallonie Wallonië 3 Luik La Maison Liègeoise
Wallonie Wallonië 4 Lasne Immobilière Publique du Centre et de l'Est du Brabant Wallon
Wallonie Wallonië 5 Comblain-au-pont Ourthe Amblève Logement
Flandre Vlaanderen 6 Antwerpen Woonhaven
Flandre Vlaanderen 7 Brugge Brugse Maatschappij voor Huisvesting
Flandre Vlaanderen 8 Beringen Kantonnale Bouwmaatschappij
Flandre Vlaanderen 9 Spiere-Helkijn Eigen Haard
Flandre Vlaanderen 10 Wemmel Providentia
Bruxelles Brussel 11 Watermaal-Bosvoorde Le logis
Bruxelles Brussel 12 Anderlecht Anderlechtse Haard Foyer Anderlechtois
Bruxelles Brussel 13 Brussel stad Brusselse Haard Foyer Bruxellois
7
I. Methodologie
Région Gewest Région Gewest Nr. Organisation Organisatie
Wallonie Wallonië Wallonie Wallonië 1 Solidarités Nouvelles (SN)
Wallonie Wallonië Wallonie Wallonië 2 Association Wallonne des Comités Consultatifs de Locataires et de Propriétaires (AWCCLP)
Wallonie Wallonië Wallonie Wallonië 3 Société Wallone du Logement (SWL)
Flandre Vlaanderen Flandre Vlaanderen 4 Vlaams Overleg Bewonersbelangen (VOB)
Flandre Vlaanderen Flandre Vlaanderen 5 Vereniging Inwoners Van Sociale Woningen (VIVAS)
Flandre Vlaanderen Flandre Vlaanderen 6 Departement Ruimtelijke Ordening, woonbeleid en Onroerend erfgoed (RWO)
Flandre Vlaanderen Flandre Vlaanderen 7 Sociaal verhuurkantoor Meetjesland (SVK)
Bruxelles Brussel Bruxelles Brussel 8 Rassemblement Bruxellois pour le Droit à lHabitat (RBDH) Brusselse Bond voor het Recht op Wonen (BBROW)
Bruxelles Brussel Bruxelles Brussel 9 Fédération Bruxelloise des Unions de Locataires (FEBUL) Brusselse Federatie van Huurdersverenigingen (BFHV)
Bruxelles Brussel Bruxelles Brussel 10 Syndicat des Locataires Huurdersbond
Bruxelles Brussel Bruxelles Brussel 11 Société du Logement de la Région de Bruxelles-Capitale (SLRB) Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM)

8
Diversiteit en discriminatie in de sociale
huisvesting

• Concept van  sociale mix 
• Definitie
• Doelstellingen van sociale mix
• Evaluatie van de effecten
• Praktijken

9
II. Sociale mix Definitie

•  mengen van bewoners binnen een afgebakend
  geografisch gebied een land, regio, een stad,
  wijk, buurt of wooncomplex  naargelang
• socio-economische status
• etnische afkomst of culturele achtergrond
• levensfase bvb. jongeren, ouderen
• huishoudens of gezinstypes.

10
II. Sociale mix doelstellingen

• Bevorderen van de sociale mobiliteit en de
  gelijkheid van kansen
• Bevorderen van de sociale cohesie en bestrijden
  van racisme en interetnische conflicten
• Sociale controle en leefbaarheid verbeteren
• Functionalistische argumenten

11
II. Sociale mix Evaluatie effecten

• Bevorderen van de sociale mobiliteit en de
  gelijkheid van kansen
• Onderzoek toont aan
• een hoog inkomens- en opleidingsniveau van de
  buren hebben een positieve invloed op de
  schoolprestaties
• een licht buurteffect inzake inkomensniveau en
  tewerkstellingssituatie
• wonen in concentratiebuurten levert bij aankomst
  economische voordelen op, maar heeft op termijn
  sterke negatieve effecten

12
II. Sociale mix Evaluatie effecten

• Bevorderen van de sociale cohesie en bestrijden
  van racisme en interetnische conflicten
• Onderzoek toont aan 
• sociale mix is niet genoeg om racisme en
  stereotypes te vermijden
• gemengde wijken zijn geen garantie voor gemengde
  netwerken en vriendschapsbanden
• sociale mix kan de sociale afstand tussen
  groepen wel verkleinen
• vooroordelen verdwijnen niet in buurten waar
  etnisch-culturele en klassegrenzen sterk met
  elkaar samenvallen

13
II. Sociale mix Evaluatie effecten

• Sociale controle en leefbaarheid
• Onderzoek toont aan
• inkomensmix vermindert agressief gedrag van
  jongeren, maar het omgekeerde geldt voor
  etnisch-culturele mix
• men betwist dat een stijging van de leefbaarheid
  in achtergestelde buurten de middenklasse
  aantrekt
• de grootste sociale cohesie is aanwezig in
  homogene buurten, diversiteit ondergraaft deze
  sociale cohesie
• zeer weinig empirisch bewijs voor een
  oorzakelijke relatie tussen bewonerskenmerken en
  de leefbaarheid.

14
II. Sociale mix Evaluatie effecten

• Functionalistische argumenten voor sociale mix
• Onderzoek toont aan
• zeer beperkt empirisch bewijs
• de beperkte baten van sociale mix kunnen de
  kosten van een dergelijk beleid niet
  verantwoorden
• er zijn goedkopere alternatieve middelen
  voorhanden om mensen uit armoede te halen of
  houden
• sociale mix is zeker geen paardenmiddel tegen
  geconcentreerde achterstelling

15
II. Sociale mix Evaluatie effecten

• het aantal onderzoeken naar effecten neemt toe
• de resultaten verschillen sterk in functie van de
  doelstellingen van sociale mix
• voor geen enkele doelstelling is sluitend bewijs
  dat sociale mix resultaat oplevert
• positieve invloed op de sociale mobiliteit van
  bewoners krijgt uit onderzoek meeste steun

16
II. Sociale mix Praktijken
Via patrimonium

Via toewijzing
17
II. Sociale mix Via patrimonium
Gewest
Gemeente
Wijk
Gebouw
Vb. verschillende woningtypes in één gebouw
Vb. gemengde wijken met private en sociale
woningbouw
Vb. verplicht minimum sociale woningen per
gemeente
Vb. spreiding sociale woningen in de gemeente
18
II. Sociale mix Via toewijzing
Toegangscriteria
Passendheidscriteria
Toewijzingscriteria
Uitzonderingen en aanpassingen
9
Vb. lokale pratijken bij toewijzing
Vb. reglementen, wachtlijsten, puntensysteem,
wijkkeuze, .
Vb. rationele bezetting, rolstoelwoningen, .
Vb. inkomensvereiste, taalvereiste,
19
Diversiteit en discriminatie in de sociale
huisvesting

• Conceptvorming sociale mix in België
• Vlaanderen
• Wallonië
• Brussel

20
III. Sociale mixConceptvorming in België

• Beperkt aanbod sociale woningen
• België 6.3 (NIS, 2004)
• Vlaanderen 5.4 (NIS, 2004)
• Wallonië 7.1 (NIS, 2004)
• Brussel 7.9 (NIS, 2004)
• Lange wachttijden
• Vlaanderen gemiddeld 858 dagen (Administratie
  Planning en Statistiek, 2007 VMSW, 2008)
• Wallonië gemiddeld 6 jaar (SWL, Rapport
  d'activités 2007)
• Brussel tussen 1 en 6 jaar (BGHM en het
  Observatorium voor Gezondheid en Welzijn, Sociale
  Barometer 2007)
• Gewijzigde toewijzingsregels
• Vlaanderen kaderbesluit sociale huur van 12
  oktober 2007
• Wallonië kaderbesluit sociale huur van 6
  september 2007
• Brussel Besluit van 16 september 1996 en 4
  september 2003
• Verarming sociale huurder

21
III. Sociale mix Conceptvorming in Vlaanderen

• Oorsprong van het debat
• Suburbanisatie en verarming in de steden
• Inkomensmix om de middenklasse aan te trekken
• Sinds de opkomst van het Vlaams Belang 
  verruiming van het concept
• Etnische mix als remedie tegen racisme en
  discriminatie
• Specifiek in de sociale huisvesting
• Klachten van sociale huurders over de dalende
  leefbaarheid
• Sociale mix om de leefbaarheid te verhogen
• Klachten van sociale verhuurders over de dalende
  huurinkomsten
• Sociale mix voor de financiering van de sociale
  huisvesting
• Sociale mix om de beheerskosten te beperken

22
III.Sociale mix Conceptvorming in Wallonië

• Debat minder sterk aanwezig
• Industriesteden minder succesvol in aantrekken
  middenklasse
• Geen sterke extreem-rechtse partij aanwezig
• Specificiteiten van de sociale huisvesting
• Zeer recent thema, reactie op hervorming
  toewijzingsregels
• Sociale mix om  ghettos  te vermijden
• Sociale mix voor financiering sociale huisvesting
• Sociale mix om beheerskosten te beperken

23
III. Sociale mix Conceptvorming in Brussel

• Oorsprong debat
• Suburbanisatie en verarming stad
• inkomensmix om middenklasse aan te trekken
• Door wooncrisis wordt sociale mix discours
  gecontesteerd
• Specificiteiten van de sociale huisvesting
• Sociale mix discours expliciet na verstrenging
  toewijzingsregels
• Socio-economische discours
• ethno-culturele mix is onderliggend

24
Toewijzingsregels in Vlaanderen
Standard - Standaard
Optionel - Optioneel

Occupation Rationelle Rationele bezetting
Règles dattribution fixes Absolute
voorrangs- regels
Ancrage local Lokale binding

Liste dattente Wachtlijst
Règles dattribution spécifiques par un plan de
groupes-cibles Extra voorrangsregels via
doelgroepenplan
Règles dattribution optionelles Optionele Voorra
ngs- Regels
Règles dattribution spécifiques par un plan de
qualité de vie Extra voorrangsregels via
leefbaarheidplan
25
Toewijzingsregels in Vlaanderen

• Voorbeeld toewijzingsreglement
• 3 Luiken
• Toewijzing via standaardstelstel
• lokale binding werken in de wijk of wonen in
  de wijk
• Toewijzing volgens doelgroep
• lijst met bejaardenwoningen voor exclusieve
  toewijzing aan 60
• Toewijzing op basis van de leefbaarheid
• 20 50
• 20 inkomen
• 30 werken in de stad
• 30 chronologisch

26
Toewijzingsregels in Wallonië
6 lijsten
Precaire inkomens anciënniteit
2/3
Precaire inkomens Regionale voorrangscriteria
2/5

Rationele bezetting
Precaire inkomens Regionale en specifieke
voorrangscriteria
2/5
Bescheiden inkomens anciënniteit
1/5
Bescheiden inkomens Regionale voorrangscriteria
1/3
Bescheiden inkomens Regionale en specifieke
voorrangscriteria
Jaarlijkse verdeelsleutel 1
Jaarlijkse verdeelsleutel 2
27
Toewijzingsregels in Wallonië

• Specifieke voorranspunten max. 20 van
  toewijzingen
• Prioriteit inzake
• Lokale binding
• De gezinssamenstelling
• Tewerkstelling
• Handicap of ziekte
• Kandidaat die zijn woning moet opgeven
• inkomen
• Welbepaalde wijken inzake
• De gezinssamenstelling
• Inkomen

28
Toewijzingsregels in Brussel
Points de priorité Voorrangspunten Situation
personelle Persoonlijke situatie
ancienneté anciënniteit

Occupation Rationelle Rationele bezetting
Cas urgents et/ou exceptionnels Noodgevallen en
uitzonderingen
Attributions conventionées Toewijzingen via
conventies
29
Toewijzingsregels in Brussel

• Eigen toewijzingsregels 
• maximum 30 van toewijzingen
• Afwijkingen voor dringende gevallen en
  uitzonderingen
• Toewijzingen via conventies met BGHM
• afspraken met OCMW
• afspraken met partnerorganisaties voor
  specifieke doelgroepen
• verhoging van de inkomensgrenzen in deel van
  patrimonium

30
Diversité et discrimination dans les logements
sociaux

• Praktijken en discriminatiegevaar
• Sterke punten
• Zwakke punten
• Discrimintiegevaar

31
IV. Sociale mix via patrimonium

• Streefpercentage sociale huisvesting voor elke
  gemeente
• Sterke punten
• Toename van het aanbod aan sociale huisveseting
• Geografische spreiding
• Zwakke punten
• Afdwingbaarheid bij de gemeenten
• Geen garantie voor sociaal gemengde wijken
• Discriminatiegevaar
• Woonaanbod te selectief
• vb. geen woonaanbod voor grote gezinnen

32
IV. Sociale mix via patrimonium

• Minimumpercentage sociale huisvesting in nieuwe
  wijkontwikkelingen en bouwprojecten
• Sterke punten
• Toename van het aanbod aan sociale huisveseting
• Geografische spreiding
• Zwakke punten
• Ingrijpen op de privémarkt kan gevoelig liggen
• Geen garantie voor goede integratie sociale
  woningen in het bouwproject
• Discriminatiegevaar
• Woonaanbod te selectief
• vb. geen woonaanbod voor grote gezinnen

33
IV. Sociale mix via patriminium

• Realisatie van kleinschalige verspeide sociale
  bouwprojecten
• Sterke punten
• Toename van het aanbod aan sociale huisveseting
• Geografische spreiding
• Zwakke punten
• Hogere bouwkost per gerealiseerde woning
• Nood aan een andere organisatie van de sociale
  huisvestingsmaatschappij
• Discriminatiegevaar
• Woonaanbod te selectief
• vb. geen woonaanbod voor grote gezinnen

34
IV. Sociale mix via patrimonium

• Wijkherstructurering met diversificatie van het
  woonaanbod
• Sterke punten
• Diversificatie van het woonaanbod zorgt
  automatisch voor een socio-economische mix binnen
  een wijk
• Zwakke punten
• Vereist de nodige financiële middelen
• Voldoende nieuwe sociale woningbouw is nodig ter
  compensatie van de afbraak
• Discriminatiegevaar
• Discriminatiegevaar door gedwongen verhuis van
  bepaalde huurdersgroepen
• vb. minder woonaanbod voor grote gezinnen in
  geherstructureerde wijken

35
IV. Sociale mix via patrimonium

• Verkoop van sociale woningen in bestaande
  woonwijken
• Sterke punten
• Extra financiële middelen voor de sociale
  huisvestingsmaatschappijen
• Sterkere socio-economische mix in de wijk
• Zwakke punten
• Verkoop levert minder op dan nodig voor de bouw
  van nieuwe sociale woningen
• Koper ontbreekt vaak de middelen voor degelijke
  renovatie
• Hoofdzakelijk verkoop van sociale woningen in de
  betere wijken

36
IV. Sociale mix via patrimonium

• Renovatie van het bestaand sociaal
  huurpatrimonium
• Sterke punten
• Renovatie verhoogt de leefbaarheid in de wijken
• Aantrekkelijkere wijken zorgen ook voor een
  betere instroom of behoud van sociale huurders
  met hogere inkomens
• Zwakke punten
• Stijging van huurprijzen
• Discriminatiegevaar
• Stijging van huurprijzen kan sociale uitsluiting
  creëeren

37
IV. Aanbevelingen via patrimonium

• voldoende aanbod sociale huisvesting in elke
  gemeente
• een minimumpercentage sociale huisvesting in
  nieuwe wijkontwikkelingen
• voorkeur voor kleinschalige, verspreide projecten
• renovatie van bestaande wijken om
  aantrekkelijkheid te vergroten
• aandacht voor een divers woonaanbod in nieuwe
  projecten
• verkoop van sociale woningen vraagt een
  doordachte strategie
•  
• .

38
IV. Sociale mix via toewijzing

• Verhoging inkomensgrenzen
• Sterke punten
• Verhoging huurinkomsten
• Een grotere socio-economische mix
• Zwakke punten
• Staat of valt met de aantrekkingskracht van de
  sociale huisvesting voor de hogere
  inkomensgroepen
• Discriminatiegevaar
• Beperking aanbod voor de laagste inkomensgroepen

39
IV. Sociale mix via toewijzing

• Optionele voorrangsregels voor specifieke
  doelgroepen
• Sterke punten
• Kwetsbare groepen kunnen beter geholpen worden
• Mogelijkheid tot inspelen op lokale problemen
• Zwakke punten
• Moeilijk te objectiveren doelgroepen en afweging
  voorrang
• Een te grote selectiviteit leidt tot een nog
  grotere concentratie van precaire groepen
• Discriminatiegevaar
• Buitenproportionele toewijzing aan bepaalde
  huurdersgroepen
• vb. bewaren alle apt. 1 kamer aan de 55

40
IV. Sociale mix via toewijzing

• Optionele voorrangsregels voor bijsturing van
  sociale mix
• Sterke punten
• Inspelen op leefbaarheidsproblemen bij  ghetto 
  wijken
• Verhoging maatschappelijk draagvlak voor sociale
  huisvesting
• Zwakke punten
• Moeilijk te objectiveren streefcijfers
• Gebrek aan empirisch bewijs positieve impact
• Discriminatiegevaar
• Uitsluiting van bepaalde huurdersgroepen wegens
  buitenproportionele toepassing
• vb. uitsluiting van werklozen wanneer een
  minimum van huurders met werk is bepaald

41
IV. Sociale mix via toewijzing

• Wijkkeuze aanbieden aan de kandidaat-huurders
• Sterke punten
• Betere afstemming tussen wensen
  kandidaat-huurders en aanbod
• Grotere tevredenheid bij de kandidaat-huurders
• Zwakke punten
• Natuurlijke concentratie van huurdersgroepen
• Discriminatiegevaar
• Sturing van de  keuze  door de sociale
  huisvestingmaatschappij
• vb. allochtone kandidaat naar  concentratie 
  wijken

42
IV. Sociale mix via toewijzing

• Inplaatsing door afstemming op de wijk of het
  gebouw
• Sterke punten
• Kan bepaalde leefbaarheidsproblemen en conflicten
  tussen huurders preventief voorkomen
• Zwakke punten
• Botst met het privacyprincipe (het verleden van
  de kandidaat-huurder)
• Discriminatiegevaar
• Zeer selectieve inplaatsing van bepaalde groepen
  
• vb. een Jood naast een Moslim,

43
IV. Sociale mix via toewijzing

• Weigering van kandidaat-huurders bij inschrijving
  
• Sterke punten
• Kan bepaalde leefbaarheidsproblemen preventief
  voorkomen
• Zwakke punten
• Botst met het recht op huisvesting
• Botst met het privacyprincipe (het verleden van
  de kandidaat-huurder)
• Discriminatiegevaar
• Van individuen of bepaalde groepen
  kandidaat-huurders
• vb. daaklozen, ex-gevangen,

44
IV. Sociale mix via toewijzing

• Taal en inburgeringsbereidheid als
  toegangscriteria
• Sterke punten
• Betere taalkennis kan de communicatie tussen
  huurders onderling en tussen huurder en
  verhuurder verbeteren
• Zwakke punten
• Een positieve impact op het samenleven in de
  sociale huisvesting is niet bewezen
• Discriminatiegevaar
• Mogelijke weigering op basis van moeilijk te
  objectiveren criteria

45
IV. Aanbevelingen via toewijzing

• een algemene verhoging van de inkomensplafonds is
  door het beperkte aanbod niet aangewezen
• een doelgroepmatige verhoging van
  inkomensplafonds kan overwogen worden
• lokale toewijzingsreglementen kunnen inspelen op
  problemen, maar vragen duidelijke invulling
  concept sociale mix en een lokale consensus
• voldoende financiële compensatie van sociale
  verhuurders met lage huurinkomsten
• Nood aan regels ivm. de inplaatsing van sociale
  huurders

46
Diversiteit en discriminatie in de sociale
huisvesting

• Conclusie en aanbevelingen

47
V. Conclusie

• Discriminatie in de sociale huisvesting sterk
  verminderd door strengere regels
• Het nastreven van sociale mix houdt steeds een
  discriminatiegevaar in
• Sociale mix moeilijk realiseerbaar zolang de
  beter gestelde huurders niet bereid zijn om in
  sociale woningen te wonen
• Sociale mix moeilijk realiseerbaar met huidig
  financieringssysteem en huurprijsberekening

48
V. Aanbevelingen

• Nood aan een duidelijke visie over de toekomst
  van de sociale huisvesting
• Nood aan de versterking van de sociale
  begeleiding van de sociale huurders
• De strijd tegen de armoede blijft prioritair