CZY UPRAWIANIE EKONOMII POZYTYWNEJ JEST MOZLIWE?

1
CZY UPRAWIANIE EKONOMII POZYTYWNEJ JEST MOZLIWE?
2

• Boguslaw Czarny
  podstawyekonomii_at_gmail.com
• EKONOMIA JAKO NAUKA EMPIRYCZNA - WYBRANE PROBLEMY
• Slajdy do wykladu sa dostepne w serwisie
  internetowym www.podstawyekonomii.pl/metodologia
  /.
• PLAN ZAJEC
• I. CO TO JEST EKONOMIA ?
• 1. Ekonomia nauka o gospodarowaniu.
• 2. Metoda ekonomii, czyli jak powstaje wiedza o
  gospodarowaniu.
• Obserwacja. b) Indukcja. c) Dedukcja. d) Krytyka
  naukowa.
• II. KARL POPPER I IMRE LAKATOS
• 1. Karl Popper o metodologii nauki.
• 2. Imre Lakatos o metodologii nauki .

3
Wielu twierdzi, ze SADY WARTOSCIUJACE
nieuchronnie przenikaja do wypowiedzi ekonomistów
o gospodarce. Ci SCEPTYCY posluguja sie
róznymi argumentami. ROZWAZE TE ARGUMENTY PO
KOLEI.
4

• I. DECYZJE METODOLOGICZNE SA WARTOSCIOWA-NIEM
• Badanie gospodarowania jest realizacja pewnego SW
  (np. takiego nalezy uprawiac ekonomie, nie
  socjologie).
• Podobnie jest z innymi decyzjami ekonomisty,
  który bada gospodarowanie, czyli z WYBOREM
• PRZEDMIOTU BADAN,
• STOSOWANYCH METOD BADAWCZYCH,
• KRYTERIÓW PODZIALU WYNIKÓW NA ISTOTNE I
  NIEISTOTNE.

5
W literaturze przedmiotu klasycznym przykladem
takiej ar-gumentacji sa opinie RICHARDA RUDNERA
(1921-1979). Rudner twierdzi, ze kiedy naukowiec,
czyli takze ekonomista, odrzuca lub akceptuje
hipoteze, zmuszony jest jednoczesnie zaakceptowac
pewien SW. Otóz powodem jest to, ze jak wiemy
m.in. dzieki Popperowi i Lakatosowi zadna
hipoteza nigdy nie zostanie definitywnie
potwierdzona lub odrzucona wylacznie na podstawie
swiadectwa danych empirycznych.
6
Poniewaz zadna hipoteza naukowa nie zostanie
nigdy pot-wierdzona w sposób pewny, akceptujac
hipoteze, naukowiec zmuszony jest podejmowac
decyzje, ze swiadectwo faktów jest wystarczajaco
przekonujace lub ze prawdopodobienstwo jest
wystarczajaco wysokie, aby uzasadnic te
akceptacje. Rudner podkresla, ze jest to
równoznaczne z uznaniem praw-dziwosci pewnego SW.
A zatem, metoda naukowa z samej swojej
natury wymaga akceptacji SW. (Wspólczesnie
podobnie argumen-tuja np. Hilary Putnam i Julian
Reiss).
7
KOMENTARZ Takie METODOLOGICZNE SW nie sa
ETYCZNYMI SW. Nauka jako dzialanie nie moze
istniec bez metodologicznych SW. Nauka moze
jednak próbowac uwolnic sie od wszelkich
odniesien do ETYCZNYCH SW. Inaczej
Twierdzenie, ze naukowcy odwoluja sie w swej
pracy do ocen, jest prawdziwe, lecz nie dotyczy
tematu. Domagajacy sie uwolnienia ekonomii od SW
nie mieli na mysli metodologicz-nych, lecz
etyczne SW.
8
Inaczej Twierdzenie, ze naukowcy odwoluja sie w
swej pracy do ocen, jest prawdziwe, lecz nie
dotyczy tematu. Domagaja-cy sie uwolnienia
ekonomii od SW nie mieli na mysli
meto-dologicznych, lecz etyczne SW. Friedman
Ekonomia jest lub moze byc, nauka obiek-tywna
w dokladnie takim samym sensie jak wszystkie inne
nauki przyrodnicze.
9
II. DECYZJE METODOLOGICZNE SLUZA NARZUCA-NIU
WARTOSCIOWANIA
PO PIERWSZE Sady wartosciujace wplywaja na
poglady naukowca STERU-JAC JEGO PRACA. W
EFEKCIE SADY WARTOSCIUJACE WPLY-WAJA TAKZE NA
TRESC POWSTAJACYCH W WYNIKU PRACY NAUKOWCA TEORII
NAUKOWYCH.
10
PRZYKLAD Np. ekonomisci glównego nurtu uznaja
dazenie ludzi do realizacji wlasnych celów w
drodze wymiany rynkowej w gospodarce opartej na
wlasnosci prywatnej za moralnie godne pochwaly.

11
PRZYKLAD Np. ekonomisci glównego nurtu uznaja
dazenie ludzi do realizacji wlasnych celów w
drodze wymiany rynkowej w gospodarce opartej na
wlasnosci prywatnej za moralnie godne pochwaly.
Ekonomisci ci utozsamiaja gospodarstwa
domowe i firmy z racjonalnymi maksymalizatorami
uzytecznosci lub zysku (WYKLUCZAJAC NP. ZALOZENIE
O ICH ALTRU-IZMIE). Potem wykazuja, ze w
gospodarce z wlasnoscia pry-watna konkurencyjne
rynki maksymalizuja TOTAL SUR-PLUS.
12
PRZYKLAD Np. ekonomisci glównego nurtu uznaja
dazenie ludzi do realizacji wlasnych celów w
drodze wymiany rynkowej w gospodarce opartej na
wlasnosci prywatnej za moralnie godne pochwaly.
Ekonomisci ci utozsamiaja gospodarstwa
domowe i firmy z racjonalnymi maksymalizatorami
uzytecznosci lub zysku (WYKLUCZAJAC NP. ZALOZENIE
O ICH ALTRU-IZMIE). Potem wykazuja, ze w
gospodarce z wlasnoscia pry-watna konkurencyjne
rynki maksymalizuja TOTAL SUR-PLUS. W efekcie
CZESC TYCH UZYTKOWNIKÓW ZA-CZYNA UWAZAC DAZENIE
DO MAKSIMUM UZY-TECZNOSCI I ZYSKU ZA DOBRE.
KONIEC PRZYKLADU
13
PO DRUGIE

• Narzucenie wartosciowania moze by takze efektem
  
• WYBORU PRZEDMIOTU BADANIA,

14
PRZYKLAD Niepodjecie przez ekonomistów i
socjologów szczególowych badan zwiazku liczby
samobójstw z poziomem bezrobocia w Polsce w
latach 90. XX w. skutkowalo niedostepnoscia
infor-macji o waznym rodzaju spolecznych kosztów
prowadzonej w kraju polityki gospodarczej,
rzutujac w ten sposób na jej ocene.   Podobnie
jest z korupcja, towarzyszaca polskiej
pry-watyzacji w latach 90. XX w. Brak jej
szczególowych badan utrudnial (i nadal utrudnia)
ocene skutków zmiany ustroju gospodarczego po
1989 r. JEST OCZYWISTE, ZE OD TYCH DECYZJI (O
WYBO-RZE PRZEDMIOTU BADAN) ZALEZY OCENA CALEJ
POLSKIEJ TRANSFORMACJI. KONIEC PRZYKLADU
15
PO TRZECIE

• Narzucenie wartosciowania moze by takze efektem
  
• WYBORU PRZEDMIOTU BADANIA,
• WYBORU METOD BADAWCZYCH,

16
PRZYKLAD NANCY FOLBRE, badajac dzieje
rachunkowosci spo-lecznej, pokazuje historie
wykluczenia efektów pracy kobiet w gospodarstwie
domowym z PKB. Zdaniem przedstawicieli tzw.
ekonomii feministycznej STOSOWANE POWSZECH-NIE
DEFINICJE PKB I POCHODNYCH MIERNIKÓW EFEKTÓW
PRACY maja seksistowski charakter i PRZY-CZYNIAJA
SIE DO ZANIZENIA PRESTIZU TAKICH PRAC JAK
SPRZATANIE DOMU, PRZYGOTOWYWA-NIE POSILKÓW,
WYCHOWANIE DZIECI, OPIEKA NAD OSOBAMI CHORYMI I
STARYMI, A TAKZE DO NIEO-PLACANIA PRACY KOBIET W
GOSPODARSTWIE DO-MOWYM (M. IN. BRAK UBEZPIECZENIA
EMERYTAL-NEGO).
17
PRZYKLAD NANCY FOLBRE, badajac dzieje
rachunkowosci spo-lecznej, pokazuje historie
wykluczenia efektów pracy kobiet w gospodarstwie
domowym z PKB. Zdaniem przedstawicieli tzw.
ekonomii feministycznej STOSOWANE POWSZECH-NIE
DEFINICJE PKB I POCHODNYCH MIERNIKÓW EFEKTÓW
PRACY maja seksistowski charakter i PRZY-CZYNIAJA
SIE DO ZANIZENIA PRESTIZU TAKICH PRAC JAK
SPRZATANIE DOMU, PRZYGOTOWYWA-NIE POSILKÓW,
WYCHOWANIE DZIECI, OPIEKA NAD OSOBAMI CHORYMI I
STARYMI, A TAKZE DO NIEO-PLACANIA PRACY KOBIET W
GOSPODARSTWIE DO-MOWYM (M. IN. BRAK UBEZPIECZENIA
EMERYTAL-NEGO). ADAM GROBLER pisze w tym
kontekscie, ze jest zupelnie mozliwe, iz meskie
preferencje wywieraja wplyw na wybór i sposób
stawiania problemów podejmowanych w na-uce. Jego
zdaniem jest wiecej niz mozliwe, ze nauki
spo-leczne nie sa wolne od przesadów, w tym
przesadów seksis-towskich. KONIEC PRZYKLADU
18
PO CZWARTE

• Narzucenie wartosciowania moze by takze efektem
  
• WYBORU PRZEDMIOTU BADANIA,
• WYBORU METOD BADAWCZYCH,
• - WYBORU KRYTERIÓW SELEKCJI WYNIKÓW.

19
PRZYKLAD Przykladem jest MASOWA akceptacja przez
polskich ekonomistów w 2. polowie XX w. tzw.
podstawowego prawa ekonomicznego gospodarki
socjalistycznej, zgodnie z którym w krajach
realnego socjalizmu dzialanie przedsiebiorstw
podporzadkowane jest postulatowi maksymalnego
zaspoko-jenia stale rosnacych materialnych i
kulturalnych potrzeb calego spoleczenstwa w
drodze nieprzerwanego wzrostu i doskonalenia
produkcji socjalistycznej na bazie najwyzszej
techniki. ZNOWU, JEST OCZYWISTE, ZE OD TYCH
DECYZJI (O SELEKCJI WYNIKÓW BADAN) ZALEZALA
DOKONY-WANA PRZEZ UZYTKOWNIKOW WIEDZY
EKONO-MICZNEJ OCENA GOSPODARKI REALNEGO SOJA-
LIZMU. KONIEC PRZYKLADU
20
KOMENTARZ   DEFORMACJA WIEDZY NIE OZNACZA
PRZENIKNIE-CIA SADÓW WARTOSCIUJACYCH DO JEJ
TRESCI   Przytoczone argumenty, nawet
zaakceptowane, nie uzasad-niaja tezy, ze do
wiedzy ekonomicznej WPROST przenikaja SW. Co
najwyzej uzasadniaja one teze, ze wiedza powstala
w trakcie badania, które zostalo zaklócone za
sprawa opisanego wplywu sadów wartosciujacych,
zostaje zdeformowana.
21
KOMENTARZ   DEFORMACJA WIEDZY NIE OZNACZA
PRZENIKNIE-CIA SADÓW WARTOSCIUJACYCH DO JEJ
TRESCI   Przytoczone argumenty, nawet
zaakceptowane, nie uzasad-niaja tezy, ze do
wiedzy ekonomicznej WPROST przenikaja SW. Co
najwyzej uzasadniaja one teze, ze wiedza powstala
w trakcie badania, które zostalo zaklócone za
sprawa opisanego wplywu sadów wartosciujacych,
zostaje zdeformowana.
To prawda, uzytkownik tej zdeformowanej wiedzy
(np. naukowiec, polityk gospodarczy, dziennikarz,
student) moze latwiej, niz przed zapoznaniem sie
z ta wiedza, akcep-towac konkretne SW. Krótko
mówiac, znieksztalcona teoria ekonomiczna moze
sluzyc perswazji (agitacji, propagan-dzie).
22
KOMENTARZ   DEFORMACJA WIEDZY NIE OZNACZA
PRZENIKNIE-CIA SADÓW WARTOSCIUJACYCH DO JEJ
TRESCI   Przytoczone argumenty, nawet
zaakceptowane, nie uzasad-niaja tezy, ze do
wiedzy ekonomicznej WPROST przenikaja SW. Co
najwyzej uzasadniaja one teze, ze wiedza powstala
w trakcie badania, które zostalo zaklócone za
sprawa opisanego wplywu sadów wartosciujacych,
zostaje zdeformowana.
To prawda, uzytkownik tej zdeformowanej wiedzy
(np. naukowiec, polityk gospodarczy, dziennikarz,
student) moze latwiej, niz przed zapoznaniem sie
z ta wiedza, akcep-towac konkretne SW. Krótko
mówiac, znieksztalcona teoria ekonomiczna moze
sluzyc perswazji (agitacji, propagan-dzie).
Jednak ewentualna deformacja wiedzy
ekonomicz-nej jest usuwana na skutek krytyki
naukowej. KRYTYCZ-NIE OCENIANE SA WTEDY M.IN.
METODOLOGICZNE SW TWÓRCÓW TEJ WIEDZY, CO SPRZYJA
JEJ STOP-NIOWEJ OBIEKTYWIZACJI.
23
MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY
24
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Dalej PO PIERWSZE, sadze, ze w warunkach
wolnosci nauki nie jest prawdopodobna trwala
rezygnacja z pewnych przedmio-tów badan.
Przeciwdziala temu m.in. motywowana interesa-mi
materialnymi konkurencja calych srodowisk
naukowych i pojedynczych naukowców. (Np. zwiazek
samobójstw z bezro-bociem w Polsce stal sie
przedmiotem bezposrednich badan juz na poczatku
XXI w.) .  
25
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
PO DRUGIE, mozliwe jest dokonanie zmian metod
badaw-czych, np. definicji takich jak PKB
mierników efektów pracy spoleczenstwa m. in. w
celu uwzglednienia pracy kobiet w gospodarstwie
domowym. (Swiadcza o tym przyklady w ro-dzaju
Williama Nordhausa i Jamesa Tobina miernika
dobro-bytu ekonomicznego netto, NEW (ang. Net
Economic Wel-fare)). Oczywiscie, wymaga to czasu
i uznania potrzeby takiej reformy.
26
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
PO TRZECIE, selekcja hipotez, które aspiruja do
miana prawdziwych, ma charakter spoleczny.
Wolnosc nauki spra-wia, ze hipotezy zaakceptowane
przez pojedynczych uczo-nych zostaja zwykle
wielokrotnie sprawdzone przez innych. Np.,
stalinowskie podstawowe prawo ekonomiczne
gospodarki socjalistycznej po zapewnieniu
wolnosci krytyki naukowej zostalo przez polskich
ekonomistów odrzucone.
27
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Ogólnie, w kazdym z opisanych przypadków mozliwe
jest usuniecie deformacji wiedzy, która nastapila
za sprawa wplywu SW na podejmowane przez
ekonomistów decyzje metodologiczne. OWSZEM,
PROCES TEN MOZE BYC PO-WOLNY, np. z powodu
osobliwosci ekonomii (klopoty z
eks-perymentowaniem, brak wiarygodnych danych,
czeste stoso-wanie klauzuli ceteris paribus
itd.).
28
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Ogólnie, w kazdym z opisanych przypadków mozliwe
jest usuniecie deformacji wiedzy, która nastapila
za sprawa wplywu SW na podejmowane przez
ekonomistów decyzje metodologiczne. OWSZEM,
PROCES TEN MOZE BYC PO-WOLNY, np. z powodu
osobliwosci ekonomii (klopoty z
eks-perymentowaniem, brak wiarygodnych danych,
czeste stoso-wanie klauzuli ceteris paribus
itd.). NIE OZNACZA TO JEDNAK, ZE MUSI ON
OKA-ZAC SIE NIESKUTECZNY. Teza taka wymagalaby
dowodu, czyli wykazania, ze nauki (wszystkie?
tylko nauki spoleczne? tylko ekonomia?) z jakichs
powodów skazane sa na NIE-USUWALNA deformacje
tworzonej wiedzy, nastepujaca pod wplywem SW i
prowadzaca do pochopnej akceptacji przez
uzytkowników tej wiedzy konkretnych SW. DOWÓD
TAKI NIE ZOSTAL JEDNAK PRZEDSTAWIONY.
29
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Uwazam zatem, ze dzialanie mechanizmu tworzenia
wiedzy o gospodarce jest w stanie zapewnic
obiektywnosc ustalen eko-nomistów. Jesli w
praktyce ekonomia pelna jest przykladów wzglednie
trwalych znieksztalcen tej wiedzy, które
sprzyjaja akceptowaniu pewnych SW, to jest to
wynikiem mozliwych do usuniecia zaklócen w
dzialaniu tego mechanizmu.
30
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Uwazam zatem, ze dzialanie mechanizmu tworzenia
wiedzy o gospodarce jest w stanie zapewnic
obiektywnosc ustalen eko-nomistów. Jesli w
praktyce ekonomia pelna jest przykladów wzglednie
trwalych znieksztalcen tej wiedzy, które
sprzyjaja akceptowaniu pewnych SW, to jest to
wynikiem mozliwych do usuniecia zaklócen w
dzialaniu tego mechanizmu. Zauwazmy, ze
problem mozliwosci uprawiania eko-nomii
pozytywnej okazuje sie oto problemem bardziej
ogól-nym. CHODZI TU, ni mniej ni wiecej, tylko O
MOZLI-WOSC UPRAWIANIA EKONOMII JAKO NAUKI.
31
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
III. JEZYK EKONOMISTY A WARTOSCIOWANIE
32
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
1. PROBLEM TERMINÓW OBCIAZONYCH
WARTOS-CIUJACO   Sceptycy zwracaja uwage, ze
jezyk ekonomistów zawiera terminy, których uzycie
oznacza wartosciowanie. Bierze sie to m.in. stad,
ze granica miedzy jezykiem ekonomisty, a
jezy-kiem potocznym, jest plynna. Terminy
ekonomiczne moga zawierac skladniki
pro-pagandowe, perswazyjne lub oceniajace,
czyniace te sady i teorie, w których sa one
stosowane, nie wylacznie opisowymi, lecz do
pewnego stopnia równiez wartosciujacymi. Np.
slowo luksusowy w nazwie dobro luksusowe
(dobro, w przypadku którego elastycznosc
dochodowa popy-tu jest wieksza od 1), moze
sugerowac, ze wypowiadajacy sie uwaza zakup
takiego dobra za zbedny.
33
GUNNAR MYRDAL (1898-1987) Cala nasza literatura
jest przesycona SW, mimo ze autorzy zgodnie
deklaruja w przedmowach, iz jest zupelnie
inaczej. Jednak wyniki, które uzyskujemy, nie sa
przedstawiane w formie wniosków, wyprowadzonych z
przyjetych jawnie przeslanek wartosciujacych
twierdzi sie raczej (), ze z sa-mej natury
rzeczy sa one takie, a nie inne stanowia czesc
te-go, co zostaje przedstawione jako obiektywne
dane. Wyniki te najczesciej sa narzucane
odbiorcy za pomoca wartosciujacej terminologii.
Slowa takie jak np. RÓW-NOWAGA,
ZRÓWNOWAZENIE, STABILNY, NOR-MALNY,
DOSTOSOWANIE, OPÓZNIENIE, czy FUNKCJA we
wszystkich naukach spolecznych pelnily funkcje
pomostu pomiedzy rzekomo obiektywna analiza, a
politycznym zaleceniem.
34
Wedlug Myrdala innymi terminami, których dotyczy
ten sam problem, sa DOBROBYT lub EKONOMICZNY
DOB-ROBYT, MONOPOL, INTEGRACJA, PRACA
PRO-DUKCYJNA, PRACA NIEPRODUKCYJNA, KLASA
JALOWA, WARTOSC (zwlaszcza zas wartosc
definio-wana w kategoriach pracy),
EKSPLOATACJA.
35
W jeszcze innym miejscu Myrdal pisze, ze pojecie
KRA-JÓW NIEROZWINIETYCH (ang. underdeveloped
count-ries) () dostarcza kolejnego przykladu
pojecia obciazo-nego wartosciujaco. Jego
zdaniem, w tym przypadku, rozpowszechnione w
srodowisku spolecznym, wazne oceny wydaja sie o
wiele bardziej jednolite, jasne i niezmienne niz
w przypadku NIE-PELNEGO ZATRUDNIENIA (ang.
underemployment), choc wartosciowanie jest tu
raczej slabsze niz, kiedy mowa jest o
DYSKRYMINACJI. () Wiekszosc bardzo ubogich
kra-jów, nazywanych obecnie nierozwinietymi, do
niedawna w ogóle nie byla krajami, lecz
koloniami. () Pomysl, ze sa one
nierozwiniete, kryje w sobie ocene, ze powinny
sie rozwijac ().
36
Podobnie pisze np. JOAN ROBINSON (1903-1983)
Terminy uzywane przez ekonomistów maja wiele
kolo-rów. Wiecej brzmi prawie tak samo jak
lepiej a rów-ny (ang. equal) jak
sprawiedliwy (ang. equitable) dobra zdaja
sie byc dobre nierównowaga niewygodna
wy-zysk zly a zysk nizszy od normalnego
dosc smutny. Od strony technicznej potrafimy
obiektywnie opisac dziala-nie konkretnej
gospodarki. Jednak opisanie pewnego syste-mu
ekonomicznego nie jest mozliwe bez odwolywania
sie do sadów o charakterze moralnym. Kiedy
przygladamy sie ja-kiemus systemowi z zewnatrz,
nieuchronnie traktujemy go bowiem jako jeden z
wielu mozliwych systemów opisujac ten system,
porównujemy go (jawnie lub niejawnie) z innymi,
rzeczywistymi lub tylko wyobrazonymi, systemami.
Róznice sklaniaja do wyborów, a wybory oznaczaja
oceny. Nie jestes-my w stanie zaprzestac
oceniania, a oceny, których dokonu-jemy, wynikaja
z wpojonych nam jakims sposobem wstep-nych
koncepcji etycznych, które przenikaja nasze
wyobraze-nia o zyciu. Nie jestesmy w stanie
uwolnic sie od naszych sposobów myslenia.
37
DYGRESJA Podobne opinie glosi DEIRDRE MCCLOSKEY.
Jej zdaniem TYM, CO W TRAKCIE DYSKUSJI
EKONOMISTÓW ROZSTRZYGA O AKCEPTOWALNOSCI
UZYWANYCH ARGUMENTÓW, JEST SKUTECZNOSC
PERSWAZYJ-NA. ARGUMENTUJAC, EKONOMISCI STOSUJA
ROZU-MOWANIE PRZEZ ANALOGIE, METAFORY, ODWO-LUJA
SIE DO AUTORYTETÓW, INTROSPEKCJI, SY-METRII itd.
CELEM TYCH WSZYSTKICH ZABIEGÓW PER-SWAZYJNYCH
NIE JEST USTALENIE PRAWDY, LECZ SKLONIENIE
SLUCHACZY DO ZAAKCEPTOWANIA WLASNEJ ARGUMENTACJI
I ODRZUCENIA ARGU-MENTACJI CUDZEJ. Zdaniem
McCloskey powody akceptowania teorii
ekonomicznych NIE MAJA WIELE WSPÓLNEGO Z
OB-SERWACJA, INDUKCJA, DEDUKCJA I KRYTYKA
NA-UKOWA. Jedynym ograniczeniem swobody
perswazyjnych zachowan ekonomistów jest
uniwersalna SPRACHETHIK, skladajaca sie z zalecen
typu nie klam wysluchaj uwaznie argumentów
nie okazuj poczucia wyzszosci wspólpracuj (z
innymi uczestnikami rozmowy B.Cz.) nie krzycz
pozwól wypowiedziec sie innym badz otwarty na
argumenty innych badz gotowy do wyjasnien dla
przeforsowania swoich pogla-dów nie stosuj
przemocy lub metod spiskowych. KONIEC DYGRESJI
38
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
KOMENTARZ   PO PIERWSZE, watpliwa jest teza
Myrdala (i Robinson) o perswazyjnym charakterze
wielu (choc nie wszystkich) termi-nów,
przywolywanych jako przyklady ilustrujace jego
twier-dzenia (np. RÓWNOWAGA, STABILNY,
FUNK-CJA). Myrdala interpretacje znaczenia tych
terminów uwazam za arbitralna (nie powoluje sie
on na zadne wyniki badan empirycznych).
39
PO DRUGIE, te terminy (np. RÓWNOWAGA,
STA-BILNY, FUNKCJA) zwykle pelnia funkcje
identyfikacyj-na i klasyfikacyjna, a nie
oceniajaca. Zeby termin byl perswazyjny,
powinien miec silny ladunek emocjonalny (np.
SPRAWIEDLIWOSC, WY-ZYSK). Wypowiadajacy sie
powinien wykorzystywac takie obciazone
emocjonalnie slowo z zamiarem zmienienia postaw
odbiorców. Zas jesli nazwa sluzy przede wszystkim
rozróz-nianiu i (lub) klasyfikowaniu, wtedy nie
jest perswazyjna. SADZE, ZE WIEKSZOSC
PRZYKLADÓW MYR-DALA (I ROBINSON) NIE SPELNIA TYCH
WARUN-KÓW.
40
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
PO TRZECIE, sadze, ze Myrdal ma NIEKIEDY racje.
Zda-rza sie, iz terminy ekonomiczne sluza nie
tylko opisywaniu, lecz takze wartosciowaniu.
41
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Chodzi zwykle o terminy wieloznaczne, nieostre
lub niedopowiedziane (np. KRAJE NIEROZWINIETE).
Po-dobny problem moze tez dotyczyc dobrze
zdefiniowanych, lecz obciazonych emocjonalnie
terminów, których desygnaty zostaja pochopnie
uznane za pozadane (lub niepozadane) (np. OPTIMUM
PARETA). Ekonomista moze je stosowac, by wplynac
na poglady etyczne, a nie by przekazac wiedze o
gos-podarce. Jednak nie sadze, by w efekcie
takich dzialan wartos-ciujace sady musialy
przenikac do wiedzy ekonomicznej. ZA-POBIEGAJA
TEMU NASTEPUJACE OKOLICZNOSCI-
42
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Zapobiegaja temu nastepujace okolicznosci 1.
Perswazyjny wplyw obciazonych wartosciujaco
termi-nów moze slabnac wraz z uplywem czasu np.
OPTIMUM PARETA(?).
43
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Zapobiegaja temu nastepujace okolicznosci 1.
Perswazyjny wplyw obciazonych wartosciujaco
termi-nów moze slabnac wraz z uplywem czasu np.
OPTIMUM PARETA(?). 2. W razie watpliwosci
mozna sprecyzowac wypowiedz podej-rzana o to, ze
zawiera terminy obciazone wartosciowaniem.
Wystarczy zaakceptowac dla celów dyskusji
naukowej odpo-wiednia konwencje terminologiczna,
by zapewnic, ze nazwy te beda traktowane jako
neutralne i wolne od ocen.
44
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Powiedzmy np., ze chodzi o podzial zbioru
alokacji na opty-malne w sensie Pareta i
nieoptymalne w sensie Pareta. Sa-dy Alokacja
A jest optymalna w sensie Pareta i Alokacja B
nie jest optymalna w sensie Pareta moga byc
prawdziwe lub falszywe, zaleznie od tego, czy
alokacja, spelnia wiadome kryteria. Owszem,
sady te MOGA spelniac takze funkcje oce-niajaca.
Ktos, zachecony slowem optymalna, moze uznac,
ze alokacja optymalna w sensie Pareta jest
pozadana, w odróznieniu do alokacji
nieoptymalnej w sensie Pareta, i w efekcie np.
uznac alokacje A za lepsza od alokacji B.
Oczy-wiscie tego rodzaju wartosciujace
rozstrzygniecie nie podlega ocenie w kategoriach
prawdy lub falszu. Jednak, zwykle nie ma
problemów ze zidentyfikowa-niem takiej sytuacji.
Kontekst wypowiedzi pozwala dostrzec, czy nazwa
optimum Pareta spelnia funkcje opisowa, czy tez
funkcje oceniajaca. Mozliwe jest równiez
usuniecie ewentual-nych klopotów
interpretacyjnych za pomoca jasnego okresle-nia
znaczenia tego terminu, a takze wlasnych
intencji, przez wypowiadajacego sie.
45
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
UWAGA! Innego zdania jest np. HILARY PUTNAM,
który twierdzi, ze funkcja opisowa i funkcja
oceniajaca terminów, o których mowa, czesto nie
dadza sie rozdzielic. (Putnam nazywa takie
terminy GESTYMI POJECIAMI ETYCZNYMI ang.
thick ethical concepts). Np., zdaniem
Putnama adekwatne uzycie takiej naz-wy jak
okrutny (ang. cruel), lub przestepstwo (ang.
cri-me) w celach opisowych wymaga zaakceptowania
okreslo-nych sadow wartosciujacych, czyli
potepienia zachowan ok-reslanych terminem
okrutne.
46
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
 Podobnie, LEO STRAUSS (1899-1973) pisal, ze
mówienie o chciwosci, skapstwie, braku
skrupulów, zarozumialstwie, po-korze,
umiarkowaniu i podobnych sprawach oznacza
wypo-wiadanie sadów wartosciujacych. Pytal, czy
nie wysmiano by czlowieka, który utrzymujac, ze
napisal socjologie sztuki, w rzeczywistosci
napisal jednak socjologie kiczu? Zdaniem
Straussa, aby móc zidentyfikowac i opisac badane
przedmioty, np. sztuke i kicz, naukowcy,
zajmu-jacy sie sprawami spolecznymi, musza
akceptowac (lub od-rzucac) pewne sady
wartosciujace (np. SW rozpowszechnio-ne w badanym
spoleczenstwie).
47
Wbrew Putnamowi i Leo Straussowi uwazam, ze
wartoscio-wanie etyczne NIE JEST warunkiem
adekwatnego opisu. Jak to ujmuje Abraham
Kaplan (1918-1993) () mozemy powiedziec, ze
ktos jest dobrym nazista, niekoniecznie
rozumiejac przez to, iz bycie nazista jest w
jakimkolwiek sensie dobre mówimy wtedy
jedynie, ze w tym przypadku pewne cechy
wystepuja, nie zajmujac stanowiska w kwestii
tego, czy sa one godne aprobaty. () Chociaz
dokonanie oceny moze byc spowodowane
przekona-niem o istnieniu pewnych cech ocenianego
przedmiotu, jestes-my w stanie opisywac, nie
dokonujac ocen, twierdzi Nagel Ernst Nagel
(1901-1985) B. Cz. w kazdym razie, z
pew-noscia jestesmy w stanie opisywac w sposób,
który nie ozna-cza jednoczesnego wartosciowania
tych rzeczy, które opisuje-my   Czym innym
jest ROZUMIENIE i OPISYWANIE tresci sadów
wartosciujacych, a czym innym ich OCENIA-NIE.
48
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
PO CZWARTE, Myrdal nie pisze, dlaczego akurat w
ekono-mii obecnosc terminów obciazonych
wartosciujaco mialaby skutkowac skazeniem
wiedzy sadami wartosciujacymi? Po-dobne
niebezpieczenstwo dotyczy nauk przyrodniczych, a
jednak nikt nie podwaza tego, ze np. wypowiedzi
biologów o ludzkim zdrowiu, nie maja charakteru
perswazyjnego. Dla-czego w przypadku ekonomii
wartosciowanie mialoby byc nieuchronne, a w
przypadku np. fizjologii nieistotne.
Przypomne, ze zwolennicy idealu ekonomii
wolnej do wartosciowania od lat deklarowali, iz
nie twierdza nic ponad-to, ze ekonomia moze byc
wolna od wartosci w dokladnie tym samym sensie
jak nauki przyrodnicze (Friedman).
49
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
IV. POLITYKA GOSPODARCZA I SADY WARTOSCIUJACE
50
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Zwolennicy tezy o niemozliwosci osiagniecia
idealu ekonomii wolnej od sadów wartosciujacych
powoluja sie tez na istnie-nie POLITYKI
GOSPODARCZEJ. Ich rozumowanie przy-biera dwie
formy PROSTA i WYRAFINOWANA. ARGUMENTACJA
PROSTA sprowadza sie do tezy, ze sady
wartosciujace w ekonomii sa to sady o srodkach
osia-gania danych celów. ARGUMENTACJA
WYRAFINOWANA przekonuje, ze wartosciowanie jest
skutkiem SAMEJ NATURY PROCE-SU FORMULOWANIA SADÓW
O SRODKACH OSIAGA-NIA CELÓW GOSPODARCZYCH.
51
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
ARGUMENTACJA PROSTA Ekonomisci wypowiadaja sie o
skutecznosci srodków osiag-niecia róznych celów.
Np. wyrazaja opinie, ze stanowienie cen w oparciu
o koszty przecietne (ang. average cost pricing)
jest skuteczniejsza metoda kontrolowania monopoli
naturalnych niz stanowienie cen w oparciu o
koszty krancowe (ang. marginal cost pricing).
Zdaniem niektórych jest to równoznaczne z
przeni-kaniem sadów wartosciujacych do wypowiedzi
ekonomistów.
52
KOMENTARZ Dyskusja o sadach wartosciujacych w
ekonomii dotyczy cze-gos innego.
Juz na poczatku XX w. Max Weber stwierdzal, ze
postulat uwolnienia nauk spolecznych od SW
dotyczy NIE SADÓW O SRODKACH osiagania danych
celów, lecz SA-DÓW O samych tych CELACH. Dla
Webera jest prawda oczywista, ze znajac cel,
mozna na podstawie faktów wypowiedziec sie o
skutecznosci srodków, a wiec, ze wypowiedzi takie
sa mozliwe do oceny w kategoriach prawdy i falszu
i w tym sensie naukowe (ze nie sa one SW).
To ze mozna wychodzic od pewnego () celu i
dyskutowac jedynie o srodkach niezbednych do jego
osiagniecia, jak i to, ze moze to przyniesc w
wyniku dyskusje rozstrzygalna czysto empirycznie
podwazenie tego nie wpadlo jeszcze nigdy
ni-komu do glowy. (To B.Cz.) wokól wyboru celów
(a nie srodków wtedy, gdy cel jest jasno
okreslony), () obraca sie przeciez caly spór.
Jesli to nie jest ustalone, wszelkie dalsze
rozwazania sa zbedne. MAX WEBER
53
  W obliczu takiej sytuacji sluszna, jak sadze,
okazuje sie rady-kalna diagnoza Hansa Alberta i
Ernsta Topitscha (1919-2003), którzy pisali ze
wiele ataków skierowanych przeciw-ko jego (Maksa
Webera B.Cz.) zasadzie Wertfreiheit opiera sie
na do pewnego stopnia groteskowych
nieporozumie-niach.
54
ARGUMENTACJA WYRAFINOWANA
1. srodki NIE SA etycznie neutralne, gdyz np.
ich uzyciu to-warzysza rozmaite skutki uboczne.
2. rzekomo dane cele sa przez ekonomistów
arbitralnie (lub w toku dyskusji ze
zleceniodawca) ZMIENIANE (PRE-CYZOWANE). SW
przenikaja zatem do tresci wypowiedzi
ekono-mistów rekomendujacych swoim zleceniodawcom
okreslone srodki.
55
GUNNAR MYRDAL Wartosciowaniu podlegaja nie
tylko cele, lecz równiez srodki. Srodki nie
sa neutralne etycznie. () Sady war-tosciujace
odnosza sie zawsze do calych sekwencji dzialan, a
nie tylko do ich antycypowanych koncowych
efektów.  
56
I dalej Przez cele zwykle nie rozumiemy
calej koncowej sytuacji (podobnie, przez srodki
nie rozumiemy wchodzacych w gre dzialan razem z
ich wszystkimi skutkami), lecz jedynie tej
sy-tuacji interesujaca nas czesc. (Inaczej
analiza alternatywnych srodków nie bylaby
mozliwa przeciez jedynie wyjatkowo rózne srodki
prowadza do dokladnie takich samych calkowi-tych
efektów). A zatem, nawet jesli mozliwe byloby
wyizolo-wanie neutralnych srodków, nadal
musielibysmy analizowac ich skutki uboczne, które
moga nie byc neutralne. () Sad wartosciujacy
akceptowany przez polityka gospodarczego dotyczy
nie tylko celu, lecz wszystkich skladników
zmierzaja-cego do tego celu dzialania ().
57
FRITZ MACHLUP Kiedy cele zostaja (...)
jednoznacznie opisane, analiza naj-lepszych
sposobów ich osiagniecia ma charakter
instrumen-talny, nie normatywny. Jednak jesli
opis celów jest niepelny lub wieloznaczny,
analityk nie jest w stanie dostarczyc odpo-wiedzi
na postawione pytania bez (swiadomego lub
nieswia-domego) doraznego wypelnienia powstalych
luk zgodnie z SW, które on sam () akceptuje.
Dzialania takiego w zasa-dzie nie da sie pogodzic
z wymogami naukowej obiektywnos-ci.
58
DYGRESJA DANIEL M. HAUSMAN, MICHAEL S.
MCPHERSON Pomyslmy tylko o klopotach
ekonomistów, których popro-szono o doradzanie
rzadom, jak zmienic byle socjalistycz-ne
gospodarki nakazowo-rozdzielcze w gospodarki
rynkowe. Czy nie jest nieuniknione, ze wlasne
sady wartosciujace tych ekonomistów zadecyduja o
tym, jakie warianty polityki beda rozpatrywali i
jakie wagi przypisza towarzyszacym tym
alter-natywom poszczególnym korzysciom i stratom?
Czy jest moz-liwe, ze politycy gospodarczy w
Bulgarii lub na Lotwie dos-tarcza swoim
ekonomicznym doradcom pelna liste wszystkich
istotnych celów i ograniczen z przypisanymi do
nich precyzyj-nie wagami i priorytetami? Jednak,
aby doradzac, ekonomis-ci musza znac wszystkie
cele polityka gospodarczego, a takze przypisywane
do nich wagi. W pewnym momencie ekonomis-ci beda
zatem zmuszeni odwolac sie do swoich wlasnych
sadów wartosciujacych, aby wypelnic te
luki. KONIEC DYGRESJI
59
REKAPITULACJA Nie mozna twierdzic np. jak
Lionel Robbins - ze opinie eko-nomistów sa
obiektywne (intersubiektywnie sprawdzalne) i
zarazem utrzymywac, ze ekonomia dotyczy wyboru
srodków osiagania danych celów. Wszak SRODKI
NIE SA ETYCZNIE NEUTRAL-NE, a rzekomo dane cele
sa przez ekonomistów ARBIT-RALNIE precyzowane. W
dodatku wypowiedzi o skutecznos-ci srodków
sluzacych osiagnieciu zalozonych celów, zwykle sa
ZARAZEM OPINIAMI O ZASADNOSCI WYBORU IN-NYCH
(stanowiacych skutki uboczne zastosowania tych
srod-ków) CELÓW. SW przenikaja zatem do tresci
wypowiedzi ekono-mistów.
60
KOMENTARZ  
Nawet jesli doradca arbitralnie zmienia cele
zleceniodawcy (np. milczaco akceptujac pewne
skutki uboczne zalecanych przez siebie dzialan),
nie oznacza to wtargniecia SW do wie-dzy
ekonomicznej. W takim przypadku chodzi o
PRZEJE-CIE PRZEZ DORADCE ROLI POLITYKA
GOSPODAR-CZEGO, a nie o przenikanie SW do tresci
wiedzy ekono-micznej. A jesli dochodzi do
perswazji, nie ma znaczenia, czy zmiana przekonan
zleceniodawcy nastepuje na skutek lektury raportu
doradcy, czy tez na skutek lektury podrecznika
eko-nomii. W obu przypadkach ZMIENIA SIE
ZLECENIO-DAWCY WIEDZA O FAKTACH, CO WPLYWA NA
AK-CEPTOWANE PRZEZEN SW. Znowu, nie ma tu
miejsca zadne przenikanie SW do tresci wiedzy
ekonomicznej.
61
Analogiczna do krytykowanej tu argumentacja
moglaby zos-tac uzyta takze w przypadku nauk
przyrodniczych. Powiedzmy, ze inzynier
uswiadamia inwestorowi og-raniczenia techniczne,
dotyczace wysokosci projektowanego budynku).
Jednak nikt nie twierdzi wtedy, ze fizyka ma
charakter normatywny, czyli ze sklada sie m.in. z
SW. PO RAZ KOLEJNY CHODZI ZATEM O
NIEPO-ROZUMIENIE. ROZWAZONE ARGUMENTY KRYTY-KÓW
TEZY O MOZLIWOSCI I KONIECZNOSCI UPRA-WIANIA
EKONOMII WOLNEJ OD SW NIE DOTYCZA TEMATU.
62
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
V. INNE ARGUMENTY
63
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Zdarza sie, ze zwolennicy tezy o nieuchronnosci
przenikania SW do tresci wypowiedzi ekonomistów
siegaja po inne jeszcze argumenty. PO PIERWSZE,
wskazuja, ze wartosciujacy ludzie sa przedmiotem
badan ekonomisty-teoretyka, co ich zda-niem
samo przez sie wymusza wartosciowanie. PO
DRUGIE, wskazuja, ze ekonomia jest nauka
spoleczna (humanistyczna), co rzekomo -
powoduje przenikanie SW do wypowiedzi
ekonomistów. Sprawdze sile tych argumentów.
64
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
EKONOMISCI OPISUJA DZIALANIA WARTOSCIUJA-CYCH
LUDZI   Oto przykladowe opinie Józefa Mujzela
(1923-2006) z okresu rozkwitu ekonomii
politycznej socjalizmu w Polsce. Ekonomia jest
() nauka spoleczna i próby interpretowania jej
jako dyscypliny, która moze czy powinna
pozostawac wol-na od sadów wartosciujacych i
osiagac tzw. aksjologiczna ne-utralnosc, wydaja
sie zludzeniem pozanaukowym. W szczególnosci,
pisze Mujzel SW wystepuja w wyborach celów
gospodarowania, a mimo to ekonomia zaj-muje sie
takimi wyborami. Na przyklad, ekonomisci
dokonu-ja analizy spoleczno-ekonomicznej
mechanizmów identy-fikacji celów, tzn.
okreslenia ich wlasciwosci, procedur, czyli
logiki dzialania.
65
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
EKONOMIA JEST NAUKA SPOLECZNA
(HUMANIS-TYCZNA)   Zas np. wedle ADAMA
GLAPINSKIEGO Powszechnie gloszony w
metodologii neopozytywistycznej postulat
wyrugowania elementów wartosciujacych z nauk
spolecznych w celu wartosciujacej obiektywizacji
rozwazan i zblizenia ich do stopnia naukowosci
reprezentowanego przez nauki przyrodnicze jest
malo realistyczny i plodny, chociazby ze wzgledu
na obecny stan rozwoju tych nauk. Obecnie w
naukach spolecznych nie mozna zaprzes-tac
wydawania sadów wartosciujacych, a co wiecej,
jesli na-wet byloby to mozliwe, to nauki te
stracilyby swój dzisiejszy humanistyczny status.
I dalej Zrezygnowac z problemów wartosci i
z war-tosciowania oznaczaloby rezygnacje z
nadawania ludzkiego wymiaru dzialaniom ludzi.
66
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Takze MIECZYSLAW NASILOWSKI (1929-2004) uwaza,
ze W naukach spolecznych nie mozna uniknac
okreslonego wartosciowania, a wiec odpowiedzi na
pytania, czy badany system gospodarczy
funkcjonuje doskonale i nie wymaga zad-nych
zmian, czy funkcjonuje niedoskonale i wymaga
okreslo-nej reformy lub tez zasluguje na
calkowita likwidacje, gdyz reformowac sie nie da.
W ten sposób ocena zostaje uzaleznio-na od
przyjetego celu badan naukowych, od subiektywnego
nastawienia badacza do analizowanych przez niego
zjawisk i procesów gospodarczych.
67
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
W odróznieniu od cytowanych wczesniej autorów
Nasilowski uzasadnia jednak swój poglad. Otóz,
jego zdaniem Wielka trudnosc nie tylko w
teorii ekonomii, ale takze we wszystkich naukach
spolecznych polega na tym, ze nie ma ustalonych i
wiarygodnych regul oraz kryteriów pozwalaja-cych
wykazac slusznosc lub nieslusznosc przyjmowanej
hipo-tezy. W tych naukach nie mozemy poslugiwac
sie ekspery-mentem. Musimy polegac na
interpretacji faktów, a interpre-tacja pociaga za
soba sady wartosciujace, które sa zawsze
zabarwione emocjonalnym zaangazowaniem, badz
uprzedze-niem oraz wiara w slusznosc wyznawanej
ideologii. Tym samym Nasilowski nie
odnoszac sie do bogatej literatury przedmiotu
zaprzecza np. Josephowi Schumpete-rowi
(1883-1950), Terenceowi Hutchisonowi (1912-2007)
i Ernstowi Nagelowi (1901-1985), a takze
wszystkim tym, któ-rzy przekonani sa o mozliwosci
skutecznego dzialania mecha-nizmu tworzenia
wiedzy naukowej.
68
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
KOMENTARZ   Ekonomisci opisuja dzialania
wartosciujacych ludzi   Moim zdaniem, Mujzel
pokazuje tylko, ze sady wartosciujace moga byc
przedmiotem badania.   Jest to oczywiscie
prawda przyklady takich sytuacji sa dobrze znane
od setek, lat. Naukowemu badaniu mozna poddac np.
preferencje konsumenta, a nawet calego
spole-czenstwa, dotyczace pewnego zbioru
alternatywnych mozli-wosci wyboru. Przyklad
osiagniec moral mathematics (np. do-tyczacy
stosunku liberalizmu i optimum Pareta dowód
Amartyi Sena) pokazuje, ze moze to prowadzic do
zaskakuja-cych ustalen.
69
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Jednak z tego, ze ekonomia zajmuje sie
wartosciujacymi ludz-mi, nie wynika, ze opis
takiego przedmiotu równiez musi za-wierac SW.
Jeszcze raz przypomne slowa Maxa Webera, który
dawno temu pisal z naciskiem o niemalze
niepojetym ze wzgledu na swa skale
nieporozumie-niu, które powstaje coraz to na
nowo. Padajacy ofiara tego nieporozumienia
zachowuja sie tak, jakby ktos twier-dzil, ze
empiryczna nauka nie jest w stanie uczynic
przed-miotem swoich badan subiektywnych aktów
wartoscio-wania dokonywanych przez ludzi (podczas
gdy socjologia, a takze cala teoria uzytecznosci
krancowej opieraja sie na od-wrotnym zalozeniu).
 
70
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do