Transkrypcja i transliteracja nielacinskich system

1
Transkrypcja i transliteracjanielacinskich
systemów pisma

• Maciej St. Zieba
• euroanalizy_at_uw.lublin.pl
• http//www.kul.pl/maciej.st.zieba

2
Pismo

1. Zapis, indywidualny sposób pisania (pismo reczne
   / odreczne, pismo maszynowe, pismo
   drukowane, pismo czytelne / nieczytelne, dukt
   pisma, grafologiczna analiza pisma)
2. System zapisu (pismo lacinskie, pismo
   arabskie, pismo alfabetyczne, pismo
   hieroglificzne, pismo klinowe)
3. Tekst, dokument (pismo urzedowe, pismo z
   ministerstwa)
4. Czcionka lub font (pismo drukarskie, krój,
   odmiana i stopien pisma)

3
Alfabet

• Pismo gloskowe (typ pisma) (alfabet lacinski
  pismo lacinskie alfabet cyrylicki alfabet
  grecki),
• Potocznie takze pismo pokrewne gloskowemu
  spólgloskowe (abdzad np. alfabet hebrajski),
  alfabetyczno-sylabiczne (abugida np. alfabet
  devanagari)
• Niepoprawnie takze kazdy inny system pisma
  alfabet japonski (wlasciwie sylabariusz
  japonski)
• Zbiór liter (alfabet polski ma 23 9 3
  litery, i inny zbiór znaków niz alfabet
  niemiecki 26 3 litery 1 ligatura)
• Porzadek ukladu liter (w alfabecie norweskim i
  dunskim aa å to ostatni znak alfabetu w
  alfabecie czeskim ch idzie po h w alfabecie
  holenderskim ij y w alfabecie francuskim a
  â à e è é ê ë jesli chodzi o
  porzadek, ale nie jesli chodzi o wymowe)

4
Przyklady systemów pism

• Simon AGER Omniglot writing systems and
  languages of the world, http//www.omniglot.com/
• ??? ???????????? ????, http//www.rbardalzo.narod.
  ru/vse_alf.html
• Alfabet Wikipedia, wolna encyklopedia,
  http//pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet

5
Pisma
ideograficzne (logograficzne)
fonograficzne
chinskie, ...
abugida (alfabetyczno-sylabiczne)
abdzad (spólgloskowe)
sylabariusz (sylabiczne)
alfabet (gloskowe)
mieszane
arabskie, hebrajskie,...
devanagari i in. indyjskie, tajskie, birmanskie,
tybetanskie etiopskie, eskimoskie, ...
japonskie (katakana, hiragana), czirokeskie,...
lacinskie, cyrylica, gruzinskie,
awestyjskie, koreanskie, ...
japonskie (kana-majiri)
6
Pisma
fikcyjne i martwo urodzone
alternatywne stenografia, Braille, IPA
martwe (wymarle)
zywe
nowo narodzone
wegetujace
hieroglificzne egipskie, klinowe, linearne A i B,
runiczne, gockie, fenickie, pagspa, Majów,
rongo-rongo, ogamiczne, (odczytane i nieodczytane)
ornamentalne
rytualne
lacinskie, greckie, cyrylica, ormianskie,
gruzinskie, arabskie, hebrajskie, devanagari,
tamilskie, tajskie, birmanskie, tybetanskie,
etiopskie, eskimoskie, japonskie, koreanskie,
chinskie, ... ...........................
glagolica, koptyjskie, syryjskie, awestyjskie,
deseret
gotyckie, irlandzkie (uncjalne), mongolskie
(ojrackie)
7
Pisma
nielinearne
linearne
poziome
pionowe
z lewa na prawo
z prawa na lewo
bustrofedon
lacinskie, greckie, cyrylica, ormianskie,
gruzinskie, devanagari, tamilskie, tajskie,
birmanskie, tybetanskie, etiopskie, eskimoskie,
wspólczesne chinskie, japonskie, ...
koreanskie
klasyczne chinskie japonskie, koreanskie,
mongolskie (ojrackie)
arabskie, hebrajskie, syryjskie, awestyjskie,
fenickie
8
Pisma
jednopostaciowe
wielopostaciowe
alternatywnie dwupostaciowe
synchronicznie dwu-wielopostaciowe
sytuacyjnie (segmentalnie)
irlandzkie, glagolica, gockie, jidysz koreanskie,
devanagari, tamilskie, tajskie, birmanskie,
etiopskie, eskimoskie, chinskie, ...
znaczeniowo- -kontekstowo (suprasegmentalnie)
dwupostaciowe
ceremo nialnie
znacze niowo- -konteks towe
jedno-cztero-postaciowe
jedno-dwu-postaciowe
dwukasztowe lacinskie, greckie, cyrylica,
ormianskie, gotyckie
gruzinskie, tybetanskie
hebrajskie, syryjskie, mongolskie (greckie,
gotyckie)
japonskie sylabiczne (kana)
arabskie
9
Cechy pisma lacinskiego

• Alfabetyczne (gloskowe)
• Linearne, pisane poziomo od lewej ku prawej
• Dwupostaciowe synchronicznie - suprasegmentalnie,
  okazjonalnie (kontekstowo-znaczeniowo)
• Stosuje znaki diakrytyczne
• Stosuje dwuznaki i trójznaki (czwórznaki), z
  rzadka ligatury

10
Konwersje pisma

• Oddajace pismo Oddajace wymowe
• (grafemiczne) (fonetyczne)
• transliteracje transkrypcje
• jednoznaczne uproszczone scisle
  uproszczone popularne
• miedzynarodowe krajowe naukowe narodowe
  (spolszczenia)
• miedzynarodowe krajowe

11
Transkrypcje i transliteracje

• Scisle (jednoznaczne)
• cel jak najwierniejsze oddanie jezyka oryginalu
  (umozliwienie powrotu do zapisu oryginalnego
  retransliteracji)
• Popularne
• cel jak najwieksze zblizenie do systemu wymowy
  jezyka docelowego (umozliwienie wymowy)
• Typ ze wzgledu na pismo docelowe
• latynizacja / romanizacja
• cyrylizacja

12
Zródla

• Polanski Wielki Slownik Ortograficzny PWN wraz
  z zasadami ortografii i interpunkcji, red. Edward
  Polanski, PWN Warszawa 2003, http//so.pwn.pl/zas
  ady.php
• Pelcowa Janina PELCOWA Polskie normy
  bibliograficzne, Stowarzyszenie Bibliotekarzy
  Polskich Warszawa 1977
• PN Polska norma (zob. http//www.pkn.pl)
• Ustawa Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o
  mniejszosciach narodowych i etnicznych oraz o
  jezyku regionalnym, Dz. U. Nr 17, poz. 141
• Rozporzadzenie Rozporzadzenie Ministra Spraw
  Wewnetrznych i Administracji z dn. 30 maja 2005
  r. w sprawie sposoby transliteracji imion i
  nazwisk osób nalezacych do mniejszosci narodowych
  i etnicznych zapisanych w alfabecie innym niz
  alfabet lacinski, Dz. U. Nr 102 poz. 855
• UNICODE http//www.unicode.org/charts/ (lub po
  francusku http//www.unicode.org/fr/charts)
• JS Jezyki swiata. Materialy dydaktyczne do
  zajec miedzykulturowych, praca zb. pod red.
  Katarzyny Górak-Sosnowskiej i Ilony Morzol,
  Stowarzyszenie Arabia.pl Warszawa 2008

13
Jezyki pisane lacinka

• Polanski
• 65-66. Nazwiska angielskie i francuskie
  242249, s. 96-99
• 67. Nazwiska niemieckie 250254, s. 99
• 68. Nazwiska wloskie 255257, s. 99-100
• 69. Nazwiska wegierskie 258259, s. 100-101
  
• 70. Odmiana i pisownia nazw geograficznych
  260265, s. 101-102
• 71. Zapisywanie slowianskich nazw wlasnych
  zawierajacych swoiste znaki lacinskie
  266272, s. 102-103
• 72. Pisownia lacinskich nazw wlasnych
  273289, s. 103-105)
• PN PN-84/N-09120 Zestaw dodatkowych znaków
  alfabetu lacinskiego do wymiany informacji
  bibliograficznej
• UNICODE Latin, Range 0000-007F (Basic),
  0080-00FF (Latin-1), 0100-017F (Extended A),
  0180-024F (Extended B), 1E00-1EFF (Extended
  Additional), 2C60-2C7F (Extended C), A720-A7FF
  (Extended D), FB00-FB0F (Ligatures)

14
Cyrylica (1)

• PN PN-59/N01201 Transliteracja slowianskich
  alfabetów cyrylickich
• Obejmuje rosyjski, ukrainski, bialoruski,
  bulgarski, serbski i macedonski
• PN PN-70/N01201 Transliteracja slowianskich
  alfabetów cyrylickich
• Zastepuje powyzsze, obejmuje j.w.
• zob. Pelcowa, s. 398-405, z komentarzem
• PN PN-83/N-01201 Transliteracja alfabetów
  cyrylickich na alfabet lacinski
• Zastepuje powyzsze, obejmuje j.w. mongolski
• zob. Polanski, s. 107-117 (nast. slajd)
• PN PN-ISO 9/2000 Transliteracja znaków
  cyrylickich na znaki lacinskie, jezyki
  slowianskie i nieslowianskie
• Zastepuje powyzsze, obejmuje j.w. moldawski
  wiele innych jezyków Rosji, Kaukazu i Azji
  Centralnej
• zob. Janusz S. BIEN Jak powstaje polska norma.
  Transliteracja cyrylicy (PN-ISO 9-2000),
  Elektroniczny Biuletyn Informacyjny
  Bibliotekarzy 2000, nr 8 (16),
  http//bc.klf.uw.edu.pl/115/
• PN PN-85/N-09122 Zestaw dodatkowych znaków
  alfabetu cyrylickiego do wymiany informacji
  bibliograficznych

15
Cyrylica (2)

• Polanski Transliteracja i transkrypcja
  slowianskich alfabetów cyrylickich s. 107-117
• 75. Uwagi wstepne, s. 107-108
• 76. Transliteracja i transkrypcja wspólczesnego
  alfabetu rosyjskiego i 77. Adaptacja
  ortograficzna i odmiana rosyjskich nazw wlasnych
  307317, s. 108-112
• 78. Transliteracja i transkrypcja wspólczesnego
  alfabetu ukrainskiego 318324, s. 112-113
• 79. Transliteracja i transkrypcja wspólczesnego
  alfabetu bialoruskiego 325328, s. 114-115
• 80. Transliteracja i transkrypcja wspólczesnego
  alfabetu bulgarskiego 329334, s. 115-116
• 81. Transliteracja i transkrypcja wspólczesnego
  alfabetu serbskiego 334, s. 116
• 82. Transliteracja i transkrypcja wspólczesnego
  alfabetu macedonskiego 335, s. 117
• Tu PN-83/N-01201 (transliteracja)
• Tu Uchwala Komitetu Jezykoznawstwa PAN z 20
  stycznia 1956, za Pisownia polska, Wroclaw 1957
  (transkrypcja)
• Uwaga podane zasady dla jezyków innych, niz
  rosyjski, milczaco zakladaja stosowanie w
  pierwszym rzedzie regul dla jezyka rosyjskiego, z
  wyjatkiem regul szczególowych.

16
Cyrylica (3)

• Rozporzadzenie
• Zal. nr 1 Sposób transliteracji imion i nazwisk
  osób nalezacych do mniejszosci bialoruskiej,
  zapisanych w alfabecie bialoruskim
• Zal. nr 2 Sposób transliteracji imion i nazwisk
  osób nalezacych do mniejszosci lemkowskiej,
  zapisanych w alfabecie lemkowskim
• Zal. nr 4 Sposób transliteracji imion i nazwisk
  osób nalezacych do mniejszosci rosyjskiej,
  zapisanych w alfabecie rosyjskim
• Zal. nr 5 Sposób transliteracji imion i nazwisk
  osób nalezacych do mniejszosci ukrainskiej,
  zapisanych w alfabecie ukrainskim
• UNICODE Cyrillic Range 0400-040F (Basic),
  0500-052F (Supplement), 2DE0-2DFF (Extended A),
  A640-A69F (Extended B)

17
Pismo greckie

• PN PN-72/N-01203 Transliteracja alfabetu
  greckiego
• Obejmuje tylko jezyk klasyczny
• zob. Pelcowa s. 406-410, z komentarzem
• PN PN-ISO 843/1999 Konwersja znaków greckich na
  znaki lacinskie
• Obejmuje jezyk klasyczny, bizantyjski i
  wspólczesny
• PN PN-85/N-09121 Zestaw znaków alfabetu
  greckiego do wymiany informacji bibliograficznych
• Polanski 73. Pisownia greckich nazw wlasnych i
  74. Zasady polszczenia imion i nazw greckich
  290306, s. 105-107
• tu PN 72/N-01203, Mon. Pol. 1972, nr 19, poz.
  119
• uwaga tylko jezyk starogrecki
• UNICODE Greek and Coptic Range 0370-03FF
  (Basic), 1F00-1FFF (Extended)

18
Pismo hebrajskie (1)

• PN PN-74/N-01211 Transliteracja alfabetu
  hebrajskiego
• zob. Pelcowa, s. 415-420, z komentarzem
• PN PN-ISO 259/2009 Dokumentacja transliteracja
  znaków hebrajskich na znaki lacinskie
• Zastepuje powyzsze, nie obejmuje jezyka jidysz
• PN PN-ISO 259-2 Informacja i dokumentacja.
  Transliteracja znaków hebrajskich na znaki
  lacinskie. Czesc 2 Transliteracja uproszczona
• Nie obejmuje jezyka jidysz
• Rozporzadzenie Zal. nr 7 Sposób transliteracji
  imion i nazwisk osób nalezacych do mniejszosci
  zydowskiej zapisanych w alfabecie hebrajskim
• JS s. 75-85 (Jan Odolczyk Jezyk hebrajski)

19
Pismo hebrajskie (2 jidysz)

• PN PN-74/N-01212 Transliteracja pisma jidysz
• zob. Pelcowa, s. 421-424
• Rozporzadzenie Zal. nr 7 Sposób transliteracji
  imion i nazwisk osób nalezacych do mniejszosci
  zydowskiej zapisanych w alfabecie jidysz
• zob. What is Yiddish? Alef-beys (Yiddish
  Alphabet) Transliteration Chart,
  http//www.yivo.org/yiddish/alefbeys.htm
• UNICODE Hebrew Range 0590-05FF (Basic),
  FB20-FB24 (Extended)

20
Pismo ormianskie

• Rozporzadzenie Zal. nr 3 Sposób transliteracji
  imion i nazwisk osób nalezacych do mniejszosci
  ormianskiej zapisanych w alfabecie ormianskim
• UNICODE Armenian, Range 0530-058F (Basic)
  FB10-FB1F (Armenian ligatures),
• JS s. 35-42 (Armenuhi Hovakimian Jezyk
  ormianski)
• Andrzej PISOWICZ O polskiej transkrypcji wyrazów
  ormianskich, Przeglad Orientalistyczny 1979, nr
  2 (110), s. 158-162

21
Inne

• Witold JABLONSKI Polska transkrypcja pisma
  chinskiego, Rocznik Orjentalistyczny 1934 (X),
  s. 87-121
• Denzel CARR The Gwoyeu Transcription, tamze,
  s. 77-86
• Joanna JUREWICZ Projekt polskiej transkrypcji
  wyrazów sanskryckich i omówienie zwiazanych z tym
  problemów, Studia Indologiczne 1998 (t. 5), s.
  5-12
• Stanislaw GODZINSKI Transliteracja czy
  transkrypcja wyrazów tybetanskich, Przeglad
  Orientalistyczny 1979, nr 2 (110), s. 151-158
  2 wklejki

22
Brak norm (ew. opisy w podrecznikach
akademickich)

• Gruzinski
• UNICODE Georgian Range 10A0-10FF, 2D00-2DFF
• JS s. 43-49 (Katarzyna Górak-Sosnowska)
• Arabski - dla jezyków arabskiego, perskiego, urdu
  (Pakistan) i in.
• UNICODE Arabic Range 0600-06FF, 0750-077F,
  FB50-FDFF, FE70-FEFF
• JS s. 65-74 (Katarzyna Górak-Sosnowska)
• Etiopski (amharski)
• UNICODE Ethiopic Range 1200-137F, 1380-139F,
  2D80-2DDF
• JS s. 53-60 (Ewa Wolk)
• Koreanski
• JS s. 126-135 (Joanna Rogulska)
• Japonski
• JS s. 136-146 (Maja Matus)

23
Bibliografia (1)

• World writing systems, Edited by Peter T. Daniels
  and William Bright, Oxford University Press New
  York Oxford 1996
• Hans H. WELLISCH The Conversion of Scripts Its
  Nature, History, and Utilization, John Wiley
  Sons New York Chichester Brisbane Toronto
  1978
• ?????????? ?. ??????????? ????????????? ??????
  ???????????? ????????????, ???. ????? ??????
  1978
• Charles Geoffry ALLEN A Manual of European
  Languages for Librarians, Bowker London New
  York 1977 (2nd. ed.)
• zob. Bronislaw CZAJKOWSKI, Recenzja, Studia
  Linguistica VIII, 1983 (Acta Universitatis
  Wratislaviensis No. 645), s. 101-103
• G. E. MEIER, B. MEIER Handbuch der Linguistik
  und Kommunikationswissenschaft. Band I. Sprache,
  Sprachentstehung, Sparachen, Akademie-Verlag
  Berlin 1979
• zob. Alfred F. MAJEWICZ Recenzja, Lingua
  Posnaniensis 25, 1979, s. 132-140

24
Bibliografia (2)

• David DIRINGER Alfabet czyli klucz do dziejów
  ludzkosci, PIW Warszawa 1972
• Alfred F. MAJEWICZ Jezyki swiata i ich
  klasyfikowanie, PWN Warszawa 1989
• Jezyki swiata. Materialy dydaktyczne do zajec
  miedzykulturowych, praca zb. pod red. Katarzyny
  Górak-Sosnowskiej i Ilony Morzol, Stowarzyszenie
  Arabia.pl Warszawa 2008
• Janina PELCOWA Polskie normy bibliograficzne,
  Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich Warszawa
  1977
• Janina PELCOWA Z zagadnien konwersji pism,
  Przeglad Biblioteczny 1982, nr 1/2, s. 57-77
• Zdzislaw KEMP Orientalna transkrypcja czy
  transliteracja?, Przeglad Orientalistyczny
  1959, nr 3 (31), s. 311-320
• Janusz S. BIEN Jak powstaje polska norma.
  Transliteracja cyrylicy (PN-ISO 9-2000),
  Elektroniczny Biuletyn Informacyjny
  Bibliotekarzy 2000, nr 8 (16),
  http//bc.klf.uw.edu.pl/115/

25
Bibliografia (3)

• NUKAT Transliteracja znaków greckich na postawie
  PN-ISO 843, http//www.cbgios.pan.pl/katalogi/kodo
  wanie _greki, 01.01.2005.
• NUKAT Transliteracja znaków cyrylickich na
  postawie PN-ISO 9, http//www.cbgios.pan.pl/katalo
  gi/kodowanie _cyrylicy, 01.01.2004.
• PIU Rekomendacja Polskiej Izby Ubezpieczen nr
  1/2007 dotyczaca zasad transliteracji imion i
  nazwisk obcojezycznych w systemach
  informatycznych zakladów ubezpieczen,
  http//www.piu.org.pl/pl/o_piu/
  rekomendacje/obd_piu/standaryzacja/, 22.04.2009.