SIZOFRENI ENDOFENOTIPI OLARAK BILISSEL ISLEVLER

1
SIZOFRENI ENDOFENOTIPI OLARAK BILISSEL ISLEVLER

• Prof Dr Süheyla ÜNAL
• Inönü Üniversitesi Tip Fakültesi Psikiyatri AD
• MALATYA

2

• Son iki yil içinde hiçbir sirket ya da kurumla
  arastirma, sunu, danismanlik gibi gelir getirici
  etkinliklerde
• bulunmadigimi belirtmek isterim.

3
Endofenotip

• Hastalikla iliskili olan, kalitsal olabilen,
  durumdan bagimsiz olan ve aile içinde birikme
  gösteren özellikler
• Sizofrenide endofenotipler
• Davranissal-klinik görünüm
• Bilissel sorunlar
• Elektrofizyolojik profil

4
Sizofreni belirtileri

• Sizofrenide ortaya çikan klinik belirti ve
  bulgularin, beynin bilgi isleme süreçlerindeki
  yüksek bütünleyici ve baglantilandirici
  islevlerin bozulmasiyla iliskili oldugu
  görülmektedir
• Planlama, kavram olusturma, girisim, kendini
  denetleme, dikkati yöneltme ve bellek gibi
  yönetsel islev bozukluklari psikotik düsünce
  bozukluguna temel olusturmaktadir

5
Sizofrenide bilgi isleme sorunlari

• Algisal düzenleme
• Sözcük belirsizligini giderme
• Dikkatin sürdürülmesi
• Seçici dikkat
• Latent inhibisyon
• Bellek
• dis dünyadan gelen uyaranlarin iliskili
  oldugu geçmis içerikle ve duygular ile
  iliskilendirilmesini etkileyerek dis gerçekligin
  çarpitilmasi

6
Sizofrenide Bilissel islevler

• Uyaranin içeriginin islemlenmesi oldugu kadar,
  sosyal bilis süreçlerinde de sorunlar
  bulunmaktadir
• Nörobilis
• Dikkat
• Algi
• Bellek
• Düsünme
• Sosyal bilis
• ToM (zihin kurami)
• Yüz tanima

7
Harvey PD et al. Am J Psychiatry.
1997154205-210.
8
Dikkati sürdürme bozuklugu

• Sizofreni hastalarinda CPT (C0ntinous Performance
  Test) ile saptanan dikkatin odaklanmasinda ve
  sürdürülmesindeki bozukluk
• 22q11 delesyonu (velokardiyofasyal sendrom)
• 6p24 kromozomu defekti
• 22. kromozomdaki dopaminerjik gen COMT
• 11. kromozomdaki D4 reseptör geni
• Sizofrenideki P50 baskilanma bozuklugu
• alfa-7 nikotinik asetil kolin reseptör geni
• ile iliskilendirilmektedir

9
Algi bozuklugu

• Algisal organizasyonda belirgin sorunlar
• Bütünü tanimlamak üzere hangi özelliklerin
  gruplanacagini belirleme yani semantik olarak
  organize etme sorunlari
• Sözel akicilik testlerinde belli bir semantik
  kategoriden örnekler üretilmesi istendiginde
  sizofreni hastalari daha az sayida örnek
  üretebilmektedir

10
Bellek sorunlari

• Sizofrenide hatirlatici (mnemonik) süreçlerde,
  geri çagirma ve kodlamada sorunlar vardir
• sözel deklaratif bellek (Wechsler Memory Scale)
• görsel bellek
• çalisma bellegi

11
Sözel deklaratif bellek

• Cannon ve ark sizofren hastalarda (DISC1) ve
  translin-baglantili faktör X geninin (1q42) sözel
  deklaratif bellekle (verbal declarative memory
  VDM) iliskili oldugunu göstermislerdir
• Ayni grup sizofrenide VDM ile 4q21 lokusunun
  iliskisini bildirmislerdir

12
Çalisma bellegi sorunlari

• Çalisma bellegi bilginin bir görev ya da sorun
  çözümü sirasinda kullanilmasi ve geçici olarak
  depolanmasindan sorumludur(on line)
• Dorsal frontostriatal döngüdeki sorunlar
  nedeniyle kapilama mekanizmalarinin bozulmasi söz
  konusudur
• Geçici bellek depolama sistemlerinin islevlerini
  yerine getirememesi nedeniyle davranisa rehber
  olacak kisa süreli bellek izlerini kullanma
  yetisi bozulmaktadir

13
Çalisma bellegi-Yönetsel islevler

• Çalisma Belleginde bozukluk olusursa kisi
  planlama, karar verme, sirali ögrenme gibi
  yönetici islevlerini yerine getirememektedir
• Bu islev dopaminin PFKteki etkisi ile ilgili
  olarak dogrudan 22. kromozomdaki COMT val158met
  polimorfizmi ile iliskilidir
• Ikinci kromozomdaki DISC1 aleli de çalisma
  bellegi ile iliskilendirilmektedir

14
Sözel yönetsel islev

• Ellison ve ark (2001) PAX6 mutasyonu ile
  fronto-striato-talamik sistemdeki sözel yönetsel
  islemler arasinda iliski oldugunu ileri
  sürmektedir
• PAX6 ön beyin korteks yapilanmasi,
  kortikostriatal sinir olusumu, aksonal rehberlik
  ve gelisim için önemlidir

15
PAX6 çalismasi

• Hastalar kontrollere göre sözel akicilikta daha
  fazla hata yapmislardi
• Sözel akicilik testleri uygulanirken hastalarin
  frontal, striatal ve talamik bölgeleri daha az
  aktiflesmektedir

16
Yönetici islev bozukluklari

• Yönetici islevlerde anlik sonuçlardan çok,
  gelecekteki olasiliklar tarafindan
  yönlendirilmeyi ögrenme yetenegi söz konusudur
• Frontal lob hasarinda o zamana kadar birikmis bu
  tarzda yönlendirilmis bilginin kaybi yani sira,
  ayni türden yeni bilgileri edinme yetenegi de
  ortadan kalkar
• Bir gelecek senaryosunu olusturan imgeler
  zayiflar ve degisken hal alir
• Imgeler harekete geçirilse de uygun akil yürütme
  stratejilerinde rol alabilecek kadar uzun süre
  bilinçte tutulamaz

17
Bilissel islev-Islevsellik

• Sizofrenide bozulan seçici dikkat, sözel bellek
  gibi bilgi islem sürecinin erken basamaklari
  sosyal becerilerle yakindan iliskilidir
• Nörogelisimsel bir sorun nedeniyle prefrontal lob
  diger bölgelerle baglantilarini yitirdiginden,
  yönetsel bilissel islevler yetersiz kalmaktadir.
• Bu da hastanin günlük yasam etkinliklerini
  gerçeklestirememesiyle sonuçlanmaktadir

18

• Sosyal Bilis Sorunlari

19
Gaze detection
Mentalizing
Social judgement
Facial perception
Affect recognition
20
Sosyal bilis-islevsellik

• Sosyal etkilesimleri basariyla yönetmek
• Kendine bakim
• Isini sürdürme
• Sosyal etkinliklere katilma

21
ToM-Zihin kurami

• Soyut görsel bilgiden (jestler, yüz ifadeleri,
  sesin prosodisi) içerigi algilama, diger insanin
  davranislarini öngörebilmek için mental durumunu
  dogru degerlendirme
• Kisinin kendisinin ve diger kisilerin ruhsal
  durumlarini anlayabilme, inanç ve niyetlerini
  kavramsallastirma
• Sizofrenili hastalar jest ve mimikler gibi soyut
  görsel bilgilerden içerigin anlasilmasinda güçlük
  yasarlar
  

22
Yüz ve duygu tanima

• Saglikli insanlarla yapilan çalismalarda
  serotonin tasiyicilarinin genetik varyasyonlari
  amigdala aktivasyonu ile iliskili bulunmustur
• Örnegin 5-hidroksi-triptamin tasiyici genin kisa
  alelinin polimorfik bölgesi tehlikeyle iliskili
  görevler sirasinda fMRI çekimlerinde amigdalanin
  daha fazla aktivite gösterdigi bulgulanmistir
• Kisa alel tasiyicilari limbik bölge gri
  maddesinde azalma ve amigdala-singulat döngüsünde
  aktivite degismesi ile iliskili görünmektedir
  

23
Duygu tanima

• Sizofrenide duygu tanimadaki sorun sosyal-
  kisilerarasi bozukluklara ve referans sanrilari
  gibi klinik bulgulara yol açar
• Nötral yüz ifadelerine negatif deger yükleme
  kötülük görme sanrilarina temel olur
• Korku ve tiksintinin taninmasindaki güçlük, duygu
  tanima ile ilgili sorunlarin üzerine eklenir
  
  
  
  
  
  
  

24
Yüz bilgisi islemleme
Hugo Critchley et al (2000) Brain
25
Yüz algisi

• Yüzle ilgili bilgileri genel gestalt içine
  yerlestirme
• Görsel tarama testleri ile ölçülebilir

26
Görsel tarama

• Nesneyi tanimaya çalisirken gözler belirli
  özelliklere odaklanir. Örnegin bakislar
  karsidakinin yüzüne yöneldiginde gözler, burun ve
  agzi tarar.
• Sizofrenide bozulur.
•  

27
Yüz tanima ile ilgili sorunlar

• Asina yüzleri tanimada güçlük
• Diger insanlarin duygusal durumlarini
  tanimlayamama, uygun davranisi öngörememe
• Capgras sanrisi

28
Kaynaklar

• Gur RE, Nimgaonkar VL, Almasy L, Calkins R,
  Ragland JD ve ark (2007) Neurocognitive
  Endophenotypes in a Multiplex Multigenerational
  Family Study of Schizophrenia .Am J Psychiatry
  2007 164813819
• Gur RE, Calkins ME, Gur RC, Horan WP,
  Nuechterlein KH, Seidman LJ, Stone WS(2007) The
  Consortium on the Genetics of Schizophrenia
  Neurocognitive Endophenotypes. Schizophrenia
  Bulletin vol. 33 no. 1 p. 4968
• Hill SK, Harris SHM, Herbener ES,Pavuluri M,
  Sweeney JA (2008) Neurocognitive Allied
  Phenotypes for Schizophrenia and Bipolar Disorder
  Schizophrenia Bulletin vol. 34 no. 4 pp. 743759,
  2008