HARRAN-GOBEKLİTEPE

1
HARRAN GÖBEKLITEPE
Dr. Vural Yigit 15.10.2018
2
BEREKETLI HILAL

• Bereketli Hilal (Fertile Crescent), Yakindogu,
  Ortadogu ve Önasya uygarliklarinin dogdugu
  bölgedir.
• Ilk tarim, hayvanlarin evcillestirilmesi ve ilk
  yerlesimler bu bölgede ortaya çikmistir.
• Bereketli Hilal, Akdeniz ikliminin egemen oldugu,
  hilal seklinde bir görüntüye sahip bereketli
  topraklardir.
• Bu ismi ilk kez ABD'li Dogubilimci (oryantalist)
  James Nery Breasted (1865-1935) kullanmistir
• "Bu büyük yarim dairenin tümünü içeren cografi
  ya da politik bir isim yoktur. Bu yüzden yeni bir
  terim kullanmali ve Verimli Hilal olarak
  adlandirmaliyiz."

3
(No Transcript)
4
HARRAN OVASINDA BIR TEPE

• Sanliurfa yakinlarinda yaklasik 1 km. uzunlugunda
  ve 15 metre yükseklikte kireç tasi bir plato
  üzerinde bulunan bir agaç etrafinda çevre
  halkinin yatir olarak bilinen bir ziyaret ve adak
  yeri bulunmaktaydi.
• Bu alanin batisinda, sarp kenarli bir sel yatagi
  ve hafif çökmeler bulunan, çapi 150 metre kadar
  olan kirmizi toprak yükseltiler yer aliyordu.
• Harran Ovasinin baslangicinda bu çorak tepede.
  Insanlik tarihini degistirecek bir buluntu
  oldugunu kimse düsünemezdi.
• Ancak, etrafta bolca bulunan çakmaktaslari,
  buranin çok eski bir geçmisi oldugunun
  göstergesiydi.

5
(No Transcript)
6
(No Transcript)
7
GEÇMISTE BURADA YASAYAN INSANLARIN TEMEL GEÇIM
KAYNAGI AVCILIK ve TOPLAYICILIKOLMALIYDI
8
YALNIZCA BIR TAS PARÇASI

• 1983 yilinda, Sanliurfa kent merkezinin yaklasik
  22 km kuzeydogusundaki Örencik Mahallesi'nde
  yasayan Ibrahim ve Savak Yildiz tarlalarini
  sürerken bulduklari oymali tasi müzeye götürürken
  bunun Dünyanin en büyük arkeolojik kesfi'
  olacagini nereden bileceklerdi?
• Müze yetkilileri bu bir tas deyip bir kenara
  biraktilar.
• Simdilerde, yalnizca küçük bir bölümü ortaya
  çikarilan Göbeklitepe kült alani, dünyanin en
  ilgi çeken ve ziyaret edilen arkeolojik alani
  haline geldi.
• 14 Ekim 2018 günü Göbeklitepeye geliyoruz.

9
(No Transcript)
10
(No Transcript)
11
Göbeklitepe Ören yerine geliyoruz, rehberimiz
yine arkeolog-editör, Nezih Basgelen
12
(No Transcript)
13
(No Transcript)
14
(No Transcript)
15
Göbeklitepe giris kapisi
16
Klaus Scmhidtin köpegi bizi karsiliyor, çok
üzgün.
17
(No Transcript)
18
Ören Yeri üstü örtülü durumda
19
(No Transcript)
20
(No Transcript)
21
KAZI KATMANLARI

• Göbekli Tepedeki kazi çalismalarinda, üç
  katman(tabaka) ortaya çikmistir
• En üstteki I. katman yüzey dolgusudur.
• II. A. katman Dikilitasli Köseli Yapilar (MÖ 8
  bin 9 bin), Çanak Çömleksiz Neolitik Çag B
  evresine tarihlenmektedir.
• Burada dikilitasli ve dörtgen planli yapilar
  ortaya çikarilmistir.
• Söz konusu yapilarin, çagdasi olan Nevali
  Çorideki tapinakla benzerliklerinde dolayi ayni
  sekilde kült yapilari oldugu sonucuna
  varilmistir.
• Bu tabakanin tipik yapisi olarak kabul edilen
  Aslanli Yapida dört dikilitastan ikisi
  üzerinde birer aslan kabartmasi görülmektedir.

22
(No Transcript)
23
II. Ve III. Katmanlar

• II. B. Katmani Yuvarlak Oval Yapilar (ara
  tabaka olarak degerlendirilmektedir)
• Çanak Çömleksiz Neolitik Çag, A B geçis
  evresi olarak tarihlenen bu katmanin yapilari
  yuvarlak ya da oval planda yapilmis.
• III. Katman Dikilitasli Dairesel Yapilar
• (MÖ 9 bin 10 bin)
• Çanak Çömleksiz Neolitik Çag A Evresine
  tarihlenen en alttaki bu katmanda,
  Göbeklitepenin en önemli buluntulari yer alir.

24
III. Katman

• III. Katmanda yapilan kazilarin ilk yilinda,
  dört yapi ortaya çikarilmis ve A, B, C ve D
  adlari verilmistir.
• Daha sonraki kazi çalismalarinda ise E, F ve G
  olarak adlandirilan üç yapi daha ortaya
  çikarilmistir.
• Jeomanyetik ölçümler, bu sekilde daha en az yirmi
  anitsal yapinin bulundugunu göstermektedir.
• Dikilitaslarin çevresinde islenmis taslardan, iç
  içe iki duvar örülmüstür ve aralarinda bir
  koridor olusmustur.
• Bu sekliyle merkezdeki dikili taslar serbest
  iken çevredekiler kismen duvar ve bank sirasi
  içine gömülmüs durumdadir.

25
MIMARI YAPI

• Dikilitaslarin arasi ve çevresinde çogunlukla
  yontularak islenmis taslardan olusan duvarlar
  örülmüstür.
• Duvarin yapiminda çogunlukla kirilmis
  dikilitaslarin parçalari kullanilmistir.
• Taslarin arasinda 2 cm. kalinlikta balçik harç
  bulunur.
• Yapilardan hiçbirinde bir çati yoktur.
• Bunlarin birer açik hava tapinagi oldugu
  anlasilmaktadir.

26
YAPI TEKNIGI

• C, D ve E yapisi disindakilerin tabanlari,
  Güneydogu Anadolu Bölgesi'nde Çanak Çömleksiz
  Neolitik Çag'a tarihlenen kült yapilarinda
  genellikle görüldügü gibi terrazzo teknigiyle
  yapilmamistir.
• Bunlarin tabanlari ana kayanin düz ve pürüzsüz
  bir sekilde islenmesiyle elde edilmistir.
• Bazilarinin üzeri beton sertligindeki
  söndürülmüs kireçten yapilmistir.
• C yapisindaki merkez dikilitaslar da ana kayada
  açilan 50 cm.lik kaide oyuklarina, etraflari
  küçük taslar ve balçikla sikistirilarak
  oturtulmustur.
• Dökülen tas parçalari ile yapilan yapi
  teknigi

27
(No Transcript)
28
(No Transcript)
29
KABARTMA HAYVAN FIGÜRLERI

• A Yapisindaki dikilitaslar üzerindeki kabartma ve
  betimlemelerde yer alan 17 hayvan türü içinde en
  çok kullanilani, ag gibi birbirine girmis
  yilanlardir.
• B Yapisindaki iki adet tilki kabartmasi,
  özellikle merkezdeki iki dikilitasin ön yüzünde
  yer almaktadir.
• C Yapisi ise yaban domuzlarina agirlik
  verilmistir.
• D Yapisinda ise yaban domuzlari, yabani öküzler,
  ceylanlar, yaban esekleri, turnalar, leylekler,
  ibis, ördek ve bir kedigil gibi genis bir figür
  çesitliligi bulunmaktadir.
• Kabartmalar arasinda yilan ve tilki figürleri
  çogunluktadir.

30
(No Transcript)
31
(No Transcript)
32
YILAN SIMGESI

• Sütunlar üzerinde çok sayida degisik yilan
  betimleri bulunmasinin anlami ne?
• Yilan figürü pek çok eski kültürde yer
  almaktadir.
• Zehirli yilanlar insanlar tarafindan her zaman
  tehdit unsuru olarak, korkulacak ve çekinilecek
  bir canlidir.
• Ancak yilan zehrinin koruyucu etkisi ve tip
  sembolü olarak pek çok mitolojide karsimiza çikar.

33
Domuz, tilki ve kuslar
34
(No Transcript)
35
(No Transcript)
36
INSAN BETIMLERI
37
KUTSAL ALAN

• Siklikla dikilitaslarin gövde kisminin ön yüzünde
  iki bant halinde ve uzun bir giysiyi andiran
  kabartmalar bulunuyor.
• Bunlarin özel bir giysiyi temsil ettigi ve
  ritüellerin önemli bir unsuru olarak, belirli
  kisiler tarafindan giyildigi düsünülmekte.
• Bütün bunlar Göbeklitepenin kutsal bir yer
  oldugunu isaret ediyor..
• Insan ve hayvan betimleri her ne kadar o dönemde
  yörede yasayan canlilara ait olsa bile, Erken
  dönem Samanizm izlerini tasiyor.

38
(No Transcript)
39
C Yapisi sütün 28 bulunan bu sembol Avustralya
yerlisi Worgia saglikçisi üzerindeki betimler
ile ayni.
40
(No Transcript)
41
Göbekli Tepedeki D Tapinaginda yer alan Sütun 43
üzerinde, akrep, akbaba, yilan, ereksiyon halinde
bassiz bir insan, kuslar yer aliyor.Zodyak Takim
Yildizi sembollerinden olan akrep figürünün
etrafinda yer alan kartal ile akbabanin basi ve
kanatlari arasindaki açi, bu takimyildizlarinin
açisiyla uyum içinde.
42
H yapisi Sütün 56 daki uzun boyunlu ve büyük
gövdeli kus kabartmalari, Avustralyada yasayan
emu-Devekuslarina benziyor. 1932 yilinda
Avustralya hükümeti bu kuslara savas açip büyük
zafer kazanmisti!
43
(No Transcript)
44
Sütunlar üzerindeki kabartmalarin islevi ne?
45
(No Transcript)
46
(No Transcript)
47
(No Transcript)
48
Dilek agacina geldik..
49
DILEK AGACINDA

• Tepedeki dilek agaci altinda toplaniyoruz.
• Göbelitepe arazisinin sahipleri ve kazi
  çalismalarinda, 20 yil görev alan Yildiz ailesi
  bireyleri, Göbeklitepede güvenlik görevlisi
  olarak hizmete devam ediyor.
• Dünyanin dört bir yanindan Göbeklitepe'ye gelen
  yerli ve yabanci turistlere de gönüllü rehberlik
  yapan Yildiz, giydigi yöresel kiyafetler
  dolayisiyla da ören yerinin en çok taninan
  simalarinin basinda yer aliyor.
• Bizlere Göbeklitepenin bulunus öyküsünü
  anlatiyor.

50
(No Transcript)
51
HARRAN EVLERI

• Atatürk Barajinin suladigi Harran ovasinda
  yolumuza devam ediyoruz.
• Sanliurfanin ilk Islam üniversitesi kalintilari
  ve Emeviler döneminden kalma Ulu Camisi ile
  Harran ilçesi, farkli mimari yapidaki 250 yillik,
  bitisik düzendeki konik evleri geziyoruz.
• Bu evler harcinda gül yagi, saman, toprak ve
  yumurta aki kullanilan mimari yapisi sayesinde
  yazlari serin, kislari ise sicak tutma özelligine
  sahip.
• Yüksekligi içeriden 5 metreye varan ve 30-40
  tugla dizisiyle örülerek insa edilen evler,
  içeriden ve disaridan balçikla sivanmasi
  sayesinde varliklarini günümüze kadar devam
  ettirmis durumda.

52
(No Transcript)
53
Kubbeli evlerin iç görünümü
54
(No Transcript)
55
(No Transcript)
56
(No Transcript)
57
Peygamberler sehri Urfaya geliyoruz.
58
(No Transcript)
59
Eski ve yeni sehir bir arada
60
(No Transcript)
61
Sanliurfa arkeoloji ve seramik müzeleri
62
MÜZE DEDIGIN BÖYLE OLUR

• Sanliurfanin kültürel mirasina yakisir bir
  sekilde düzenlenmis Müzesi'nde Harran'daki
  kazilarindan elde edilen eserler ve kültür
  varliklari, kronolojik siralama ile ayri
  vitrinler halinde sergilenmekte.
• Giris katindaki ilk salon Asur, Babil ve Hitit
  çaglarina ait tas eserlere ayrilmis durumda.
• Arkeolojik bölümlere ait ikinci ve üçüncü
  salonlarda Neolitik Devre (M.Ö. 8000-5000) ait
  çakmak tasindan kesici aletler, deliciler, tastan
  idoller ve kaplar
• Kalkolitik Devre (M.Ö.5000-3000) ait pismis
  topraktan yapilmis, boyali ve boyasiz geometrik
  desenli seramikler sergileniyor.

63
NE ARARSAN VAR

• Mühürler, ölü gömme küpleri (pithos), fayanstan
  yapilmis kolye taneleri Eski Tunç Çagina (M.Ö.
  3000-2000) tarihlenen pismis topraktan mühür
  baskili küp parçalari, silindir ve damga
  mühürler, figürinli kap parçalari, hayvan
  figürinleri, madeni esyalar, takilar, idoller
  gibi çok ve çesitli eserler teshir edilmektedir.
• Etnografik eserler seksiyonunda yörenin
  özelliklerini tasiyan giysiler, gümüs ve bronz
  takilar, el sanatlarina ait örnekler, yöreye has
  özellik tasiyan oymali kitabeli ahsap kapilar ve
  pencere kanatlari, hat sanatina ait eserler, el
  yazmasi Kuran-i Kerim'ler bulunmaktadir.

64
Urfa Müzesinde Göbeklitepemülaji gerçek
boyutlarda müze içine yerlestirilmis.Bir
eserin bal mumu, alçi vb. bir madde ile kalibini
çikararak yapilan islemlerin bütünü
65
(No Transcript)
66
(No Transcript)
67
(No Transcript)
68
Simdiye kadar yalnizca Göbeklitepede bulunan
kireçtasindan yapilmis büyük halkanin islevinin
ne oldugu halen bilinmiyor.
69
(No Transcript)
70
(No Transcript)
71
(No Transcript)
72
(No Transcript)
73
(No Transcript)
74
(No Transcript)
75
(No Transcript)
76
Haleplibahçe mozaik müzesi
77
(No Transcript)
78
(No Transcript)
79
(No Transcript)
80
(No Transcript)
81
(No Transcript)
82
(No Transcript)
83
Sanliurfanin ünlüleri
84
Sira gecesine katilmadan olmaz.
85
BIR BASKA GEZIDE BULUSMAK ÜZERE