FIZIBILITE ET

1
FIZIBILITE ETÜDÜ

• KIRIKKALE ÜNIVERSITESI
• MÜHENDISLIK FAKÜLTESI
• ENDÜSTRI MÜHENDISLIGI BÖLÜMÜ

2
GIRIS

• Fizibilite bir yatirimin mevcut ekonomik, mali,
  cografi, teknik ve politik sartlarda yapilip
  yapilamayacagini ortaya koyar.
• Fizibilite etüdü, yapilmasi düsünülen yatirimin
  hangi derecede ekonomik ve sosyal faydalar
  sagladigini gösteren çalismadir.
• Bu sayede girisimci yatirim için karar
  verebilecek ve etüt sonunda beklenen kâr ve
  faydalari görebilecektir.

3

• Fizibilite etüdünün yapilabilmesi için yatirim
  düsüncesine ihtiyaç vardir. Makro ve mikro
  anlamda yatirim ikiye ayrilir
• Makro yatirim Devlet tarafindan bir ülkenin
  kaynaklarinin en iyi sekilde degerlendirilmesidir.
  
• Mikro yatirim gerçek veya tüzel kisilerin maddi
  imkanlarini ekonomik açidan en faydali sekilde
  degerlendirmesidir.

4
YATIRIM

• Bir milletin ekonomisinde istihdam (is yeri) ve
  üretim yaratan en önemli kalem, yatirim
  harcamalaridir. Yatirim, tüketim kavramlari ile
  birlestiginde milli geliri tayin ettigi için önem
  tasimaktadir.
• Yatirim kelimesi, ilerde bize gelir getirmesini
  düsündügümüz maddi veya emek seklindeki
  harcamalari ifade eder. Bu anlamda, bir tahvil
  alimi veya bir fabrika kurmayi maddi yatirim
  olarak görebiliriz. Mühendislik hizmetine
  kavusmak isteyen ögrenci ise emek yatirimina
  yönelmis sayilir.

5

• Daha öncede deginildigi gibi okul, hastane, yol,
  cami, hükümet konagi gibi harcamalarda, ilk
  görünüste üretim yapip yapmadiklari anlasilmasa
  bile, yatirimdir. Yatirimlarin bu
  çesitlenmesinden mal veya hizmet üreten
  yatirimlar ayirimi yapilabilir. Bir bakir
  fabrikasini mal üreten yatirima, bir hastaneyi
  hizmet üreten yatirima örnek gösterebiliriz.
• Mikro açidan yeni bir üretim ünitesi kurmak veya
  mevcut bir tesisi tevsii etmek yahut ömrünü
  uzatmak için yapilan bütün harcamalar yatirimdir.

6

• Brüt yatirim (gayri safi yatirim) En genis
  anlamda, bir dönem içinde bir ekonomide üretim
  için kullanilan reel sermayeye yapilan brüt
  ilavelerin degeridir.
• Net yatirim (safi yatirim) Gayri safi
  yatirimdan asinma ve yipranma paylari
  çikarildiktan sonra geriye kalan kisimdir.
• Brüt yatirim tanimi içinde, yatirimin amacina
  göre ayirimi yapilmis çesitli kavramlar vardir.

7
Yatirim Çesitleri
8
Sabit Sermaye Yatirimi

• Bir ekonomide mal ve hizmet üretimini çogaltmak
  ve özellikle gelecek dönemlerde tüketim
  imkanlarini arttirmak amaciyla üretim
  faktörlerine kaynak kullanilmasidir.

9
Sabit Sermaye Yatirimlari

• Idame ve Yenileme Yatirimlari Dönem içinde
  asinan, eskiyen, yipranan veya hasar gören
  tesislerin korunmasi için üretim kapasitesi veya
  özellikleri degistirilmeden yapilan
  yatirimlardir.
• Modernizasyon Yatirimlari Yeni bir teknolojiyi
  kullanarak, tesisin kapasitesinin arttirilmasi,
  mamul kalitesinin düzeltilmesi için yapilan
  yatirimlardir.
• Tamamlama Yatirimlari Üretimde dar bogazlarin
  giderilmesi, eksik kalmis hususlarin
  tamamlanmasi, tesisin kapasitesini çesitli
  metotlar kullanarak arttirmak amaciyla yapilan
  yatirimlardir.
• Tevsii Yatirimlari Mevcut bir tesisin
  kapasitesini arttirici nitelikteki yatirimlardir.
• Yeni Yatirimlar Idame ve Yenileme, tevsii ve
  tamamlama yatirimlari disinda, yeni bir projenin
  gerçeklestirilmesi ile ilgili tesis
  yatirimlaridir.

10
Sabit Sermaye Yatirimlari

• Yapi, Tesis ve Büyük Onarimlar
• Arazi düzenlenmesi (tanzimi) Üretim amaciyla bir
  yildan fazla süreyle kullanilmak üzere arazide
  yapilan her türlü tesviye, tarla açma, kanal
  açma, kullanilir hale getirme, arazi kazanilmasi
  v.s. harcamalari yatirim sayilir.
• Insaat Her çesit insaat yapildigi yillara
  baglanarak o yillarin yatirimi sayilir. Böylece
  basladigi yil bitmeyen, bir çok yillara yayilan
  tesislerde her yil insa edilen kisim, o yilin
  yatirimidir.
• Bakim, idame ve büyük onarimlar Insaat
  yatirimlarinin hizmetini sürekli kilmak için
  yapilan bakim ve idame masraflari cari harcama
  sayilir.
• Makine ve Teçhizat Imalatçinin üretim süresince
  bir yildan uzun zaman kullanilmak üzere satin
  aldigi veya imal ettigi makine ve teçhizat
  malzemesi yatirim sayilir. Alindigi yil içinde
  yipranip ömrünü tüketen malzeme ise yatirim
  sayilmaz.

11
YATIRIM ÖRNEKLERI

• Kiymetli evrak alimi ve sermayeye katilimlar gibi
  yatirimlar, mali yatirimlardir.
• Yurt içinde kullanilmis olan tüketim araçlarina
  sahip olmak makro açidan yatirim degildir.
  Tüketim mallari, dayanikli tüketim mallarinin
  yatirim sayilip sayilmamasi yaptigi fonksiyona
  baglidir.Örnegin bir meyve sikacagi evde
  kullanilirsa yatirim sayilmaz, pastanede
  kullanilirsa yatirim sayilir. Ayni sekilde
  bakkalin bir buzdolabi satin alip evinde
  kullanmasi yatirim sayilmaz, dükkaninda
  kullanilirsa yatirim sayilir. Dayanikli tüketim
  mallarindan mobilya ve ev esyasi ev için
  alindiginda yatirim degildir. Fakat bir isletme
  için alindiginda yatirimdir.

12
YATIRIM ÖRNEKLERI

• Arsa ve arazi alimi, imal edilmis bir mal
  olmadigina göre, genel ekonomi yönünden yatirim
  sayilmaz. Buna karsilik arazi düzenlenmesi,
  arazinin islahi, yeni arazi kazanilmasi, yatirim
  harcamalaridir. Yani sermaye harcamasini
  gerektirdiginden bu bir yatirim sayilmaktadir.
• Arastirma ve egitim harcamalari, genel ekonomi
  açisindan yatirim sayilmaz. Isletme ekonomisi
  yönünden ise yatirim döneminde is basinda yapilan
  bir egitim ve arastirma bilgi birikimi yönünden
  yatirim sayilir.

13
YATIRIM ÖRNEKLERI

• Bir tesis için yapilan bina, tesis, satin alinan
  makine teçhizat, ulastirma araç ve gereçleri,
  arazi düzenlemesi, yollar (iç ve baglanti
  yollari). Bu kalemlerin büyük onarimlari
  (kapasite degisikligi yaratiyorsa) yatirim
  sayilir. Bakim Idame ve diger onarimlar yatirim
  sayilmayip cari harcama sayilir ve sirket
  masraflarina yazilir.

14
YATIRIM PROJELERININ DEGERLENDIRILMESI

• Birinci Kademe Makro büyüklükler(Ülke ekonomisi
  açisindan incelenmesi),
• Ikici kademe Sektörler arasi tutarlilik(Kuruldugu
  yerdeki benzer sektör ve yansanayii),
• Üçüncü kademe Etkenlik arastirmasi(Kurulan
  firmanin çiktilarinin anlamlilik düzeye).

15
YATIRIM PROJELERININ DEGERLENDIRILMESI

• Ideal bir kalkinma plani, çok sayida yatirim
  projeleri üzerinde yapilacak degerlendirme
  çalismalarindan sonra, iktisadi kalkinmaya en
  fazla katkida bulunacak projelerin seçilmesi
  yoluyla yapilir. Planin ilk hazirlanisinda,
  belirli bir üretim seviyesine ulasmasi
  degerlendirilmektedir.
• Örnegin, elektrik enerjisinin üretilmesi için
  yapilan etütlerde genel bir problemle
  karsilasilacaktir. Termik santral mi (kömür, fuel
  oil, gaz) yoksa hidroelektrik santral mi
  kurulacak? Bu konumda ki teknik alternatifler
  ancak münferit projelerin etüdüne dayanilarak
  tahlil edilebilecektir.

16
Proje Kavrami ve Safhalari

• Bu bölümde projenin hedefleri ortaya konur.
  Hangi mal ve/veya hizmetlerin üretilecegi,
  bunlarin cinsleri ve miktari, hangi kurulus
  tarafindan gerçeklestirilecegi, projenin ne zaman
  hizmete girecegi ayrintili olarak açiklanir.
  Birçok proje iyi tanimlanmadigi veya hedefleri
  baslangiçta iyi saptanmadigi için basarisiz
  olmustur.

17
Proje Kavrami ve Safhalari

• Proje, sinirlari ve çerçevesi belirlenmis istir.
  Hazirlanan proje sayesinde olaya bütün olarak
  bakma imkani olusur.
• Proje Çesitleri
• Tasarim projeleri,
• Arastirma ve gelistirme projeleri,
• Yatirim projeleri

18
Proje Kavrami ve Safhalari

• Tasarim Projeleri Bir makinecinin yaptigi
  makine projesi, bir elektrikcinin yaptigi tesisat
  projesi, bir mimarin yaptigi bina projesi birer
  tasarim projeleridir.
• Arastirma ve Gelistirme Projeleri Belirli bir
  fikri veya teçhizati daha kullanisli, daha etkin
  hale getirmek için yapilan çalismalara denir.
• Yatirim Projeleri Üretmeyi düsündügümüz mal
  veya hizmetlerin, hangi sartlarda, nasil
  yapilacaginin tespit edilmesidir.

19
Projenin Safhalari

• Isletmenin kurulmasi için arazi yada bina
  üzerindeki faaliyetler baslayincaya kadar yapilan
  çalismalar 2 asamadan olusmaktadir. Bunlar,
• Ön proje veya ön fizibilite etütleri
• Kesin proje veya fizibilite etütleri seklinde
  adlandirilabilir. Planlama çalismalari açisindan
  her iki asamada ilerde olusabilecek asiri
  maliyetlerin önceden kestirimi iç çok önemlidir.

20

• Projeyi Kim Hazirlar Bir isletmenin yatirim
  projesinin bir takim tarafindan hazirlanmasi en
  iyi yoldur. Bu takim, projenin büyüklügüne ve
  kompleksligine göre, iktisatçi, mühendis, mali
  analist dahil edilebilir. Takim uzmanlarindan
  biri baskan olur, çalismalari koordine eder ve
  yönetir.
• Proje Fikrinin Dogusu Belirli bir alanda
  yatirim fikri ya tesadüfen dogar veya ekonomide
  uygun yatirim alanlari sistemli çalismalarla ve
  tahlillerle meydana çikarilabilir. Bir proje
  fikri tesadüfen dogsa bile, yine sistemli
  arastirmalarla bu projenin mümkün olup
  olmadiginin incelenmesi gerekmektedir.

21
Uygun Yatirim Alanlarinin Arastirilmasi

• Gerçekten, uygun yatirim alanlarinin
  arastirilmasi, bir üretim ünitesinin basarisi
  için baslangiç noktasidir. Yatirim üzerinde
  derinligine bir inceleme yapmadan önce uygun
  yatirim alanlari arastirmak ve yatirim alanlari
  arasinda bir ön seçim yapmak gerekmektedir.
• En uygun yatirim alanlarinin seçimi iki safhayi
  kapsar
• Ümit verici yatirim alanlarinin arastirilmasi,
• Yatirim projeleri hazirlandiktan sonra projeler
  arasinda seçim yapilmasi.

22
YATIRIM PLANLAMASI

• Bir yatirimin planlanabilmesi için önce uygun
  faaliyet alaninin tespit edilmesi gerekmektedir.
• Alan tespitinden sonra fizibilite etüdü (Pazar,
  teknik, mali ve iktisadi etüt) yapilmaktadir.
• Yatirimin yapilmasi projenin uygulanmaya geçisi
  ile baslar ve genellikle projenin ekonomik ömrü
  içinde devam eder.
• Üretimin ilk defa faaliyete geçisi, yatirimin
  birinci kademesini olusturur.

23
YATIRIM PLANLAMASI

• Faaliyet alani tespitinde genellikle su
  kriterler göz önünde bulundurulur.
• Talep analizi
• Ülke kaynaklari
• Ithal mallarina katma deger ilavesi
• Büyük kapasite ile devreye girme imkani
• Ulasim imkanlari
• Kalkinma planlari ve sektör etüt neticeleri
• Kalkinmakta veya kalkinmis ülkelerdeki durum

24

• Uygun yatirim alanlarinin kabaca tespiti
  yapilarak sayisi birkaça indirildikten sonra
  bunlar arasinda ya seçim yapilir ve fizibilite
  etütlerini baslanilir.
• Yatirim sahasinin seçimi yapildiktan sonra, ön
  fizibilite etüdü hazirlanir bunun amaca kesin
  fizibilite çalismalarinin yapilip
  yapilmayacaginin cevabini verecektir.

25
ÖN FIZIBILITE ETÜDÜ

• - Pazar etüdü, fiyat etüdü, ithal-ihracat
  durumlari,
• - Pazarlama masraflari,
• - Nakliyat depolama,
• - Emniyet tedbirleri ( yangin su gibi),
• - Tahmini yatirim bedeli,
• - Karlilik ( Rantabilite ),
• - Fabrika yeri,
• - Ham madde
• - Insaat, makine, teçhizat, yatirim masraflari (
  tahmini olarak ),
• Mümkün imalat metotlari,
• Tercih edilen sistem,
• Ön kararin ekonomik faktörleri,
• Ön-Fizibilite nihai karari

26
ÖN FIZIBILITE ETÜDÜ

• Bedel Tahmini
• Yerlesme plani ( sema olarak ),
• Proses akis semasi,
• Makine, teçhizat baglanti semasi,
• Makine ve teçhizat listesi,
• Malzeme ve enerji ( yakit dahil ) balansi.
• Böylece ilk hazirliklari biten yatirimin rantabl
  olmasi halinde fiiliyata dökülür ve asagidaki
  etütler yapilir
• Etütler
• Kurulus yeri etüdü,
• Kapasite tespit etüdü,
• Proses etüdü ve tespit edilen proses,
• Ham ve yardimci madde etüdü,
• Satisa arz edilecek malin evsafi ile satisa arz
  edilir sekil etüdü.
• Bu etütlerle nihai seçim kararlari verilmis
  olacaktir. Bu etütlerden gerekli sonuçlari ve
  degerleri alip kullaniriz.

27
Pazar Etüdü

• Imal edilmesi düsünülen mamullerin tespit
  edilmesi ve bu mamullerin satis fiyat ile hangi
  pazarlarda satabileceginin belirlenmesine Pazar
  etüdü denir.
• Üretilmesi programlanan mal ve hizmetin
  tanimlanmasi
• Pazar ve Taleple Ilgili Bilgiler
• Üretilmesi planlanan mal ve hizmetlerin son 5
  yillik yurt içi toplam tüketim, üretim, ithalat
  ve ihracat miktarlari.
• Üretilmesi ön görülen mal ve hizmetlerin yurt içi
  bölgesel tüketim veya satis miktarlari ve
  yüzdeleri.
• Üretilmesi ön görülen mal veya hizmetleri
  üretebilecek yurt içi kurulu kapasite ve bu
  kapasitenin baslica kurulus veya firmalara göre
  dagilimi.

28
Pazar Etüdü

• Üretilmesi programlanan mal ve hizmetlerin
  baslica üreticisi olan ülkelerin son 5 yillik
  üretim, tüketim ve ihracat miktarlari.
• Üretilmesi ön görülen mal ve hizmetlerin ihracati
  düsünülmekte ise, hangi ülkelere ne miktarda,
  hangi fiyatla ihracat yapabilecektir.
• Ihracati düsünülen mal ve hizmetlerin baslica
  ithalatçisi olan ülkelerin özellikle AB
  ülkelerinin son 5 yillik ithalat, ihracat
  miktarlari ve ortalama fiyatlari.
• Üretilmesi düsünülen mal ve hizmetlerin son 5
  yillik sinai maliyetleri, fabrika, toptan ve
  perakende satis fiyatlari.

29
Pazar Etüdü

• Iç Satislar Yapilacak mamul maddenin yurt
  içinde veya bölgesel olarak tüketiciye
  ulastirilmasi ve benzer üreticilere nazaran üstün
  bir satis sisteminin kurulmasi konulari etüt
  edilip bir plana baglanir.
• Ihracat Ihracat yapilacak ülkelerde yapilmis
  Pazar etütleri, muhtemel anlasmalar ve rakip
  firmalarin arz durumlarinin incelenmesi
  gerekmektedir.
• Ihracatta vergi iadesi konusu ele alinip
  uygulanmakta olan tesvik tedbirlerinden istifade
  edilmesi halinde bunlarin ihracat fiyatlarina
  tesirleri arastirilir.
• Ihracata yönelik mal veya hizmet ile ilgili,
  Türkiyenin Dünya pazarlarindaki yeri,
• Ihracat yapilmasi düsünülen ülkeler ve bu
  ülkelerin ithal politikasi.
• Rakip ihracatçi ülkelerin ihraç politikasi.

30
Pazar Etüdü

• Talep Tahmini
• Projenin üretime geçecegi tarihten itibaren
  ekonomik ömür sürecindeki talep tahminleri.
• Ekonomik politikadaki gelismelere göre
  gelecekteki satis fiyatlarinin tahmini.
• Üretilecek mal ve hizmetlerin hangi pazarlara
  satilacagi ve pazar payinin ne olacagi.

31
Pazar Etüdü

• Tasima
• Nakliyata elverisli mevsimler.
• Iskele ve rihtim durumu.
• Tünel varsa yükseklikleri.
• Köprü varsa tasima kapasiteleri.
• Demir yolu tasima gücü, dingil agirligi.
• Hava alani varsa uçak tarifeleri, kalkis-inis
  zamanlari, yük tasima için özel uçak olup
  olmadigi.
• Kara nakil ve deniz nakil vasitalarinin yük
  tasima tarifeleri.
• Iklim.

32
KAPASITE SEÇIMI

• Proje kapasitesinin tanimlanmasi.
• Kurulu üretim kapasitesi
• Isletmenin yilda kaç gün
• Isletmenin günde kaç saat ve kaç vardiya
  çalisacagi
• En yüksek kapasitenin ne olacagi
• Üretilecek mal ve hizmetlerin yillik miktarlari
  arastirilir.
• Kurulus kapasitesinin seçilis nedenleri,
• (Talep düzeyi) Pazar durumu
• Üretim teknigi
• Kapasitenin büyütülmesiyle saglanabilecek maliyet
  düsüklügü,
• Pazarin cografi dagilimi ve dagitim imkanlari ve
  giderleri,
• Genisleme imkanlari,
• Finansman imkanlari,
• Personel temini, döviz tahsis imkanlari, uyulmasi
  zorunlu idari tedbirler,
• Ham madde ve yardimci maddelerin temin imkani,
• Digerleri

33
PROJENIN TEKNIK YÖNÜ

• Projenin Tanimi
• Bu bölümde hangi hammadde ve yardimci maddeler
  kullanilarak, hangi isletme veya üretim usulü
  uygulanarak, hangi nitelikte ve miktarda, hangi
  mal ve hizmetlerin ( varsa yan ürünlerin)
  üretilecegi açiklanacaktir.
• Teknik Yardim Patent ve Know How
• Projeyle ilgili olarak teknik yardim saglanmasi
  düsünülüyorsa, bu yardimin niteligi ve maliyeti
  ile nereden ve nasil saglanacagi belirlenecek ve
  özellikle asagidaki konular açikliga
  kavusturulacaktir.
• - Mühendislik projelerinin yapilmasi
• - Patent ve Know- How için ödenecek para tutari.

34
PROJENIN TEKNIK YÖNÜ

• Rezerv tahminleri, ham madde, yardimci hammadde,
  enerji, yakit ve su (yer alti ve yer üstü)
  etütleri (bu girdilerin çesitleri, miktarlari,
  temin imkanlari, karsilastirmalari, tercih
  nedenleri) yillik gereksinim miktarlaritemini
  yönünden güvenlilik ölçüsü arastirmalardir.
• Üretilmesi Düsünülen Mal ve Hizmetler, Yan
  Ürünler ve Artiklar
• Üretilecek mal yada hizmet türleri,nitelikleri,gün
  lük ve yillik üretim miktarlari fiziksel ve
  kimyasal nitelikleri.
• Yan ürünlerin türleri,günlük ve yillik miktarlari
  fiziksel ve kimyasal nitelikleri
• Artiklarin günlük ve yillik miktarlari,
  degerlendirme olanaklari veya atilmalari için
  katlanilmasi gerekli giderler.

35
PROJENIN TEKNIK YÖNÜ

• Üretim Yöntemi
• Seçilen üretim yönetiminin kisa tanimi,
  geçmisteki uygulamasi,basari ölçüsü ve gelecegi
  (Türkiye ve Dünyada )
• Alternatif üretim ile karsilastirilmasi ve
  tercih sebepleri
• Baslica ünitelerin girdigi ve çiktilarini
  gösteren basitlestirilmis üretim akim semasi
• Seçilen usulle degisik mallari üretme imkani,
  üretimi öngörülen mallardan degisik miktarlarda
  yapilip yapilmayacagi

36
PROJENIN TEKNIK YÖNÜ

• Makine ve Donatim
• Kullanilacak makine ve donatimin,özellikle
  hammadde yakit, enerji, isçilik ihtiyaci,
  dayaniklilik yönünden benzerlerine üstünlük ve
  tercih nedenleri ?
• Tesisin ana üretim birimlerinde yer alan makine
  ve donatim cinsi ve karakteristikleri,
  agirliklari,temin sekli ve yeri, garantileri ve
  ortalama teknik ömürleri.
• Yerli ve ithal mali makine ve donatimin, bu
  degerlerin dayanaklari,benzerleriyle fiyat
  karsilastirmalari
• Bakim ve onarim için alinmasi düsünülen
  tedbirler,yedek parça saglanmasi.

37
PROJENIN TEKNIK YÖNÜ

• Tesisin Yerlesme Plani
• Hammadde ve yardimci maddelerin tesise girisinden
  yari mamul, mamul ve artiklarin çikisina kadar
  olan üretim asamalarini kapsayacak biçimde ana
  fabrika binalari,yardimci tesisler,idari ve
  soysal tesislerin konumlari ile bunlar içindeki
  önemli makine ve donatim yerlesmesine gösteren
  bir vaziyet plani çizilir.
• Ana fabrika binalarinin kesifleri ve projeleri.
• Bu binalarin ilerde tesisin genislemesine imkan
  taniyip tanimadigi,
• Laboratuarlar,bakim ve onarim atölyeler, ambarlar
  ve öteki yardimci isletme yerlerinin bina
  projeleri hazirlanir.
• Kullanilacak enerji ve yakitin nasil temin
  edilecegi,kurulacak tesisin enerji ihtiyaci azami
  güç belirlenir.
• Kullanma ve içme suyunun temin edilisini gösteren
  proje.
• Varsa pis suyun ve atiklarin atilisin gösteren
  proje,

38
PROJENIN TEKNIK YÖNÜ

• Isletmeye Alma (Deneme isletmesi)
• Deneme isletmesinin niteligi,zaman süresi ve
  plani
• Deneme isletmesinin gerektirdigi giderler varsa
  gelirleri
• Makine ve dagitimin isletme garantisi,üretilen
  malin miktar ve nitelik garantisi
• Yatirim uygulama (Termin )Plani
• Proje öncesi etütler asamasinda isletmenin
  üretime geçmesine kadar olan tüm asamalari
  kapsayan bir yatirim uygulama (Termin) plani
  hazirlanacaktir.

39
FIZIBILITE ETÜDÜ

• KIRIKKALE ÜNIVERSITESI
• MÜHENDISLIK FAKÜLTESI
• ENDÜSTRI MÜHENDISLIGI BÖLÜMÜ

40
Piyasa Etüdü ve Talep Tahmini

• Talep Tahmininin Proje Hazirlanmasindaki Yeri
• Bir projenin hazirlanmasi sirasinda piyasa
  etüdünün amaci iki soruya cevap bulabilmektir
• - Gelecekte ne kadar satabilirim
• - Hangi fiyattan satabilirim
• Projenin üretim yapabilmesi ve mallarini
  satabilmesi diger isletmelerle rekabet
  edebilmesi, imkani varsa, ihraç yapabilmesi ve
  bir kâr elde edebilmesi bu iki sorunun dogru bir
  sekilde cevaplandirilmasi ile ortaya
  çikabilecektir.

41
Piyasa Etüdü ve Talep Tahmini

• Piyasa etüdü sonunda o mal için bir fabrika
  kurulmasini gerektirecek sekilde yurt içi talep
  bulunmadigi veya ayni amaçla diger
  mütesebbislerce fabrikalarin kurulmakta oldugu
  kesinlikle tespit edilirse, teknik ve mali
  etütler durdurularak, projeden vazgeçilebilir.
• Örnegin piyasada çimento darligi hissedilmis ve
  fiyatlar yükselmistir. Bu çimento sektöründe bir
  fabrika kurma fikrini verebilir. Yapilan piyasa
  etüdü, çimento darliginin suni oldugunu, büyük
  bir spekülasyondan ileri geldigini gerçekte
  mevcut fabrikalarla ihtiyacin karsilanabilecegini
  açiklikla ortaya koyabilir. Bu durum projenin bir
  sonraki asamaya geçmeden durdurulmasini saglar.

42
Talep Tahminin Önemi

• Türkiye de ekonomik olaylari izleyenler ve
  isletmeciler çok defa su iki çesit durumla
  karsilasirlar
• - Türkiye nin içinde kolaylikla üretilebilecek
  mallar sik sik talebi karsilayamaz fiyati
  yükselir ve ithal zorunlulugu dogar. Çimento,
  suni gübre, demir, cam bunlara tipik örneklerdir.
• - Üretilen mallar satilamaz büyük stoklar
  birikir. Pamuklu ve yünlü dokuma, gibi mamullere
  talep noksanligina örnek olarak verebiliriz.
• Piyasa etüdü ve sihhatli bir talep tahmini
  yapilmamis olmasi ve bu yüzden talep noksani ile
  karsilasmasi özel isletmelerde, mütesebbisin
  iflasi ile sonuçlanan durumlara yol açar.

43
Piyasa Etüdünün Kapsami

• Projenin hazirlanmasinda piyasa etüdünün esas
  amaci iletmenin üretim safhasinda karsilasacagi
  talep miktarini ve fiyati tahmin etmektir. Ancak
  yapilacak etüt, talep ve fiyatla ilgili olan
  asagidaki bilgileri de ayni anda ortaya
  koyabilir.
• - Üretilecek mallarin ekonomik ve ticari
  özelliklerinin tespit edilmesi,
• - Arz kaynaklarinin (ayni alanda üretim yapan
  diger isletmelerin veya ithal ediliyorsa nereden
  ithal yapildiginin) meydana çikarilmasi,
• - Ayni alanda yatirim yapan diger
  mütesebbislerin ve bunlarin kapasitelerinin,
  isletmeye geçme zamanlarinin tespiti,
• - Üretilecek mal ve hizmetlerle rekabet veya
  tamamlama durumunda olan mal ve hizmetlerin
  talep, arz ve fiyat özelliklerini belli edilmesi,
• - Dünyada o mali üreten baslica ülkeler
  piyasalarinin incelenmesi nerelere ihracat
  yaptiklarinin tespiti ve ayni piyasalara ihracat
  yapma imkani olup olmadiginin arastirilmasi,
• - yurt içi piyasanin cografi dagiliminin ve
  cari dagitim sisteminin incelenmesi buna göre
  projenin üretim safhasindaki dagitim sisteminin
  ve satis politikasinin ortaya konulmasi
• - Tüketici zevkine etki yaparak talebi
  arttirmanin mümkün olup olmadiginin, diger
  deyimle reklam ihtiyacinin tespiti.

44
Talep

• Talebin tanimi Talep herhangi bir anda, bir
  tüketicinin veya toplam tüketicilerin çesitli
  fiyatlarda almaya istekli olduklari mallarin
  miktarlarini gösterir çizelgedir.
• Talep çizelgesinin en önemli özelligi fiyat
  düstükçe, talep edilen miktarin artmasidir.
• Talep edilen miktar belli bir fiyatta fiilen
  satilan miktardir ve bir çizelge olan talep ile
  karistirilmamalidir. Genellikle tüketim (veya
  toplam satis) miktarlari talep edilen miktar
  olarak alinir.

45

• Pazarlama, Pazar ve Pazarlama Arastirmalari
• Pazarlama genis anlamiyla, bir isletmenin satis,
  dagitim, reklam, satis arttirici çabalar ve pazar
  arastirmasi islevlerini kapsar. Bu islevler o
  kurulusun, tüketiciyle dogrudan iliskiler
  kurmasini, tüketici ihtiyaçlarinin
  degerlendirilmesini ve bu konudaki bilgilerin,
  kurulusun amaçlariyla, tutarli biçimde satilacak
  ürün ve hizmetlere dönüstürülmesini içine alan
  çalismalardir. Pazarlama, satistan sonraki bakim
  ve onarim hizmetlerini de kapsar.
• Pazar arastirmasi pazar büyüklügünün ve belirli
  bir ürün veya hizmeti bu pazarda getirebilecegi
  fiyatin belirlenebilmesi için yapilan inceleme ve
  anketlerle gerçeklestirilen bir arastirmadir.
• Pazarlama arastirmasi, pazar arastirmasi inceleme
  ve anketleri yaninda pazara sunulan alternatif
  ürün ve hizmetlerle ilgili ayrintili bilgileri
  derlenmesini, rakiplerin satis stratejilerinin
  saptanmasini ve güncel ekonomik durum ve
  sartlarin belirlenmesini içine alir.

46

• Pazarlama arastirmasiyla ilgili yapilan
  çalismalar
• - Satis projeksiyonlari
• - Satis gideri projeksiyonlari
• - Satis hacminin ve giderlerinin sürekli olarak
  denetlenmesi
• - Bölgesel(territorial) satis firsat ve
  potansiyellerinin degerlendirilmesi
• - Satis getirisi,Pazar payi ve satis
  etkinliginde görülen bölgesel degismelerin
  ölçülmesi .
• - Satis kotalari konulmasi
• - Bireysel saticilarin performanslarindaki
  degismelerin ölçülmesi
• - Sanayideki egilimlerin ve kurulusun sanayideki
  durumunun ölçülmesi
• - Ürün niteligi ile ürün dizisinin gözden
  geçirilmesi ve degerlendirilmesi.
• - Alternatif satis artirim yöntemlerinin
  degerlendirilmesi.
• - Reklam etkinliginin degerlendirilmesi
• - Fiyatlama politika ve uygulamalari.

47

• Pazarlama çalismalarinda zaman zaman
  karsilasilan sorunlar
• - Rakip ürün yeniliklerin iliskin sorunlar
• - Rakip güçlerdeki(competiiitive forces)
  degisikliklere iliskin sorunlar
• - Büyük fiyat degisikliklerinin getirdigi
  sorunlar.
• - Rakip satis yöntemleri veya politikalarindaki
  degisikliklerin yarattigi sorunlar
• - Tüketim kaliplarindaki degismelerin getirdigi
  sorunlar.
• - Dagitim kanali degisikligini gerektiren
  sorunlar.
• - Yeni ürün gelistirilip pazara sunulmasiyla
  ilgili sorunlar.
• - Baslica ürün ve ürün dizilerinin üretimine son
  verilmesinin getirdigi sorunlar
• - Satis yöntemlerinde veya politikalarinda
  yapilmasi önerilen degisikliklerden dogan
  sorunlar.
• - Reklam degisikliklerinin dogurdugu sorunlar.

48

• Üretilecek mal gurubunun ileri yillarda ki arz
  talebini inceleyip yapilan analiz sonunda
  doyurulamayan talep miktarinin ümit verici
  miktarda olmasi halinde uygun yatirim
  sahalarindan birinin bulundugu kabul edilir.
  Üretim konusu tespit edildikten sonra proje
  yapimina karar verildigi takdirde detayli pazar
  arastirmasi yapilmalidir.
• Mütesebbis ayni zamanda önündeki bir zaman süresi
  içinde üretmesini düsündügü mal gurubunun bir
  baska mal ile ikame edilip edilmeyecegini, bu mal
  gurubunun ithalati varsa ithalatin devam edip
  etmeyecegi, devam ederse gümrük, mali, ekonomik
  ve teknoloji mevzuatlari yönünden ithalat
  rejimini incelemesi veya bilmesi gerekir.
• Talebin karsilanis sekli, talepteki artis ve
  bununla ilgili analiz en az 5 10 yili
  kapsamalidir.
• Talep analizi, ümit verici yatirim projeleri
  hakkinda bir fikir vererek, yatirim alanlari
  arasinda bir ön seçim yapilmasini saglar.

49

• Baslangiçta genel bilgilere dayanilarak ve sag
  duyu ile hareket edilerek, talep arastirilmasi
  yapilacak alanlarin sinirlandirilmasi gerekir.
• Büyüklügün sagladigi tasarruflarin (ölçek
  ekonomisi) önemli oldugu endüstri kollarinda bir
  üretim ünitesinin, asgari ekonomik kapasitesinin
  altinda kurulmasi, kaynaklarin israfina yol açar.
  Bu sebeple, uygun bir yatirim alani olup
  olmadigini tespit için talebin dikkatli bir
  sekilde degerlendirilmesi gerekir.

50
Dis pazarla ilgili talep arastirmasi

• Dis pazarla ilgili talep arastirmasinin hedefi
  bu pazarin saglayacagi yatirim imkanlarinin
  tespitidir. Bu amaçla asagidaki hususlarda
  arastirma yapilabilir,
• Bir memleketin üzerinde ihtisaslastigi geleneksel
  ihraç mallarina karsi dis pazarlardaki talebin
  gelismesi.
• Üretimi özel dogal sartlara bagli olmayan
  mallarin ihracat pazarlarindaki gelismeler.
• Geleneksel ihraç mallarinin degerlerinin
  yükseltilerek ihraç edilmesi imkanlarinin
  arastirilmasi.
• .

51
Iç pazarla ilgili talep arastirmasi

• Iç pazarin saglayacagi ümit verici yatirim
  alanlarinin tespitidir.
• Karsilanmamis Talebin Varligi Memleketin bazi
  bölgelerinde bazi mal ve hizmetlerin temin
  edilememesi, genellikle, ekonomide karsilanmamis
  talebin varligini belirtir.
• Iç talepteki artislar,
• Ithal Ikamesi Imkani Genellikle az gelismis
  ülkelerde ithal edilmekte olan endüstriyel
  mallarin, üretilmesi hedefini güden yatirim
  projeleri çok müsait ve cazip bir iç pazara sahip
  olabilir.
• Bagli Endüstrilerdeki Gelisme Bazi endüstrilerin
  kurulmasi veya gelismesi, diger endüstrilerin
  ürettikleri mal ve hizmetlere karsi talebi
  arttiracaktir. Gerçekten bazi endüstriler
  arasinda bagimsizlik derecesi (interdepence)
  yüksek olup bu endüstrilerden biri digerinin en
  iyi müsterisini teskil eder. Bilhassa ara mali
  üreten endüstriler için mevcut talep ve talebin
  trendinden ziyade asagidaki hususlarin bilinmesi
  zaruridir.

52
TEKNIK ETÜD
53
Teknik ETÜDÜ

• Akis unsurlari
• - Kimyasal akis semasi ( Kimya testinde ) veya
  imalat akis semasi
• - Imalat üniteleri arasi veya isletme
  breakdownlari,
• - Makine ve teçhizatin çalisma akim ve irtibat
  semasi,
• - Malzeme balansi,
• Malzeme(Hammadde, yardimci maddeler, toz duman)
• Ekipman ve operasyon etüdü
• - Ekipman seçimi,
• - Operasyon masraflari,
• - Kontrol sartnameleri,
• - Isletme malzemesi,
• Malzeme manipülasyonu
• Kontrol
• Her endüstri kolunda bir pilot plan vardir.
  Kendisine göre özellik arz eder. Bu islemlerden
  sonra yatirim bedelinin tahmini isine
  girisilir.

54
Teknik ETÜDÜ

• Teknik etütler, Etüt konulari, proje sahibinin
  is tutumuna bagli olarak degisik olmakla beraber,
  ana hatlar itibariyle sunlarin incelenmesini
  hedef alir
• Metot Etütleri Fabrikalarda uygulanacak
  teknolojik metotlarin incelenmesi ve fabrikalarin
  tespiti ile lisansörlerin ögrenilmesi ve
  uyguladigi yerlerin listelerinin yapilmasi, verim
  ve sarfiyat miktarlari ile tesis bedeli ve ürün
  maliyetleri hakkinda bilgi toplanmasi, kurucu
  firmalari, ham madde cinsi ve vasiflari bu
  metotlara göre elde edilecek ürün kalitesi.
• Makine ve Malzeme Etütleri Bu safhada sadece,
  makine ve teçhizatla hangi kisimlarin yerli
  olarak yapilabilecegi ile gerekli malzemeden iç
  piyasada hangilerinin bulundugu arastirilabilir.
  Önemli hususlarda biride bunlarin bedelini tahmin
  etmektir. Bu bedelleri mesleki dergilerden veya
  bazi firmalara yazip sormakla ögrenilir.
• Her seyden önce bir yatirima tesebbüs edilince
  önce ne imal veya istihsal edecegimizi, hangi
  prosese göre istihsal yapacagimizi, ham
  maddelerin ne oldugunu ne kadar imal veya
  istihsal edecegimizi tespit edip gerekli etütleri
  yapmak mecburiyetindeyiz.

55
Kapasite Seçimi

• Yatirim projesini hazirlamakla görevli uzmanin
  cevaplandiracagi sorulardan biri isletmenin hangi
  kapasiteyle kurulacagidir.
• Kapasite genel olarak, bir isletmenin elindeki
  üretim faktörlerini en akilci biçimde kullanarak,
  belirli bir zaman dilimi içinde yapabilecegi
  üretim miktari olarak tanimlanir.

56
Kapasitenin Tanimi ve Kavramlari

• Teorik kapasite (Tasarim Kapasitesi)
• Bir isletmenin teknik projelerinde gösterilen ve
  daha çok hesaplamayla bulunan kapasitedir.
  Yetismis isçi ve yöneticiler elinde tesisin hiç
  durmadan isletilmesi sonucunda gerçeklestirecegi
  yillik üretim hacmidir.
• Pratik kapasite
• Uygulamada teorik kapasitenin çok fazla önemi
  yoktur. Isletme faaliyetlerinden dogan normal
  duraklamalar yüzünden teorik kapasitenin altinda
  belli bir seviyede üretim yapilir çok defa bu
  miktarin üzerine çikmasi imkani da olmaz.
  Genellikle bir isletmenin kapasitesi olarak kabul
  edilir.
• Fiili kapasite veya kapasite kullanim derecesi
• Bazen istigal derecesi de denilen bu kavramin
  anlami, isletmenin bir üretim yilinda yaptigi
  üretim miktaridir. Talep yetersizligi, hammadde
  temininde güçlükler, is akimi düzenindeki
  eksiklikler gibi çesitli nedenlerle gerçekte
  ulasilan üretim hacmidir. (Fiili kapasite /
  gerçeklestirilebilir normal kapasite kapasite
  kullanim orani)
• Kapasite büyüklügünden dogan tasarruflar
  (economies of scale)
• Isletmelerde kapasite arttikça maliyet düser. Bu
  düsüs bir hadde kadar devam eder. Sonra kapasite
  büyüdükçe maliyet de artar.

57

• Optimum Kapasite
• Bir isletmenin en düsük maliyette üretim
  yapabilecegi kapasiteye optimum kapasite denir.
  Belirli bir amaci (maksimum karlilik, minimum
  birim maliyet, vb.) gerçeklestirmede gerekli
  üretim miktaridir.

58
Kapasite seçimini etkileyen faktörler

• Maliyetler
• Bir mütesebbis isletmesini kurarken isletmenin
  hangi kapasite ile kurulacagi sorusuna sira
  geldiginde, süphesiz en düsük maliyete üretim
  yapabilecek kapasiteyi (optimum) bulmaya
  çalisacaktir. Ancak kapasite seçiminde en önemli
  faktör olan maliyetler, her zaman tayin edici
  tek faktör degildir.
• Talep hacmi ve kapasite
• Isletmenin karsilayacagi talep hacmi bazen
  fabrikanin optimum kapasitenin altinda
  kurulmasini gerektirebilir. Ancak talep hacmi ve
  kapasite arasindaki bu iliskiyi tayin ederken,
  sadece fabrikanin isletmeye açildigi günkü talep
  hacmini göz önünde tutmak dogru olmaz.

59

• Teknoloji ve kapasite
• Yatirim mallari yapan fabrikalar, makine ve
  teçhizati belli standartlara göre imal ederler.
• Kurulus yeri ve kapasite
• Bazi sektörlerde, en uygun kurulus yeri
  kapasiteyi etkileyebilir. Örnegin bir seker
  fabrikasi için en uygun kurulus yeri (pancar
  üretimi dolayisiyla) (A) yeri olabilir.
  Civarindaki arazide azami 50,000 ton seker
  üretimine el verisli pancar yetistirilebiliyorsa
  kapasite 50,000 ton/yil sinirli kalabilir.
• Finansman Olanaklari
• Öz kaynak veya kredi bulma bakimindan güçlü olan
  yatirimcilar için alternatif kapasiteler daha
  fazladir.

60

• Hammadde ve Nitelikli Isgücü
• Özellikle gelismekte olan ülkelerde büyük
  ölçekli tesislerin ihtiyaç duyacagi nitelikli
  yönetici eksikligi küçük ölçekli tesisler lehine
  bir durum olusturabilir. Degisik bölgelere
  dagilmis bulunan hammadde kaynaklarini tek bir
  yere kurulacak büyük bir tesise tasimanin
  maliyeti çok yüksek olabilir. Bu durumda büyük
  bir tesis yerine tasima maliyetlerini minimum
  düzeye indirecek sekilde
• Hükümetlerin Tesvik ve Koruma Politikalari

61
Isletmenin kapasitesinin seçimi

• Proje için en dogru kapasitenin ilk kurulus
  asamasinda saptanabilmesi, ilerde gider artirici
  tevsi yatirimlarina gitmek yada ölçek
  ekonomilerinden yararlanamayan verimsiz bir
  isletmeyi yapay önlemlerle yasatmaya çalismak
  külfetini ortadan kaldiracaktir. Bu konu, bütün
  projenin karliligini bazen de bütün olarak bir
  sektörün rekabet gücünü belirleyecek önemdedir.
  Belli bir kapasitenin altinda olan tesisler
  (ölçege göre artan getiri kosullarinda) rekabet
  sansi elde edemezler.
• Bir mütesebbisin kurulacak isletmenin
  kapasitesinin tayininde iki faktöre dikkat etmesi
  gereklidir
• - En düsük maliyetle üretim yapilmasi,
• - Yeterli talep hacmi bulmasi.

62
Yer Seçimi

• Kurulus Yeri Etüdü
• Kurulacak bir tesis için yer seçimi büyük
  önem tasir. Tesis yeri seçimi iki kademelidir.
  Önce ülkede en uygun bölge aranir,sonrada bu
  bölgede en elverisli saha seçilir. Isin pratik
  sekli, müsteriye yakinlik, nakliye imkanlari, ham
  maddeye yakinlik ve su enerji temini bakimindan
  en elverisli gözüken 5 - 10 yer için üsenmeden
  sira ile bazi hesaplarin yapilmasi ve yatirim
  kararini alinacak bu neticeye göre verilmesidir
• Kurulus bölgesi ve yeri seçimi bir projenin en
  stratejik kararlarindan biridir. Kurulus yeri
  seçimi sadece ticari açidan önemli olmakla
  kalmamakta gelir dagilimi, bölgesel gelismislik
  farklarini etkileme, birbirleri ile iliskili
  firmalarin ayni mekanda toplanmasi sonucunda
  olusacak dissalliklar, çevresel faktörler ile
  tesvik tedbirlerinden faydalanabilme gibi
  boyutlari içermektedir.

63
Kurulus Yeri Etüdü

• Yer seçiminde göz önüne alinan temel etkenler
  (faktörler) siniflandirilacak olursa baslica üç
  grup ortaya çikmaktadir.
• - Ekonomik ve nicel etkenler Hammadde ve
  yardimci madde temin durumu ile tasima
  maliyetleri, pazara yakinlik ve mamul madde
  dagitim giderleri, isgücü piyasasi ve ücret
  düzeyi ile bunlara bagli maliyetler.
• - Nitel etkenler Isgücü niteligi, projenin
  çevreyle uyumu, çevre halkinin kurulusa karsi
  olasi tutumu, egitim olanaklari, altyapi durumu
  (ulasim imkanlari, su, elektrik vb.) gibi
  etkenler.
• - Ekonomi disi etkenler Askeri, siyasi veya
  firmanin kendi stratejik hedefleri ile ilgili
  etkenler.
• Bölge seçimi olabildigince genis bir cografi alan
  göz önünde bulundurularak yapilmali ve seçenekler
  arasinda en uygunu belirlenmelidir.

64
Kurulus Yeri Etüdü

• Yer seçiminden önce yapilacak hesaplar (Her yer
  için ayri ayri)
• - Tesis bedeli hesabi
• - Isletme sermayesi hesabi,
• - Ürün maliyeti hesabi
• - Müsteri maliyeti hesabi (mukayese maliyeti).

65
Kurulus Yeri Etüdü

• Bu hesaplarin yapilabilmesi için su bilgilerin de
  etüt yapilmasi gereklidir
• Bölge Fabrika veya tesisin memleket içinde
  kurulmasi tasarlandigi bölgeler olup bunlara ait
  bir harita üzerinde deniz yolu, demir yolu ve
  kara yolu baglantilari görülmeli, yakin sehir ve
  kasabalar bulunmalidir. Ayni harita üzerinde
  elektrik yüksek gerilim sebekesi ile, ham madde
  kaynaklari da isaretlenmelidir. Ayni veya benzeri
  bir haritada ürünlerin yurt içi dagilim miktari
  ile varsa rakip üreticilerin yerleri ve üretim
  miktarlari da gösterilebilir.
• Saha Burada arazi, akarsular, yol
  baglantilari, isçi çekebilecek köyler,
  oturabilecek iskan sahalari bulunmalidir.
• Saha için su bilgiler derlenmelidir
• - Üretim ünitelerine gerekli saha,
• - Tevsi sahasi,
• - Idari, sosyal binalara ve arastirma
  laboratuarina gerekli sahalar,
• - Jeolojik durum, faylar,
• - Hava meydanlarina yakinlik,
• - Irmak kiyisina yakinlik,
• - Sanayi sahasi olmasi,
• - Denizden yükseklik.

66
Kurulus Yeri Etüdü

• Iklim sartlari Iklim sartlari ile kurulacak
  tesislerin iliskisi sogutma tesisleri ile, kar
  yükleri ve kanalizasyon bakimindan yagislarin
  rolü dolayisiyla önem tasir.
• - Sicakliklar Azami, asgari, azamiler
  ortalamasi, asgariler ortalamasi, hava ortalama
  sicakligi,
• - Rüzgar Hakim rüzgar yönü, azami hiz, rüzgar
  yükü,
• - Yagmur Yillik yagis günü, günlük azami yagis,
  10 yillik saganak azamileri,
• - Kar Azami yagis, yük,
• - Basinç Azami, asgari.
• Yol durumu, Iskele, Rihtim - Nakliyat Tesisle
  ilgili nakliyata elverisli yollarin durumu da
  incelenir.
• - Nakledilecek tesislerin tonaji, en agir ve
  havaleli parçalar,
• - Deniz sahili derinligi, yanasabilecek gemi
  tonaji,
• - Nakliyata elverisli mevsimler,
• - Tünel yükseklikleri,
• - Köprülerin tasima kapasiteleri,
• - Demir yolu tasima gücü, dingil agirligi,

67
Kurulus Yeri Etüdü

• Personel Temini Kurulus yeri ile yakindan
  alakali bir konu da personel teminidir. En basta
  isçiler gelmektedir. Fabrika, isçi veren
  kaynaklara yakin olmalidir.
• Artik atma yeri Bir isletmede fabrikasyon
  artigi kirli sularla çöpler ve kati artiklari
  için yer lazimdir.

68
Proses Etüdü

• Bir mamulün üretiminde genellikle birden fazla
  metot bulunur.Bu metotlardan hangisinin daha
  uygun oldugu birçok faktörle baglidir. Bu
  faktörlerin en mühimleri a) üretim seviyesi,
  b)birim maliyeti, c)mevcut teknik bilgi,
  ç)gelismekte olan teknoloji, d) yatirim imkani,
  e) bölgenin sartlari, f) bölgenin iklim sartlari.
• Üretim seviyesi Üretim seviyesi bir yatirimdan
  beklenilen faydanin bir nevi ölçüsüdür. Üretim
  miktari, pazarlama etüdünde dayanilarak tespit
  edildigine göre yatirimin gerçeklesmesi halinde
  beklenilen gelirler hakkinda bir fikir edinmek
  mümkündür. Seçilecek prosesin sonunda tehlikeli
  yan ürünlerin elde edilmemesi, degerlendirilemeyen
  büyük çapta artiklarin dogmamasi fiziki
  inputlarin yurt içinden karsilanmasi
  gerekmektedir.

69
Proses Etüdü

• Birim maliyet Endirekt olarak yapilan masraflar
  sinai maliyet üzerine eklendiginde hangi proses
  de toplam maliyet daha düsükse onun tercihi
  yapilmalidir. O halde sabit giderlerin
  maliyetteki payi da proses seçiminde rol oynar.
  Tabiati ile seçilen proses de daha kaliteli mal
  üretebilecek ve satis fiyatlari
  yükseltilebilecekse, birim satis maliyetinin
  yüksek olmasi bir problem olamayabilir.
• Mevcut teknik bilgi Bir prosesin seçimi
  bölgedeki teknik bilgiye baglidir. Getirilecek
  proses için gerekli usta, teknisyen ve mühendis
  temini güçlük yaratiyorsa elbetteki o proses
  seçilirken dikkatli olmak gerekir.
• Gelismekte olan teknoloji Teknoloji degisimi
  süratli oluyorsa, seçilecek olan teknolojinin
  kisa bir müddet sonra demode olmasi mümkündür.
  Uygun ve ekonomik olan her alanda en yeni prosesi
  seçmek gerekir.
• Yatirim imkani Seçilecek proses için Know now
  teknik bilgi ve ilk sabit yatirim maliyeti hesap
  edildikten sonra prosesin ayni kaliteyi saglamasi
  halinde ilk yatirimi ucuz olan seçilmelidir.
• Bölgenin iklim sartlari Seçilen proses de iklim
  sartlarinin tesiri olur. Tuz üretim tesisi
  kurulacagini düsünelim. Iklimi sicak, günesi bol
  bir yerde günes enerjisinden istifade ile üretim,
  Sibirya da ayni islemi günes enerjisinden
  yapmaktan çok kolaydir.

70
Ham Madde Etüdü

• Bu bölümde, tesisin kullanacagi hammadde ve
  yardimci girdiler irdelenir. Hammadde ve yardimci
  girdilerin seçiminin baslica dayanaklari talep
  analizi, teknoloji seçimi, üretim programi ve
  bunlardan türetilen tesis kapasitesidir.
• Bu kalemlerin getirecegi maliyetlerin ve
  darbogazlarin hesaplanmasi fizibilite
  çalismasinin önemli bir bölümünü olusturur.
  Burada yapilacak hatalar projenin toplam
  maliyetinin ve isletme dönemi giderlerinin yanlis
  hesaplanmasina yol açar. Yapilacak bir girdi
  etüdü ile tesisin ihtiyaç duyacagi girdiler ve bu
  konuda ortaya çikabilecek darbogazlar
  belirlenmelidir. Bu etüdün sonucuna göre bazi
  girdilerin tesisin kendisi tarafindan üretilmesi
  kararina varilabilir (enerji üretimi, buhar
  üretimi, vb.). Bu bölümde hesaplanan maliyetler
  toplam üretim maliyeti tablosuna (isletme
  giderleri tablosu) aktarilir.

71
Personel Ihtiyaci

• Bir tesis çalisabilirligini saglayabilmesi için
  makineleri isletecek is gücü ve bunlari yönetecek
  beyin personeline ihtiyaç duyulacagi kesindir.
• - Isletmenin kaç vardiya çalisacagi,
• - Her vardiya için personel ihtiyaci,
• - Personelin vasiflari ve kalitesi,
• - Ücret,
• - Saglanacak sosyal haklar,
• - Personel kaynagi,
• - Rakip müesseselerin personel politikalari.

72
Makine Seçimi

• Makine seçimi proses seçimini takip eder. Çesitli
  operasyonlarin tatbik edildigi bir üretim
  hattinda seçilecek olan makinelerin
• a) istenilen kalitede üretim yapabilmesi,
• b) Operasyon maliyeti yönünden uygun olmasi, c)
  istenilen kapasite (belirtilmis olan) de üretim
  yapabilmesi yönlerinden incelenmesi gerekir.

73
Makine Seçimi

• Istenilen kalitede üretim yapabilme olanagini
  dört grupta incelemek gerekir..
• Toleranslar yönünden Bilindigi gibi her makine
  elamani mamul, yari mamul ve hatta hammadde
  istenilen boyutlara tam olarak getirilemez, ancak
  istenilen boyutlar etrafinda bir tolerans
  dahilinde bulunur. Iste aradigimiz sey makine
  verilen toleranslarda isleyebilecek midir? Yani
  aranan hassasiyette is yapabiliyor mu?
• Mekanik islemler yönünden Üretilecek mamul bir
  yüzey islemi, isi islemi, ögütme ufalama gibi
  isleme tabi tutulacaksa istenen mekanik islem, ne
  dereceye kadar yapiliyor, arastirilmalidir.
• Fiziki yönden Makinelerin isleme aninda gerekli
  sekil degistirmeyi saglayip saglayamayacaklari
  arastirilir. Bir baska degimle makinenin gücü ve
  kapasitesi uygun olmalidir.
• Kimyasal bilesim yönünden Proses içinde bir
  kimyasal olay varsa, bu olayin makine veya
  tesiste islemi istenilen derece mertebesinde
  cereyan edip etmeyecegi arastirilmalidir.

74
Makine Seçimi

• Operasyon maliyeti Operasyon maliyeti yönünden
  yapilacak isin çesitli düsülünerek birim üretim
  için kullanilacak olan makine zamani
  kiymetlendirilerek operasyon maliyeti bulunur.
  Kalite, tolerans ve diger isler yönünden kayip
  yoksa operasyon maliyeti ucuz olan seçilmelidir.
• Istenilen kapasitede üretim yapabilmesi
  Seçilecek olan makineler istenilen kapasitede
  çalismalidir, yani ne düsük bir kapasite ile nede
  asiri zorlanarak üretim yapilmalidir.
• Bir proses akiminda belli yerlerde makinelerin
  kapasitesi mallarin normal akisini karsilamiyorsa
  böyle noktalara veya yerlere saniyede dar bogaz
  adi verilir.O halde makine seçerken dar bogaz
  meydana getirilmeyecek sekilde davranilmalidir.
  Makine seçimi için önce üretilmesi düsünülen
  mallarin imalat programi tespit edilir.
  Genellikle imalat kapasitesi proses hattinin son
  makinesine göre tanimlanir.Son makine veya makine
  grubu seçildikten sonra geriye dogru gidilerek
  diger üretim makineleri ve ara üretim mallarinin
  seviyesi bulunur.

75
Teknoloji Seçimi ve Mühendislik

• Bu bölüm kapsaminda gerçeklestirilen çalismalar
  su sekilde özetlenebilir
• - Alternatif teknolojilerin degerlendirilmesi ve
  en uygun olaninin seçilmesi - Teknolojik bilgi
  ihtiyacinin, ne sekilde saglanacaginin ve
  maliyetinin belirlenmesi Yerlesme planinin ve
  temel mühendislik tasarimlarinin yapilmasi -
  Makine ve Donanimin seçimi ve maliyetlerinin
  belirlenmesi
• - Ana Makine-Donanim, - Yardimci Tesisler
  Makine-Donanimi, - Yedek Parça, Bakim-Onarim
  Araç-Gereci, - Çevre Koruma Makine-Donanimi,

76
Teknoloji Seçimi ve Mühendislik

• Teknoloji seçimi, kapasite ve yer seçimi gibi bir
  defada alinan ve projenin bütün ömrü boyunca
  etkili olan kararlardan biridir. Teknoloji
  seçimi degisik girdi bilesimlerini kullanarak
  ayni çiktiyi üreten alternatif üretim yöntemleri
  arasindan birini saptama islemi olarak
  düsünülebilir. Bu bölümde alternatif teknolojiler
  irdelenmeli, seçilen teknoloji ve seçime temel
  olan gerekçeler ayrintilari ile açiklanmalidir.
  Fizibilite çalismasinda proje için alternatif
  teknoloji olanaklari degerlendirildigi gibi
  gelecege dönük egilimler de analiz edilmelidir.

77
Proje Teknik Hizmetleri

• Teknik Müsavirlik Proje sahip / sahiplerine
  karar almada teknik bazi noktalarin
  aydinlatilmasi gerekebilir. Bu hizmetler için
  sahis veya tecrübeli firmalar yardimci olurlar.
• Imalat Kontrolü Imalat sirasinda veya mamulün
  kontrolü gerekebilir . Bu hizmetlerin nereden
  alinabileceginin tespit edilmis olmasi lazimdir.
• Teknik Egitim Proje gerçeklestirildiginde
  çalisacak personelin egitimi, bunlarin
  yetistirilmesi bir lisans ör firmaya
  verilebildigi gibi bir kadro kurup teknik egitimi
  yaptirmak da mümkündür.
• Teknik Bilgi Temini Kurulacak tesiste imalat
  teknigi ve bunun esas döneleri, makine
  yerlestirme planlari prosesin ince noktalari,
  deneme, kalite kontrol, tesisi isletmeye alma,
  durdurma, gibi teknolojik bilgilerin nerden
  alinacagi önceden tespit edilmelidir. Eger teknik
  bilgi temini bir firmadan yapilacaksa bu firma
  ile know _how anlasilmasi yapilir. Bu anlasmada
  teknik yardimin nasil verilecegi, hangi sartlarda
  yapilacagi tespit edilir.

78
Mühendislik ve Müsavirlik Hizmetleri

• Her hangi bir endüstürüyel tesisin kurulmaya
  karar verilisi ile tesisin normal kapasite ile
  isletmeye alinisi arasinda yapilan çalismalar
  mühendislik hizmetleri olarak tanimlanir.

79
Mühendislik Hizmetlerinin Önemi

• Belli problemlerin çözümlenebilmesi ve bu konuda
  hatali bir ekonomik duruma düsülmemesi için uzman
  mühendislik hizmetleri saglayanlarla temas
  kurulmasi gerekir.
• Etüt safhasindaki müsavirlik hizmetleri, patent
  ve ilgili literatür hakkinda ön bilgileri, üretim
  metotlari hakkinda arastirmayi veya etüdün diger
  kismi yönlerini bir veya birden fazla
  alternatiflerin tüm bir teknik etüdünü ihtiva
  edebilir. Kurulus ve tecrübe isletmesi
  dönemlerinde ise insaat ve tesis islerinin
  sözlesmeye baglanmasi, teçhizatin montaji,
  müteahhitlerin kontrolü ve ödeme belgelerinin
  hazirlanmasi, üretime geçis, teçhizat ve diger
  unsurlarin satin alma sözlesmelerinde belirtilen
  garantilerin incelenmesini kapsar.
• Görüldügü gibi neticede endüstriyel tesislerin
  mühendislik hizmetleri bütün mühendislik
  kollarinin, iktisatçilarin ve isletmecilerin
  istirakini gerektiren büyük tecrübe, bilgi,
  teskilat, personel ve masraf isteyen bir is
  olmaktadir.

80
Mühendislik Hizmetleri Yapim ve Çalismalari

• Mühendislik hizmetleri öncelikle iki bölüme
  ayrilir
• - Yeni kurulacak tesislerde mühendislik
  hizmetleri,
• - Mevcut tesislerin mühendislik hizmetleri.
• Her ikisi de önemli olmakla beraber yeni
  kurulacak tesislerdeki hizmetler daha detaylidir.
  Kapsamina aldigi konular içinde mevcut tesislerin
  mühendislik hizmetleri çalismalari da vardir.

81
Mühendislik Hizmetleri Yapim ve Çalismalari

• Çalisma safhalari
• - Yatirim Öncesi Safhasi
• - Yatirim Safhasi
• - Isletmeye Alma ve Isletme Safhasi
• Yatirim Öncesi Safhasi Tesis hakkinda ön
  etütlerle baslar. Tesisin teknik olarak
  gerçeklestirilebilmesi (Teknik fizibilite) ve
  iktisaden yasayip, kar getirmesi (Ekonomik
  viabilite) çalismalariyla devam ederek,
  arastirmalar (Laboratuar ve pilot tesis
  seviyesinde) ve testler sonucu kurulacak tesisin
  proses dizayni, sonrada ön proje hazirligi ile
  sona erer.
• Yatirim Safhasi Kesin projeler ile (imalat,
  insaat) baslar, maliyet ve program kontrolleriyle
  biter.
• Isletmeye Alma ve Isletme Safhasi Sevk ve
  idare, isletme ve bakim personeli egitimi,
  isletmeyi alma teknik yardim, satis sonrasi
  servisi olmak üzere müsavirlik bölümlerini
  kapsar.
• Uzmanlik çalismalari
• - Endüstriyel ve ekonomik planlama çalismalari,
• - Mühendislik çalismalari,
• - Arastirma ve ihtisas çalismalari.

82
Mühendislik Hizmetleri Yapim ve Çalismalari

• Endüstriyel ve Ekonomik Planlama Çalismalari
• Kurulacak tesisin projelerinin mali yönden
  saglam ve mümkün olan en yüksek kari saglamasi
  gerekir. Bu da planlama çalismalarinin
  etkinligine baglidir. Planlama çalismalari üç
  safhada yürütülür.
• - Teknik ve Ekonomik alternatifler için gerekli
  teknik ve ekonomik bilgilerin toplanmasi,
• - Toplam bilgiler esas alinarak ön planlarin
  karsilastirilmasi,
• - Degerlendirme ve karar verme.
• Mühendislik Çalismalari
• Mühendislik daireleri tarafindan yürütülür ve
  belirli fonksiyonu yerine getirecek tesisin veya
  tesisin bir parçasinin kurularak isletmeye
  açilmasini temin edecek faaliyetlerin tümü
  olarak ifade edilebilir. Bu faaliyetler planlama
  çalismalarinin sonucu olarak hazirlanan proje
  raporunda tesisin yeri, kapasitesi, yerlesme
  plani, makine ve tesisat, personel, üretim çesit
  ve miktarlari, hammadde çesitleri ve miktarlari,
  kaynaklari bölümlerinde yer alir. Mühendislik
  hizmetlerini toplu olarak asagidaki Tablo da
  görebiliriz.

83
(No Transcript)
84
Mühendislik Hizmetleri Yapim ve Çalismalari

• Arastirma ve Ihtisas Çalismalari
• Teknik sahalardaki yeniliklerin takibi, yeni
  arastirmalarin yapilmasi, mühendislik
  problemlerinin matematik metotlar kullanilarak
  en kisa zamanda çözümlenmesi için mühendislik ve
  planlama dairelerine yardimci ihtisas sahibi
  gruplar tarafindan yürütülür.
• Mühendislik hizmetleri (Yatirim projesi)
  organizasyonu semasi
• Mühendislik hizmetleri proje yöneticisi
  baskanliginda yürütülür, proje ve yöneticisi
  baskanliginda yürütülen mühendislik hizmetlerinde
  proje yöneticisiyle tesis sahibi arasinda yakin
  bir iliski olmasi gerekir. Bu iliski mühendislik
  hizmetlerinin muhtelif safhalarinda tesis sahibi
  ile mutabakat temini seklinde olur. Bir
  kurulusta, kurulacak tesis cinsine bagli
  olmaksizin, topograf, mimarlik, betonarme ve
  çelik yapi olarak insaat, makine, elektrik,
  tesisat, agir sanayi mühendislik dallariyla,
  kurulacak tesis cinsine bagli mühendisler
  bulunur. Ayrica organizasyonda ekonomistler,
  hukukçular ve diger ihtisas elemanlari yer alir.

85
Mühendislik Hizmetleri

• Temel ve genel mühendislik hizmetleri
  elemanlariyla birlikte, islemler sayisinda
  ihtisas gruplarini bünyesinde bulunan bir
  firmanin, demir - çelikten deterjan endüstrisine,
  petro - kimyadan besin endüstrisine kadar bütün
  endüstriyel tesisleri gerçeklestirebilmesi mümkün
  olmaktadir.

86
Mühendislik Fonksiyonlari

• Bugünü mühendisi kendisinden pek çok sey beklenen
  kisidir. Mühendislik ögrenimi, teknolojik
  bilgilerin yaninda, mühendisleri metodik,
  sistematik ve kritik bir düsünme sekline
  alistirir. Bu suretle mühendis saglam bir ilmi
  görüs ve muhtelif alternatifleri kritik bir
  incelemeden geçirmek suretiyle maddeye sekil
  verme yetenegini kazanir. Üniversite yeni düsünce
  ve yeni davranis tarzlari getirir.

87
Projeciligin Gelismesi

• Sanayilesmek, o memleketin kalkinmasi için en
  basta gelen kosuldur. Ama sanayilesmek birçok
  toplumsal sorunlari ve bunalimlari da beraberinde
  getirir. Bunlari gelismekte veya sanayilesmekte
  olan ve sanayilesmis memleketlerde görmek
  mümkündür. Sanayi, bilime paralel olarak yilmadan
  ilerlemektedir.
• Ayrica sanayi gerekli düzeyinde tutabilmek ve
  gelismelere paralel kalabilmek için arastirma
  laboratuarlarinin da kurulmasi gereklidir.

88
Know How, Patent ve Lisans Temini

• Insanoglu bugünkü teknolojik seviyeye arastirmak
  ve denemek suretiyle daha uygun, daha mütekamil
  metotlar ve yollar bularak gelmistir.
  Gelistirilen bir metot artik bir fabrika çapinda
  uygulanabiliyor diye bununla yetinememekte, çok
  zaman daha mükemmel yeni metotlar arastirilip
  bulunmaktadir. Bilinen bir metot varken onunla
  yetinmeyip niçin yeni metotlar arariz? Çünkü bir
  fabrikada uygulanan bir metodun
• -Daha ucuz üretim yapani bulunabilir,
• -Daha kolay
• -Daha emniyetli üretim yapani bulunabilir,
• -Daha kaliteli
  
• Proje sahibi, böyle bir çok metot içinden
  birisini seçmekle, iki defa karsi karsiya kalir.
• - Etüt safhasinda (hangi metoda göre kurulmasi),
• - Ihale safhasinda (hangi firma metoduna göre
  ihale edilecegi)
• Etüt safhasinda önce ham madde seçilerek sonra
  bu ham maddeye göre firmalardan metot ve
  teknoloji satin alinir.

89
Know How, Patent ve Lisans Temini

• Baska birisine ait haklarin satin alinarak
  kullanilmasi, bugün sanayide baslica üç sekilde
  olmaktadir. Diger bir deyimle sinai mülkiyet
  olarak kabul edilen baslica üç hak sekli
  bilinmekte ve uygulanmaktadir,
• - Marka
• - Patent
• - Know-how (Teknik ustalik bilgisi)

90
Know How, Patent ve Lisans Temini

• Markalar
• Markalar bilindigi üzere, baskalarinin
  mamullerinden ayirt etmek maksadi ile mal veya
  ambalajina konulan isaretlerdir. Buna göre bir
  ticari markanin Sanayi Bakanliginca tescili
  gerekmektedir.
• Markalar kanunun birkaç hükmünü özetleyelim
• a.Markalar 5 kelimeyi geçemezler,
• b.Bir renk, bir harf veya reklamlar marka
  olamaz,
• c.Konulmasi mümkün bir isaret olmalidir,
• d.Yabanci mali zannini vermemelidir.
• e.Devlet ve hanedan armalari olmamalidir.
• f.Ahlaka aykiri, milli duygulari zedeleyici
  olamaz,
• g.Halki aldatmamalidir.
• h.Tescil edilmis bir markadan ayrimi güç
  olmamalidir,
• i.Sahibi, adresi, imal yeri, ve mensei ile
  alakasiz olmamalidir.

91
Know How, Patent ve Lisans Temini

• Patentler
• Yabanci bir zekanin bir bulusunu
  degerlendirebilmesi için devletin belli bir süre
  onu himaye edecegini göstermek üzere verdigi
  belgeye patent (ihtira berati) denir. Bu himaye
  sayesinde baskalari bu metodu bu süre içinde
  uygulayamazlar.
• Fayda ve Zararlari
• Patent kanunlari her seyden önce yaratici zeka
  ve emegi tesvik için düsünülmüstür. Himaye
  süresi boyunca bakis sahibi faydalanacak, ayni
  zamanda arastirma için yapilan masraflari
  karsilamis olacaktir. Patentler zararli da
  olmaktadir. Ürün fiyatlarini suni olarak yüksek
  tutmaktadir.

92
Know How, Patent ve Lisans Temini

• Know How (Ustalik bilgisi)
• Bir isin basindan sonuna kadar nasil
  yapilacagini gösteren teknik bilgiye know-how
  denir. Sanayide bir veya birkaç ilkel maddeden
  hareket ederek sonunda bir ürün elde edilmesi,
  hatta çikan ürünün tekrar islenmesi ve
  kiymetlendirilmesi uzun emek ve büyük masraflarla
  elde edilmis genis bir teknik bilgiye dayanir.
  
• Know-how un Kapsami Bir bedel ödenerek
  alinacak know-how yani teknik bilgiler, bir
  sözlesmede tam olarak açiklanir. Bir üretim
  ünitesi için know-how temin ederken ana hatlar
  itibariyla su bilgi ve hizmetler istenir
• -Hammadde hazirlama
• -Üretim teknolojisi,
• -Proje esaslari,
• -Analiz ve kontrol metotlari,

93
Know How, Patent ve Lisans Temini

• Lisans Tipleri Proje sahibine bedel
  karsiliginda verilen lisans birkaç sekilde olur.
• - Basit lisans (nen-exclusiv